Πολλά έχουν γραφτεί για το μαρτύριο του Ιησού και αρκετές μελέτες ειδικών έχουν επιχειρήσει να δώσουν απαντήσεις για τις ακριβείς αιτίες θανάτου. Και αυτό γιατί μπορεί οι περισσότεροι να φανταζόμαστε το προφανές, ωστόσο η εικόνα δεν είναι τόσο απλή. Ο θάνατος του Ιησού πάνω στον σταυρό ήταν πολυπαραγοντικός και όχι απλά συνέπεια της αιμορραγίας που του προκάλεσαν οι πληγές από τα καρφιά που τον τρύπησαν στα χέρια και τα πόδια.
Πέρα από το αυτονόητο, δεν πρέπει να λησμονούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η σταύρωση του Θεανθρώπου. Την ψυχολογική πίεση που υπέστη μαρτυρεί ένα σπάνιο αλλά υπαρκτό φαινόμενο, η λεγόμενη αιματίδρωση, περιγραφή που μας παρέχει ο Λουκάς, μαρτυρώντας ότι, όταν ο Ιησούς προσευχήθηκε για τρίτη φορά στο Όρος των Ελαιών, από το μέτωπό του έτρεξε ιδρώτας και αίμα: «Και γενόμενος εν αγωνία εκτενέστερον προσηύχετο. Εγένετο δε ο ιδρώς αυτού ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντες επί την γην», Λουκ. 22,44.
Σήμερα η επιστήμη έχει την απάντηση γι’ αυτό το σπάνιο φαινόμενο, συνεπεία μεγάλης ψυχοσωματικής έντασης, το οποίο αποκαλείται αιματίδρωση. Οι ιδρωτοποιοί αδένες είναι διάσπαρτοι στο σώμα, αλλά οι πολυπληθέστεροι βρίσκονται στις παλάμες, στα πέλματα, στον αυχένα, στις παρειές και στο μέτωπο. Όταν κάποιος άνθρωπος βρεθεί σε μεγάλη ένταση, είναι δυνατόν να γίνει αυτόματη ρήξη μεγάλου αριθμού τριχοειδών αγγείων. Το αίμα που απελευθερώνεται αναμειγνύεται με τον ιδρώτα, τον βάφει κόκκινο και στη συνέχεια αναβλύζει στο δέρμα. Τα σωματικά μαρτύρια που υπέστη ο Ιησούς ήταν αφόρητα. Χτυπήθηκε, χλευάστηκε και κυρίως μαστιγώθηκε ανελέητα πολύ περισσότερες φορές από τους σαδιστές Ρωμαίους μαστιγωτές Του. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι απώλειες αίματος του Χριστού εκτιμώνται σε μισό λίτρο. Σημαντική ήταν η απώλεια αίματος και από το ακάνθινο στεφάνι αλλά και κατά τη μεταφορά του σταυρού στον δρόμο για τον Γολγοθά.
Πάνω στον σταυρό ο Ιησούς καρφώθηκε στα χέρια και τα πόδια, με την αιμορραγία να προστίθεται στην προϋπάρχουσα από τα άλλα τραύματα. Η προσπάθεια να κρατήσουν τα καρφωμένα στον σταυρό χέρια το βάρος του σώματος ήταν το μεγαλύτερο μαρτύριο που προκάλεσε ασφυξία στον Ιησού. Σε κάθε αναπνευστικό κύκλο που απαιτείτο, ο Ιησούς θα σπαταλούσε πολλή ενέργεια για να σηκώσει όλο το βάρος της αναπνοής το καταπονημένο σώμα. Η ειδική στάση του θώρακα, με το βάρος του σώματος να είναι σε μόνιμη έκπτυξη, δυσκόλευε φοβερά την αναπνοή. Ο Ιησούς δεν μπορούσε να κάνει εκπνοή παρά μόνο εισπνοή, με αποτέλεσμα να ασφυκτιούν οι πνεύμονες. Αυτό συντόμευσε τον θάνατό Του. Η αναπνευστική ανεπάρκεια είχε ως συνέπεια οξύ οίδημα των πνευμόνων. Σαν συνέπεια το πρόσωπο παραμορφώθηκε, όπως εκείνο του απαγχονισμένου, ο θώρακάς του διατεινόταν σε αφάνταστο βαθμό και το κοιλιακό τοίχωμα δημιουργούσε μια βαθιά κοιλότητα, λουσμένη από ιδρώτα.
