Θα μπορούσε η προϊστορική έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης να έχει όντως ρίξει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την «αυλαία» του Μινωικού Πολιτισμού;
Το τρομακτικών διαστάσεων γεγονός, που θεωρείται ότι ενέπνευσε και τη διήγηση για τις Δέκα Πληγές του Φαραώ, «απενοχοποιήθηκε» τις τελευταίες δεκαετίες για τον ρόλο του στην καταστροφή των μινωικών κέντρων, όταν επιστημονικές αναλύσεις σε δείγματα πάγων στον ευρωπαϊκό Βορρά, που διατηρούσαν τέφρα και θειάφι του ηφαιστείου, τα οποία είχαν ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα, χρονολογήθηκαν στα 1628 π.Χ. Κάτι το οποίο σήμαινε ότι η έκρηξη της Θήρας είχε συμβεί πολλά χρόνια πριν την τελική καταστροφή των μινωικών κέντρων.
Η υπόθεση έμοιαζε να έχει μπει στο αρχείο. Ως τα τώρα, οπότε μια νέα μελέτη επιστημόνων από πανεπιστήμια των ΗΠΑ, της Ελβετίας, της Βρετανίας και της Ιταλίας έρχεται να ταράξει τα νερά και να ξαναφέρει στην επιφάνεια τον «φάκελο», διαπιστώνοντας ότι εκείνες οι ενδείξεις της ηφαιστειακής έκρηξης που εντοπίστηκαν στο «αρχείο των πάγων» δεν αφορούσαν τη Θήρα, αλλά μια επίσης κολοσσιαία έκρηξη στο ηφαίστειο Ανιακτσάκ ΙΙ στην Αλάσκα. Οι επιστήμονες με τη νέα έρευνά τους δίνουν ένα χρονικό ορίζοντα για την προϊστορική έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, που προσεγγίζει πλέον περισσότερο τα αρχαιολογικά δεδομένα, με τρεις χρονολογίες να θεωρούνται ως οι πιθανότερες, στα 1611 π.Χ., στα 1562-1555 π.Χ. και στα 1538 π.Χ. Αν θεωρήσουμε το 1500 ως ένα συν-πλην όριο στη βάση αρχαιολογικών δεδομένων που βασίζονται κυρίως στη σύγκριση κεραμικών ρυθμών, για την καταστροφή των δεύτερων Ανακτόρων της Μινωικής Κρήτης, η οποία άνοιξε τον δρόμο για την έλευση των Μυκηναίων, τότε η διαφορά από τις δύο τουλάχιστον χρονολογίες του 16ου π.Χ. αιώνα με απόλυτους όρους των σύγχρονων τεχνολογιών είναι σχετικά μικρή, ώστε να ξανανοίγει και πάλι την υπόθεση της Θήρας.
Η σχετική δημοσίευση στο περιοδικό “PNAS Nexus” έγινε από ερευνητές από τα αμερικανικά πανεπιστήμια της Αριζόνα, της Νότιας Ντακότα και του Μέιν, το Πανεπιστήμιο της Βέρνης στην Ελβετία, τα πανεπιστήμια Σεντ Άντριους και Σουάνσι της Βρετανίας και το Ιταλικό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, με επικεφαλής την ειδική στη δενδροχρονολόγηση αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αριζόνα Σάρλοτ Πίρσον. Οι τρεις νέες χρονολογήσεις προέκυψαν από τον συνδυασμό δεδομένων από δακτυλίους δέντρων με στοιχεία από πυρήνες πάγου της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, που οδήγησαν τους επιστήμονες στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου «αρχείου» όλων των ισχυρών ηφαιστειακών εκρήξεων στη Γη μεταξύ 1680 και 1500 π.Χ., δηλαδή κατά την περίοδο της έκρηξης της Θήρας. Με αυτόν τον τρόπο απέκλεισαν το 1628 π.Χ. ως πιθανή χρονολογία, συσχετίζοντας το συγκεκριμένο έτος με την έκρηξη στο Ανιακτσάκ ΙΙ, αλλά προσδιόρισαν τρεις άλλες χρονολογίες (1611 π.Χ., 1562-1555 π.Χ. και 1538 π.Χ.) ως τις πιθανότερες για τη «μινωική» έκρηξη.
«Μία από αυτές είναι η Θήρα. Δεν μπορούμε ακόμη να επιβεβαιώσουμε ποια από τις τρεις, αλλά τουλάχιστον ξέρουμε τώρα πού ακριβώς να κοιτάξουμε», δήλωσε χαρακτηριστικά η Πίρσον.
Με τη νέα μελέτη αποδίδονται στη έκρηξη της Αλάσκας και οι «ανωμαλίες» σε δακτυλίους δέντρων στην Καλιφόρνια και στην Ιρλανδία, που αντιστοιχούσαν στα έτη 1627 π.Χ. και 1628 π.Χ., τις οποίες είχαν συσχετίσει παλαιότερα δύο επιστημονικές έρευνες με την έκρηξη της Θήρας. Η επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας, αναπληρώτρια καθηγήτρια Σάρλοτ Πίρσον του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, διευκρίνισε ότι τα έως τώρα αρχαιολογικά ευρήματα «δείχνουν» μια ημερομηνία για την έκρηξη της Θήρας πιο κοντά στο 1500 π.Χ., ενώ αντίθετα η ραδιοχρονολόγηση πιο κοντά στο 1600 π.Χ.
