Με το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα να είναι για μια ακόμα φορά επίκαιρο μια διαδικτυακή εφαρμογή που ξεναγεί τους επισκέπτες στη ζωφόρο του Παρθενώνα αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Σε έναν κατάμεστο από πληροφορίες ιστότοπο, εύχρηστο και κατατοπιστικό, οι επισκέπτες μπορούν να αντλήσουν όλες τις πληροφορίες που θα τους οδηγήσουν σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στους αιώνες και στην τέχνη.
Όπως αναφέρει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου, στη διεύθυνση www.parthenonfrieze.gr τόσο το ευρύ κοινό όσο και οι ειδικοί έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν μια πλήρη εικόνα του μοναδικού αυτού έργου τέχνης. Η εφαρμογή συγκεντρώνει φωτογραφίες και περιγραφές όλων των σωζόμενων λίθων της ζωφόρου που βρίσκονται στο Μουσείο Ακρόπολης και στο εξωτερικό διατίθεται ψηφιακά για όλους και αποτελεί μια διαδραστική, δίγλωσση και εύχρηστη διαδικτυακή εφαρμογή.
Η ζωφόρος του Παρθενώνα, μια συνεχής ζώνη με ανάγλυφες παραστάσεις που περιέτρεχε το επάνω μέρος του τοίχου του ναού, απεικονίζει την πομπή προς την Ακρόπολη κατά τα Μεγάλα Παναθήναια, τη μεγαλύτερη γιορτή της αρχαίας Αθήνας. Η σύνθεση της πομπής περιελάμβανε 378 ανθρώπινες μορφές, άνδρες και γυναίκες, πεζούς, ιππείς και αρματοδρόμους, και περισσότερα από 200 ζώα και αντικείμενα και δώρα προς την Αθηνά, προστάτιδα της Αθήνας.
Η εφαρμογή, η οποία προσφέρει στους χρήστες μια διαδραστική εμπειρία περιήγησης, υλοποιήθηκε χάρη στην άριστη και μακροχρόνια συνεργασία τριών φορέων: του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), του Μουσείου Ακρόπολης και της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης (ΥΣΜΑ). Το ΕΚΤ ανέπτυξε την αναβαθμισμένη έκδοση της διαδικτυακής εφαρμογής www.parthenonfrieze.gr, αξιοποιώντας φωτογραφικό υλικό της ΥΣΜΑ και εφαρμόζοντας σύγχρονες τεχνολογίες για την εικονική αναπαράστασή του και τη βέλτιστη ανάδειξη στο διαδίκτυο.
Η εφαρμογή ενσωματώνει νέες λειτουργικότητες που την καθιστούν προσβάσιμη σε όλους, απ’ όλα τα σύγχρονα μέσα και πλατφόρμες, ακολουθώντας τις καλές πρακτικές web design και UI/UX. Έτσι, ενισχύεται η θέαση απ’ όλες τις σταθερές και κινητές συσκευές, ενώ ο χρήστης μπορεί να φτάσει σε όποιο επίπεδο λεπτομέρειας επιθυμεί με άμεσο και φιλικό τρόπο.
Η εξερεύνηση της ζωφόρου του Παρθενώνα γίνεται μέσα από τέσσερις ενότητες, καλύπτοντας τις ανάγκες των ερευνητών, με όλη την απαραίτητη τεκμηρίωση και εκτενές γλωσσάρι, ενώ ταυτόχρονα o απλός επισκέπτης μπορεί να έχει άμεσα μια συνολική εικόνα αυτού του μοναδικού αρχαιολογικού μνημείου.
Οι ενότητες
Στην ενότητα “Ο Παρθενώνας” περιλαμβάνονται κείμενα και οπτικοακουστικό υλικό για την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική διακόσμηση του ναού. Στην ενότητα “Γνωρίστε τη Ζωφόρο”, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει γενικά στοιχεία σχετικά με το θέμα, την ιστορία, τον σχεδιασμό και την κατασκευή της ζωφόρου.
Στην ενότητα “Εξερευνήστε τη Ζωφόρο”, ο χρήστης μπορεί να εξερευνήσει τη ζωφόρο ανά πλευρά και ανά λίθο. Η ενότητα “Θεματική περιήγηση” επιτρέπει στον χρήστη να προσεγγίσει τη ζωφόρο μέσα από τα επιμέρους θέματά της: την προετοιμασία της πομπής, τους ιππείς που συμμετέχουν στην πομπή, τα άρματα, την πομπή των προσφορών και των ζώων για θυσία και τέλος την παράδοση του πέπλου στη θεά Αθηνά με την παρουσία των θεών του Ολύμπου.
Φωτογραφική τεκμηρίωση
Στη διαδικτυακή εφαρμογή parthenonfrieze.gr συγκεντρώνεται και υπομνηματίζεται, στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, φωτογραφικό υλικό όλων των σωζόμενων λίθων της ζωφόρου. Παράλληλα, για να αποδοθεί η κατά το δυνατόν πληρέστερη εικόνα του θαυμαστού αυτού συνόλου, το φωτογραφικό υλικό των λίθων συμπληρώνεται με τα σωζόμενα σχέδια των J. Carrey (1674) και J. Stuart (1751).