Το βάρος του σώματος τραβούσε το κορμί προς τα κάτω, συνέπεια της βαρύτητας, προκαλώντας τεράστια πίεση στα χέρια, τους μυς και το θωρακικό τοίχωμα. Η έλξη αυτή οδηγεί τον θώρακα σε μια κατάσταση αφόρητης πίεσης σε μια συνεχή αναγκαστική θέση εισπνοής, καθώς ο εσταυρωμένος δεν μπορεί να εκτελέσει εκπνευστικές κινήσεις. Ο εσταυρωμένος ένιωθε όπως ακριβώς κάποιος δεμένος στον θώρακα ή πλακωμένος με ένα μεγάλο βάρος. Έτσι, κατά κανόνα ο θάνατος στον σταυρό οφειλόταν κυρίως σε ασφυξία. Εκτός από την ασφυξία, επειδή δημιουργούταν αυτή η τεράστια πίεση μέσα στον θώρακα, το αίμα δεν μπορούσε να κατέβει προς την καρδιά και χωρίς να μπορεί να βρει άλλη διέξοδο, το αίμα έπνιγε τον κατάδικο. Όπως όλοι ο εσταυρωμένοι έτσι και ο Ιησούς κατέβαλε ύστατη προσπάθεια στηρίζοντας το κορμί του πιέζοντας τα πόδια του πάνω στα καρφιά με τα οποία ήταν καρφωμένα. Έτσι ανυψωνόταν για λίγο ο θώρακας, σταματούσε η εξάρτηση του βάρους από τα χέρια και από τους ώμους, ανακουφιζόταν παροδικά το θωρακικό τοίχωμα και μπορούσε να αναπνεύσει. Για λίγο όμως, καθώς στην περίπτωση του Ιησού η καταπόνηση ήταν τέτοια που ο θάνατος ήταν θέμα χρόνου. Δεν μπορούσε να κρατηθεί για πολύ σε αυτή τη θέση, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κρατήσει το βάρος του σώματος από το καρφί στα πόδια. Έτσι, έπεσε και πάλι στην αρχική ασφυκτική θέση μέχρι τον θάνατο.
ΤΑ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Η εικονογραφία της Σταύρωσης στην τέχνη
Από τα πιο κλασικά εικονογραφικά θέματα της χριστιανικής τέχνης είναι η Σταύρωση του Ιησού, που όμως ακολουθεί, ανάλογα με τις εποχές και τις εικονογραφικές παραδόσεις της Δύσης και της Ανατολής, διαφορετικά μονοπάτια. Ωστόσο, οι απεικονίσεις συγκλίνουν σε ένα μεγάλο λάθος, που δεν έχει να κάνει τόσο με τις εικονογραφικές μεθόδους και τα στυλ, όσο με την ιστορική άγνοια. Το λάθος αυτό, το οποίο διαιωνίζεται ως τις μέρες μας, είναι αρχικά ο τρόπος με τον οποίο παριστάνεται ο Χριστός πάνω στον σταυρό, δηλαδή με τα καρφιά τοποθετημένα στη θέση της παλάμης του κάθε χεριού.
Η πραγματικότητα, που επιβεβαιώνεται τόσο με τα ιατρικά δεδομένα όσο και με τα ανασκαφικά ευρήματα, είναι εντελώς διαφορετική. Η σταύρωση γινόταν με την τοποθέτηση των καρφιών στους καρπούς, το μόνο σημείο που ανατομικά θα ήταν σε θέση να σηκώσει το βάρος ενός ανθρώπινου κορμιού καρφωμένου στον σταυρό. Οι ανασκαφές στην περιοχή της Ιερουσαλήμ έχουν φέρει στο φως αρκετά ανθρωπολογικά ευρήματα από θύματα σταυρώσεων της εποχής εκείνης, τα οποία αποδεικνύουν τόσο αυτή την ιστορική αλήθεια, όσο και το πόσο φρικτό μαρτύριο ήταν η σταύρωση.
Ο τύπος του σταυρού
Επίσης, λανθασμένος είναι ο εικονογραφικός τύπος του σταυρού, καθώς γνωρίζουμε ότι είχε σχήμα ταυ (Τ) και όχι το παραδοσιακό που βλέπουμε στις αγιογραφίες. Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί που έχουν ερευνήσει το θέμα, τόσο από ιατρική όσο και από ιστορική-αρχαιολογική πλευρά, ο σταυρός που αναγκάζονταν να μεταφέρουν οι καταδικασμένοι στο φρικτό αυτό μαρτύριο ήταν απλώς ο οριζόντιος άξονας που ονομαζόταν στα λατινικά “patibulum”. Στο τμήμα αυτό, μόλις έφταναν στο σημείο της εκτέλεσης, καρφώνονταν πρώτα τα χέρια και μετά το ανέβαζαν πάνω στον κάθετο άξονα που ήταν καρφωμένος στο έδαφος. Τότε τα καρφιά μπήγονταν στα πόδια, προκαλώντας απίστευτο πόνο, ο οποίος εντεινόταν από τη σωματική καταπόνηση (μαστίγωμα με το φοβερό fragilium των Ρωμαίων, μεταφορά του “patibulum”, του σταυρού κ.ά.).
