Το σημερινό κατακερματισμένο συγκρότημα της Περιφέρειας και των Δικαστηρίων, που ξεκινάει από την πλατεία Ελευθερίας και καταλήγει στο Ειρηνοδικείο στην αρχή της - μικρής λεγόμενης - Έβανς δεν είναι ένα απλό κτήριο αλλά σηκώνει στους καλοκτισμένες λίθους του την ιστορία του μεσαιωνικού Ηρακλείου ως τα σήμερα.
Γνωστό ακόμα στους παλιούς Ηρακλειώτες ως “Κισλάδες”, όνομα που παραπέμπει στη βασική λειτουργία του συγκροτήματος, ως στρατώνες, μαρτυρεί την ιστορία του κέντρου της πόλης και διατηρεί ακόμα ένα κορυφαίο μνημείο της, παραγνωρισμένο από τους περισσότερους, το θύρωμα από το Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, δώρο του μοναδικού Κρητικού Πάπα.
Το πάλαι ποτέ ενιαίο κτίσμα, έστω και με τις αλλαγές που επήλθαν στο διάβα των αιώνων, διατηρεί τη χάραξη των στρατώνων του Αγίου Γεωργίου, όνομα που οφείλεται στην κοντινή μνημειακή πύλη, η πρόσοψη της οποίας κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η κατασκευή τους ξεκίνησε από τους Ενετούς για τη στέγαση των μισθοφόρων. Οι στρατώνες διατήρησαν τη λειτουργία τους από τους Τούρκους με την κατάκτηση του Χάνδακα στα 1669, αφού συντηρήθηκαν και αναστηλώθηκαν, έχοντας υποστεί ζημιές από την άλωση της πόλης.
Η φωτογραφία των στρατώνων του Αγίου Γεωργίου πριν τον τεμαχισμό του συγκροτήματος, από τον Κ. Μαρκουλάκη, δημοσιεύεται από την αρχαιολόγο κ. Λιάνα Σταρίδα στο έργο της "Υπήρχε μία πόλη".
Στο μεγάλο συγκρότημα φιλοξενούνταν, μεταξύ άλλων, τέσσερα τάγματα γενίτσαρων, ενώ η μορφή του ήταν διώροφη με υπόγειο. Εκτός από το στρατό στέγαζε αποθήκες πυρομαχικών και σιτηρών, καθώς και τις διοικητικές υπηρεσίες του στρατεύματος, ενώ στο υπόγειο υπήρχαν φυλακές.
Το σημερινό συγκρότημα στη θέση των στρατώνων. Στη φωτογραφία το τμήμα που στεγάζει το Ειρηνοδικείο (Φωτογραφία Νίκος Χαλκιαδάκης)
Οι στρατώνες ανοικοδομήθηκαν μετά το σεισμό του 1856 σε νέο σχέδιο που έφερε την υπογραφή του Ηπειρώτη αρχιτέκτονα που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη, Αθανάσιου Μούση, του ανθρώπου που σχεδίασε τον σημερινό ναό του Αγίου Τίτου και το Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά. Το κτήριο διατήρησε την αρχιτεκτονική χάραξη του παλαιού, έχοντας τη μορφή ενός ενιαίου ξυλόστεγου συγκροτήματος, στη βόρεια κεντρική είσοδο του οποίου εντοιχίστηκε το θύρωμα της πύλης του Μοναστηριού του Αγίου Φραγκίσκου, το οποίο βρισκόταν στη θέση του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, δώρο του Κρητικού Πάπα από το Μεραμπέλο, Αλέξανδρου του 5ου, στη Μονή.
Το μεσαίο τμήμα του συγκροτήματος, εκείνο των Δικαστηρίων, με το θύρωμα από το Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου.
Σημειώνεται ότι το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου είχε καταρρεύσει από το σεισμό του 1586, ερείπιά του όμως διατηρούνταν ακόμα και στα τέλη του 19ου αιώνα. Το συγκρότημα διατήρησε τη λειτουργία του ως στρατώνες και κατά την Κρητική Πολιτεία, φιλοξενώντας για μικρό χρονικό διάστημα αγγλικά στρατεύματα και τη βρετανική διοίκηση. Στα 1921 μετατράπηκε σε Γυμνάσιο και στα τέλη της ίδιας δεκαετίας διαιρέθηκε σε τρία τμήματα με υπαίθρια χωρίσματα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δ. Κυριακού, υπέστη σημαντικές μετατροπές και απέκτησε τη σημερινή του μορφή.
Η αρχή του συγκροτήματος των στρατώνων από την πλατεία Ελευθερίας ή Πεδίον του Άρεως των Ενετών.
Το πρώτο τμήμα του, στην πλευρά της πλατείας Ελευθερίας, στέγασε το Διοικητήριο και αργότερα τη Νομαρχία Ηρακλείου, το μεσαίο το Δικαστικό Μέγαρο και το τρίτο αρχικά το Δημόσιο Ταμείο και τις εφορίες και αργότερα τη Λέσχη Αξιωματικών και το Ειρηνοδικείο Ηρακλείου.
Οι δεξαμενές του Αγίου Γεωργίου. Σχέδιο του Francesco Basillicata, στα 1627. Κρατικά αρχεία της Βενετίας.
Η δεξαμενή του Αγίου Γεωργίου
Απέναντι από τους στρατώνες βρισκόταν η μεγάλη υπόγεια δεξαμενή που έφερε επίσης το όνομα του Αγίου Γεωργίου. Το έργο είχε ολοκληρωθεί από τον Φραντσέσκο Μοροζίνι και θεωρείτο η σημαντικότερη δεξαμενή της πόλης με μήκος 76,70 μ. και πλάτος 24,50 μ. Στη δεξαμενή αυτή κατέληγε το νερό που ερχόταν στην Candia από την Αγία Ειρήνη μέσω των Τριών Καμαρών.
Αναφέρεται ότι ήταν τόσο το νερό που υπήρχε μέσα, ώστε πριν την κατεδάφιση της δεξαμενής το 1931 το αντλούσαν τρεις ολόκληρες μέρες για να αδειάσει. Σήμερα σώζονται ελάχιστα τμήματά της στα υπόγεια των κτηρίων της περιοχής. Για την ιστορία, η περιοχή από τη Δικαιοσύνης ως την πλατεία Ελευθερίας ήταν γνωστή ως το Πεδίον του Άρεως των Βενετσιάνων ή Campo Marzio ή ακόμα και Piazza d'Armi, δηλαδή πλατεία των Όπλων, ονομασία που σχετιζόταν με τη λειτουργία των στρατώνων.
Λεπτομέρεια από τον αρχιτεκτονικό διάκοσμο των Δικαστηρίων.
Μεταγενέστερα, λόγω της πύλης του Αγίου Γεωργίου ή Λαζαρέτο, η περιοχή απέκτησε το όνομα Quartiere San Zorzi, δηλαδή τετράγωνο του Αγίου Γεωργίου. Την ονομασία “Κισλάδες” απέκτησε από τους Τούρκους. Μάλιστα, μαρτυρείται ότι εκεί γινόταν το σκλαβοπάζαρο.