Τα ξενιτεμένα γλυπτά
Από το σύνολο της ζωφόρου σήμερα σώζονται 50 μέτρα στο Μουσείο Ακρόπολης και 80 μέτρα στο Βρετανικό Μουσείο. Ένας λίθος βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και κάποια θραύσματα είναι διασκορπισμένα σε διάφορα ευρωπαϊκά μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στο Βίρτσμπουργκ, στη Βιέννη, στο Μόναχο και στην Κοπεγχάγη. Τον Ιανουάριο του 2022, το “θραύσμα Fagan” από το Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμο επέστρεψε στην Αθήνα, προκειμένου να εκτεθεί για 8 χρόνια στο Μουσείο της Ακρόπολης και πήρε τη θέση του στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα, στην οποία αναπαρίστανται οι Θεοί του Ολύμπου.
Έως ότου πραγματοποιηθεί η επανένωση όλων των σωζόμενων λίθων και των θραυσμάτων της ζωφόρου στον φυσικό τους χώρο, οι λάτρεις της αρχαίας ελληνικής ιστορίας θα μπορούν να θαυμάζουν το αριστούργημα που σχεδίασε ο γλύπτης Φειδίας, τον 5ο αιώνα π.Χ., στη νέα διαδικτυακή εφαρμογή του ΕΚΤ.
Η περιγραφή - Τι είναι η ζωφόρος του Παρθενώνα
Η ζωφόρος του Παρθενώνα, συνολικού μήκους 160 μέτρων και ύψους σχεδόν 1 μέτρου, σχεδιάστηκε από τον γλύπτη Φειδία και περιέτρεχε το πάνω μέρος του σηκού, του κυρίως ναού, μέσα από την εξωτερική κιονοστοιχία του. Το θέμα της κάλυψης μιας τόσο μεγάλου μήκους και παράλληλα στενής επιφάνειας έπρεπε να ήταν πολυπρόσωπο και ως τέτοιο θεωρήθηκε ότι κατάλληλη ήταν η παράσταση μιας πομπής. Το θέμα της ζωφόρου του Παρθενώνα είναι η πομπή των Παναθηναίων, το αποκορύφωμα της εορτής των Μεγάλων Παναθηναίων.
Η ζωφόρος αποτελείτο από 115 λίθους, διαφόρων μεγεθών, με συνεχείς ανάγλυφες παραστάσεις ανθρώπων και ζώων. Η σύνθεση της πομπής περιελάμβανε 378 μορφές, θεούς, ήρωες της πόλης, άρχοντες, πολίτες άνδρες και γυναίκες, παιδιά, νέους και γέρους, καθώς και περισσότερα από 200 ζώα, κυρίως άλογα, αλλά και βόδια και κριάρια.
Στο σύνολο του έργου διακρίνονται τέσσερις ενότητες: Η προετοιμασία της πομπής, η κυρίως πομπή με την παράταξη των ιππέων και των αρμάτων, η πομπή των προσφορών και των ζώων για θυσία και η κυρίως λατρεία με την παράδοση του πέπλου.
Η πομπή στη ζωφόρο ξεκινάει από τη νοτιοδυτική γωνία του ναού και χωρίζεται σε δύο παρατάξεις που πορεύονται προς τα ανατολικά. Η μία παράταξη συνεχίζει την πορεία της κατά μήκος της νότιας πλευράς, ενώ η άλλη, αφού διασχίσει τη δυτική πλευρά, συνεχίζει κατά μήκος της βόρειας και καταλήγουν και οι δύο στην ανατολική πλευρά. Στη δυτική και τη βόρεια πλευρά, οι μορφές βαδίζουν από τα δεξιά προς τα αριστερά του θεατή, ενώ στη νότια από τα αριστερά προς τα δεξιά.
Πολύπλευρα οφέλη - Μία μακρόχρονη συνεργασία με σημαντικά αποτελέσματα
Η ΥΣΜΑ, το Μουσείο Ακρόπολης και το ΕΚΤ τα τελευταία είκοσι χρόνια, μέσω των πολύπλευρων συνεργατικών τους δράσεων, έχουν χαράξει μία παράλληλη ψηφιακή πορεία στα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά δρώμενα της χώρας, διαθέτοντας στο κοινό μια σειρά από σύγχρονες υποδομές ψηφιακού περιεχομένου.
