Σε εποχές χαμένες πια στο χρόνο, τα ταξίδια ήταν όχι απλά δύσκολα αλλά και επικίνδυνα. Αυτό φυσικά δεν πτοούσε τους τολμηρούς περιηγητές ήδη από την αρχαιότητα, οι οποίοι μας έχουν διασώσει πληθώρα πολύτιμων πληροφοριών και χαμένων, σε πολλές περιπτώσεις για πάντα, μνημείων, είτε φτιαγμένων από το ανθρώπινο χέρι, είτε εκείνων της ίδιας της φύσης με τις δραματικές αλλαγές στο τοπίο.
Οι ταξιδιώτες που γοητεύονταν από το μυστηριώδη κόσμο που αποτελούσε στα μάτια τους το νησί μας, με το παρελθόν ακόμα ζωντανό και σε πολλές περιπτώσεις ορατό, διέμεναν σε χάνια, ονομασία που διασώζουν ακόμα πολλές περιοχές στην Κρήτη, τα οποία ήταν τα πανδοχεία της εποχής. Εκεί περνούσαν τη νύχτα, για να συνεχίσουν το ταξίδι τους με το πρώτο φως του ήλιου...
Τα χάνια αποτελούσαν τη μόνη εναλλακτική λύση διανυκτέρευσης για αιώνες, καθώς οι μεγάλες πόλεις έκλειναν τις πύλες τους με τη δύση του ήλιου, με αποτέλεσμα κανείς πολίτης να μην μπορεί να μπει και να βγει, κάτι που συνέβαινε βεβαίως και με τις Πύλες των ενετικών τειχών του Ηρακλείου. ?
Περιηγητές στην Κρήτη
Οι περιηγητές που έρχονταν στην Κρήτη δεν έμεναν στα χάνια, αλλά είτε φιλοξενούνταν στα σπίτια αξιωματούχων είτε οικογενειών, όπως ο Αυστριακός γιατρός Φραντς Βίλχελμ Σίμπερ, που μας κληροδότησε ένα εντυπωσιακό οδοιπορικό στο νησί μας, ο οποίος στα 1817, όταν βρέθηκε στο Ηράκλειο, φιλοξενήθηκε, όπως λέει ο ίδιος, στο σπίτι του Γάλλου προξένου κοντά στη φραγκική εκκλησία.
Φιλοξενούμενος ήταν και ο Βρετανός Ρόμπερτ Πάσλεϊ, που επισκέφτηκε τον τόπο μας στα 1834, ενώ πασίγνωστος είναι και ο θρύλος για το σπίτι στην "Κάτω Μερά" της Ιεράπετρας, όπου έμεινε - φιλοξενούμενος μιας οικογένειας - ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης τον Ιούλιο του 1798, όταν ο στόλος του κατά την πορεία του προς την Αίγυπτο, για την εκστρατεία κατά των Μαμελούκων, αγκυροβόλησε στα ανοιχτά της Ιεράπετρας.
Το "Καραβάν Σεράι"
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ανασκαφέας της Κνωσού, ο Βρετανός αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς, θεώρησε ότι και στην προϊστορία οι επισκέπτες διέμεναν σε χάνια για να διανυκτερεύουν καθ' οδόν προς τα ανακτορικά κέντρα, και για το λόγο αυτό, με δεδομένο ότι η προϊστορική Κνωσός δεν ήταν μόνο το ανάκτορο, όπως λανθασμένα πιστεύουν ακόμα πολλοί αλλά μια ολόκληρη, πολυπληθής μάλιστα πόλη, απέδωσε το χαρακτήρα αυτό στο χάνι ή "Καραβάν Σεράι" - όπως είναι η δεύτερη ονομασία των παλιών εκείνων πανδοχείων - σε ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα που ανέσκαψε νότια του ανακτόρου.
Ο Έβανς θεώρησε ότι το κτίσμα αποτελούσε έναν ξενώνα, χώρο υποδοχής και διαμονής επισκεπτών, με αίθουσα που περιείχε τοιχογραφίες και λουτρό, λόγω των ευρημάτων που βρέθηκαν εκεί και κυρίως θραύσματα από πήλινες μπανιέρες.