«Προσωπικά υποστηρίζω μια ενδιάμεση χρονολογία. Αλλά πραγματικά βρισκόμαστε πια κοντά στο να έχουμε την τελική λύση σε αυτό το πρόβλημα», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Και εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος: πώς οι πάγοι μπορούν να «μιλήσουν» για την έκρηξη της Θήρας; Η απάντηση είναι απλή. Όπως συμβαίνει στις ισχυρές ηφαιστειακές εκρήξεις, με την προϊστορική της Θήρας να χαρακτηρίζεται ως μια από τις μεγαλύτερες που έχουν τεκμηριωθεί, η τέφρα και το διοξείδιο του θείου ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, φτάνοντας ως τις πιο μακρινές γωνιές της γης αλλά και στη στρατόσφαιρα, «μπλοκάροντας» την ηλιακή ακτινοβολία, μειώνοντας τις παγκόσμιες θερμοκρασίες και προκαλώντας κλιματική αλλαγή. Το αποτύπωμα αυτών των εκρήξεων είναι ανιχνεύσιμο πάνω σε πυρήνες αιώνιων πάγων, αλλά και στους δακτυλίους δέντρων, καθώς οι κλιματικές συνθήκες που προκλήθηκαν από την έκρηξη οδήγησαν στη μειωμένη ανάπτυξή τους. Η τέφρα καθεμιάς έκρηξης έχει ένα μοναδικό γεωχημικό αποτύπωμα κι έτσι είναι δυνατό να συσχετιστεί με μια συγκεκριμένη ηφαιστειακή πηγή.
Από τη «μινωική» εκείνη έκρηξη καλύφθηκε από τέφρα ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου της Θήρας, άλλαξε σχήμα ολόκληρο το νησί, ενώ το παλιρροϊκό κύμα που προκλήθηκε έφτασε στις ακτές σε κάθε γωνιά της Ανατολικής Μεσογείου. Από τα αξιοσημείωτα της νέας μελέτης είναι ένα ακόμα στοιχείο, ότι η όποια κλιματική επίπτωση από την έκρηξη της Θήρας θα ήταν σχετικά μικρή, αρκετά μικρότερη από την έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815 μ.Χ. Το «θρίλερ» θυμίζει αρκετά εκείνο ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, με τον ερευνητή του ελβετικού Πανεπιστημίου της Βέρνης Μίκαελ Σιγκλ να δίνει το στίγμα: «Η συλλογή στοιχείων γι' αυτή την έρευνα συγκρίνεται με τις περιπτώσεις εγκλημάτων, όπου οι ύποπτοι πρέπει να δειχτεί ότι συνδέονται τόσο με τον τρόπο όσο και με τον χρόνο του εγκλήματος. Μόνο που στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ίχνη έχουν ήδη ηλικία άνω των 3.500 ετών». Την τελική απάντηση στο αίνιγμα για το ποια από τις τρεις χρονολογήσεις είναι αυτή της Θήρας θα δώσει το επόμενο βήμα στην έρευνα, που περιλαμβάνει την πιο εξονυχιστική ανάλυση των πολικών πυρήνων πάγου, ώστε να εντοπιστεί μια τέφρα με χημικό «προφίλ» που θα ταιριάζει σίγουρα με εκείνο της Θήρας.
«Αυτό είναι το όνειρο. Προς το παρόν, είναι ωραίο που έχουμε φτάσει πιο κοντά σε αυτό από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν», καταλήγει η Πίρσον.
Το «θρίλερ» ξεκίνησε από την Αμνισό
Η ιστορία της σύνδεσης της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας με το τέλος του Μινωικού Πολιτισμού ξεκινά τη δεκαετία του ’30, όταν ανασκάπτοντας τη Μινωική Βίλα της Αμνισού, πασίγνωστη για την περίφημη τοιχογραφία των θαλασσόκρινων, ο αρχαιολόγος που επρόκειτο να φέρει στο φως τα επόμενα χρόνια τον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη «έπεφτε» πάνω σε ένα παράδοξο εύρημα. Ολόκληρα στρώματα του γνωστού ως ελαφρόπετρα ηφαιστειακού υλικού και τοίχους που είχαν παραμορφωθεί τόσο σαν να τους είχε «ρουφήξει» η θάλασσα. Μια εικόνα καταστροφής, που δεν μπορούσε να εξηγηθεί υπό το πρίσμα της θεωρίας των σεισμικών δονήσεων που κατέστρεψαν τις μινωικές εγκαταστάσεις περί τα 1500, και που συναντούσε παράλληλα και σε άλλες αρχαιολογικές θέσεις στον Βορρά του νησιού, αλλά ακόμα και στη Ζάκρο, το μινωικό ανάκτορο της οποίας ανέσκαπτε ο Νικόλαος Πλάτωνας.
Ο Μαρινάτος διατύπωσε τη θεωρία του στα 1939, συναντώντας έντονη κριτική ειδικά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Ωστόσο, όπως φαίνεται, η έρευνα δεν έχει κλείσει ακόμα τον κύκλο της, με το μεγάλο αίνιγμα να περιμένει ακόμα την οριστική λύση του.
(φωτογραφία Intime)