Η κίνηση του καρφώματος των καρπών και των ποδιών γινόταν με μεγάλη ταχύτητα, και με τρόπο ώστε να μην είναι τεντωμένα τα χέρια και να επιτρέπεται μια σχετική ευλυγισία πάνω στον σταυρό. Οι Ρωμαίοι, γνωρίζοντας πολύ καλά πόσο επώδυνη ήταν η διαδικασία, έδιναν στους καταδικασμένους μόλις έφταναν στον τόπο του μαρτυρίου ένα μείγμα κρασιού και μύρου, το οποίο δρούσε ως αναισθητικό. Το μείγμα αυτό, όπως μαρτυρούν τα Ευαγγέλια, αρνήθηκε να το πιει ο Χριστός. Τα στοιχεία αυτά, φυσικά, ήταν άγνωστα για τους καλλιτέχνες της εποχής, οπότε ήταν απόλυτα λογικό να παρατηρούνται αυτές οι ανακρίβειες που “επέζησαν” ως εικονογραφική παράδοση ως τις μέρες μας.
Εξαιρέσεις
Παρά το γεγονός ότι τα δύο αυτά ιστορικά λάθη είναι σχεδόν πανομοιότυπα, υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις αλλά μόνο στη μορφή του σταυρού, καθώς υπάρχουν πίνακες όπου ο σταυρός έχει σχήμα “ταυ” και όχι το κλασικό που γνωρίζουμε από την πληθώρα των σταυρώσεων. Επίσης, πρέπει να προστεθεί ότι η ρίζα αυτής της λανθασμένης αντίληψης βρίσκεται στην ψευδαίσθηση για το σχήμα του σταυρού που δημιουργούσε το “titulus”, η επιγραφή δηλαδή που τοποθετείτο στην κορυφή του σταυρού με το όνομα του θύματος.
Ο αμνός
Πάντως, η κατά το δυνατόν ρεαλιστική απεικόνιση της Σταύρωσης του Ιησού στη χριστιανική τέχνη αρχίζει να εμφανίζεται μόλις από τον 5ο αιώνα, ενώ πρωιμότερες εικονογραφήσεις απέφευγαν το μοτίβο και προτιμούσαν συμβολικά στοιχεία, όπως τον Χριστό με τον αμνό. Πληθώρα σταυρώσεων αρχίζουμε να συναντάμε από τον 6ο αιώνα, ως αποτέλεσμα των προσπαθειών της εκκλησιαστικής ηγεσίας να καταπολεμήσει τις αιρέσεις της εποχής. Η εικονογράφηση της σταύρωσης απείχε όμως από το να δείξει το μαρτύριο και δινόταν έμφαση στον θρίαμβο επί του θανάτου.
Ο Χριστός εικονιζόταν με μάτια ανοικτά και θριαμβευτής πάνω στον σταυρό, ενώ τα πρώτα ρεαλιστικά εικονογραφικά βήματα αρχίζουν να εμφανίζονται από τον 9ο αιώνα. Η βυζαντινή αυτή τακτική υιοθετήθηκε και από τους Δυτικούς τον 13ο αιώνα με έναν εμφατικό, μάλιστα, χαρακτήρα στο μαρτύριο του Ιησού πάνω στον σταυρό, τον οποίο συναντάμε σε έργα πρώιμων καλλιτεχνών και κυρίως των Γερμανών και καλλιτεχνών των βόρειων χωρών. Με την πάροδο των χρόνων, η εικονογραφία άρχισε να εμπλουτίζεται με περισσότερα στοιχεία και την εισαγωγή των κατεξοχήν μορφών που θρηνούν, του Ιωάννη και της Παναγίας, ενώ κάνουν και την εμφάνισή τους οι δύο ληστές, ο εκατόνταρχος, καθώς και αρκετά συμβολικά στοιχεία που παραπέμπουν στο δράμα και την Ανάσταση. Ειδικά στη Δύση πιο έντονη είναι η εμφάνιση αλληγορικών μορφών με ποικιλία παραλλαγών.
Στη δυτική ζωγραφική το θέμα της σταύρωσης άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται από τον 17ο αιώνα, για να επιστρέψει και πάλι τον 20ό αιώνα με ορισμένα μνημειώδη αριστουργήματα, όπως ο εκπληκτικός “Εσταυρωμένος του Αγίου Ιωάννη” του Σαλβαντόρ Νταλί. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η βασική διαφοροποίηση μεταξύ ανατολικής και δυτικής τέχνης. Όπως σε όλες τις θρησκευτικές απεικονίσεις, η Δύση δίνει έμφαση στο συναίσθημα, τον πόνο και τη διήγηση με όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικό τρόπο, ενώ η ορθόδοξη Ανατολή στο υπερβατικό στοιχείο, στην πνευματικότητα και τον συμβολισμό, ρόλο που εξυπηρετούσε άλλωστε και το κλασικό χρυσό φόντο της βυζαντινής εικονογραφίας, σε αντίθεση με το ρεαλιστικό της ιταλικής Αναγέννησης.
(Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ)