Το "Καραβάν Σεράι" ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες που απεικονίζουν τοπίο με τις διάσημες πέρδικες και τους τσαλαπετεινούς, ενώ επικοινωνούσε μέσω γέφυρας με το ανάκτορο της Κνωσού. Ο διώροφος αυτός ξενώνας έφερε πρόπυλο, ενώ στους χώρους του βρέθηκε μια μικρή λίθινη δεξαμενή που ο Έβανς θεώρησε ότι χρησίμευε στους ταξιδιώτες για... ποδόλουτρο.
Αρχή με το "Κνωσός"
Από τα παλιά εκείνα χάνια, ο δρόμος που οδήγησε μέχρι τα πρώτα ξενοδοχεία ήταν μακρύς και πέρασε μέσα από τη "μεταμόρφωση" της κρητικής κοινωνίας τα πρώτα χρόνια της αυτονομίας. Το Ηράκλειο αρχίζει να δέχεται επισκέπτες, όλο και περισσότερους, και η ανάγκη να μείνουν σε χώρους άνετους και ασφαλείς γίνεται πια επιτακτική.
Τα χάνια δεν καλύπτουν ούτε στο ελάχιστο αυτές τις απαιτήσεις και το κενό αυτό οδηγεί στη δημιουργία του πρώτου σύγχρονου ξενοδοχείου, το 1902, με το όνομα "Κνωσός", στην οδό 25ης Αυγούστου. Φυσικά οι ανέσεις ήταν υπερσύγχρονες για την εποχή, με εστιατόριο και καφενείο στο ισόγειο του νεοκλασικού κτηρίου, καθώς και αναγνωστήριο στο πατάρι του, για τους διανοούμενους.
Στην 25ης Αυγούστου προστέθηκαν λίγο αργότερα δύο ακόμη ξενοδοχεία, έργα του σπουδαίου αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριακού, το "Παλλάς" το 1910, και το "Μίνως", όπως επίσης και το τριώροφο "Φλόριντα" με τα χαρακτηριστικά, αραβικού τύπου, υπέρθυρα.
Η υπογραφή και μόνο του Κυριακού σημαίνει πολλά για την ιστορία των ξενοδοχείων του Ηρακλείου, όπως πολλών άλλων ιστορικών νεοκλασικών κτηρίων της πόλης, καθώς ήταν ο άνθρωπος που έσωσε ό,τι μπορούσε να σωθεί από την ταυτότητα του παλιού Ηρακλείου, οραματίστηκε το αύριο και θεμελίωσε την άποψη που για χρόνια αποτελούσε το μεγάλο στοίχημα για την πόλη, να στραφεί επιτέλους προς τη θάλασσα.
Η αρχή είχε γίνει και το Ηράκλειο αποκτούσε το ένα ξενοδοχείο μετά το άλλο, όσο οι ανάγκες γίνονταν πιο πιεστικές: το "Λόντον" στο λεγόμενο "σταυρό" της πόλης στη θέση της σημερινής Βικελαίας, το "Ιδαίον Άντρο", το "Ελλάς", το "Ξενοδοχείο των Ξένων", το "Ξενοδοχείο της Αγγλίας", το "Παλλάδιον", το "Μοδέρνο" και το "Αίγυπτος" στην Καλοκαιρινού και πολλά ακόμα που άφησαν τη σφραγίδα τους στην ιστορία του Ηρακλείου.
Η "Οδός της Πλάνης"
Πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία των ξενοδοχείων του Ηρακλείου που υπήρχαν στην "Οδό της Πλάνης", τη σημερινή 25ης Αυγούστου από το 1902 έως το 1950, παρουσίασε στο πρόσφατο Κρητολογικό Συνέδριο η αρχαιολόγος κ. Κωνσταντίνα Νικολοπούλου.