Η άριστη συνεργασία των τριών φορέων ξεκίνησε το 2003, όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά, σε μορφή CD-ROM, η εικονική αναπαράσταση της ζωφόρου του Παρθενώνα. Το 2009 αναπτύχθηκε με τεχνολογίες Flash ένας αυτόνομος ιστότοπος με εμπλουτισμένα κείμενα και εκπαιδευτικές εφαρμογές για τη ζωφόρο. Ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις της Ανοικτής Πρόσβασης, το 2010 ολοκληρώθηκε η δημιουργία και η διάθεση του αποθετηρίου της ζωφόρου του Παρθενώνα, που λειτουργούσε συμπληρωματικά με τον αντίστοιχο ιστότοπο, ενώ το 2011 φιλοξενήθηκε στα πληροφοριακά συστήματα του ΕΚΤ ο δικτυακός τόπος www.acropolis-athena.gr, ο οποίος είχε δημιουργηθεί από την ΥΣΜΑ σε συνεργασία με το Μουσείο Ακρόπολης και το Ίδρυμα Μποδοσάκη. Δύο χρόνια αργότερα παραδόθηκε στην εκπαιδευτική κοινότητα της χώρας το αποθετήριο εκπαιδευτικού περιεχομένου για την Ακρόπολη, στο οποίο φιλοξενείται υλικό του Τομέα Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης της ΥΣΜΑ.
Το 2016 αναπτύχθηκε από το ΕΚΤ το αποθετήριο της ΥΣΜΑ, στο οποίο συγκεντρώνεται αρχειακό υλικό από τα αναστηλωτικά προγράμματα της Αθηναϊκής Ακρόπολης και αναρτήθηκε στον ψηφιακό δημόσιο χώρο ο κατάλογος της βιβλιοθήκης της ΥΣΜΑ (μέσω της υποδομής ψηφιακού νέφους openABEKT). Την ίδια χρονιά συγκεντρώθηκαν στον εθνικό συσσωρευτή ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου Searchculture.gr 4.108 τεκμήρια της ΥΣΜΑ. Λίγα χρόνια αργότερα, το σύνολο των τεκμηρίων της ΥΣΜΑ εμπλουτίστηκε σημασιολογικά και διατέθηκε, μέσω του ΕΚΤ, στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana.
Το 2022, η ΥΣΜΑ, το Μουσείο Ακρόπολης (φορείς του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού) και το ΕΚΤ (φορέας του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης) συνεργάζονται εκ νέου και διαθέτουν στο ενδιαφερόμενο κοινό μία προηγμένη διαδικτυακή εφαρμογή για τη ζωφόρο του Παρθενώνα και την εικονική αναπαράσταση των περίφημων μαρμάρινων λίθων του ναού. Στο άμεσο μέλλον το περιεχόμενο της συγκεκριμένης εφαρμογής θα εμπλουτιστεί με νέες ψηφιακές συλλογές.
Ένα χρονολόγιο του Παρθενώνα
- 447-432 π.Χ.: κατασκευή του Παρθενώνα
- 443-438 π.Χ.: Κατασκευάζεται η ζωφόρος (η ανατολική και η δυτική πιθανόν στο εργοτάξιο, η βόρεια και η νότια σκαλίζονται in situ επάνω στον ναό).
- 267 μ.Χ.: Μια μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει το εσωτερικό του ναού.
- 6ος αι.: Ο ναός μετατρέπεται σε εκκλησία. Αφαιρείται ο κεντρικός λίθος της ανατολικής ζωφόρου.
- 12ος αι: Γίνονται μεγάλες επισκευές στην εκκλησία. Αφαιρούνται 6 λίθοι της ζωφόρου για τη δημιουργία παραθύρων στις μακρές πλευρές.
- 1204: Ο ναός γίνεται καθολική εκκλησία.
- 1458: Ο ναός γίνεται οθωμανικό τέμενος.
- 1674: Ο ζωγράφος J. Carrey, συνοδεύοντας τον Γάλλο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, σχεδιάζει με μεγάλη ακρίβεια τα περισσότερα γλυπτά που σώζονταν στο μνημείο.
- 1687: Ανατίναξη του Παρθενώνα. Ανατρέπονται τμήματα του βόρειου, του νότιου τοίχου και της ανατολικής πρόστασης. Καταστρέφονται τα κεντρικά τμήματα των μακρών πλευρών της ζωφόρου.
- 1802: Τα συνεργεία του λόρδου Έλγιν, πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, αφαιρούν περίπου 80 μέτρα. τα πριονίζουν και παίρνουν τις ανάγλυφες “πλάκες” πλέον στο Λονδίνο.
- 1817-1831: Προσωρινή έκθεση των γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.
- 1835: Γίνονται εκτεταμένες ανασκαφές στον Ιερό Βράχο, και οι ανευρεθέντες λίθοι συντηρούνται και τοποθετούνται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
- 1945: Συντήρηση και έκθεση των γλυπτών στη νέα αίθουσα “Duveen” στο Βρετανικό Μουσείο.
- 1993: Αποσυναρμολογούνται οι τελευταίοι λίθοι της ζωφόρου που παρέμεναν στο μνημείο (Δ ΙΙΙ έως Δ ΧVI), συντηρούνται και τοποθετούνται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
- 2007: Μεταφορά της ζωφόρου και έκθεση μέσα στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης.