Σύμφωνα με την έρευνά της, από τα πιο σημαντικά ξενοδοχεία στην περιοχή ήταν το "Κνωσός", το οποίο κατασκευάστηκε το 1902. Επρόκειτο για ένα τριώροφο νεοκλασικό κτίσμα με εξώστη, το οποίο λειτούργησε ως ξενοδοχείο ύπνου για επισκέπτες με οικονομική άνεση.
Το 1907, μάλιστα, εκφώνησε από τον εξώστη του λόγο ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια αποτελεί το γεγονός ότι εκεί διέμενε και ο Βρετανός αρχαιολόγος, ανασκαφέας της Κνωσού Άρθουρ Έβανς, πριν βεβαίως κατασκευαστεί η Βίλα Αριάδνη κοντά στο ανάκτορο.
Το "Κνωσός" βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και καταστράφηκε ολοσχερώς, ενώ η επιχείρηση συγχωνεύτηκε με τη δεύτερη ξενοδοχειακή επιχείρηση "Παλλάς", ιδιοκτησίας των κληρονόμων Ζέη.
Αξιοσημείωτο στην περιοχή ήταν και το "Ξενοδοχείο της Γαλλίας", το οποίο κατασκευάστηκε το 1901 και άνηκε σε Καπουτσίνους μοναχούς. Σύμφωνα με την έρευνα της αρχαιολόγου κ. Κωνσταντίνας Νικολοπούλου, το νεοκλασικό αυτό κτίσμα αποτελούταν από ισόγειο, δύο ορόφους και βεράντα με θέα στο Μεγάλο Κούλε. Αρχικά στέγασε τη Σχολή Θηλέων Ηρακλείου και αργότερα μετατράπηκε στο "Ξενοδοχείο της Γαλλίας".
Το κτίσμα βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, όπως και πολλά κτήρια της περιοχής, και λεηλατήθηκε από στρατιώτες Γερμανούς και Ιταλούς. Στα μέσα του 20ού αιώνα κατεδαφίστηκαν οι όροφοί του και στη θέση του χτίστηκε η σημερινή Καθολική Εκκλησία.
25ης Αυγούστου: Το ξενοδοχείο "Μίνως"
Το "Μίνως" ήταν ένα από τα πρώτα και κορυφαία ξενοδοχεία έργα του Κυριακού, μαζί με το γειτονικό τριώροφο "Φλόριντα". Το σπουδαίο αυτό αρχιτεκτόνημα των αρχών του προηγούμενου αιώνα βρίσκεται στη βορεινή πλευρά της 25ης Αυγούστου και αποτελείται από τρία ισόγεια καταστήματα, από τον πρώτο όροφο και ακάλυπτο οικοπεδικό χώρο, ενώ το συνολικό εμβαδό του οικοπέδου είναι 400 τ.μ.
Το "Μίνως" βρίσκεται από το 1987 στην ιδιοκτησία του Δήμου Ηρακλείου, ύστερα από παραχώρηση του Βενιζελείου, και αποτελεί ακίνητο της περιουσίας που κληροδότησε ο Πανανός. Στο ισόγειο του κτηρίου είχε στεγαστεί για ένα μικρό διάστημα στο παρελθόν το Γραφείο Αλλοδαπών του Δήμου Ηρακλείου.
Η πρόθεση του Δήμου Ηρακλείου είναι να διατηρηθεί, αποφεύγοντας κατεδαφίσεις των μη χαρακτηρισμένων ως διατηρητέων στοιχείων του, ενισχύοντας το κέλυφος του κτηρίου και αξιοποιώντας τον ακάλυπτο χώρο του, στεγάζοντας σε αυτό, μετά την ολοκλήρωση των έργων, δομές που θα αναδεικνύουν την κρητική διατροφή.
Λ. Καλοκαιρινού: Το ξενοδοχείο "Αίγυπτος"
Το πρώην ξενοδοχείο "Αίγυπτος", ένα από τα πρώτα που κατασκευάστηκαν στο Ηράκλειο στις αρχές του 20ού αιώνα, ανήκε στη σπουδαία οικογένεια των Μελισσείδηδων, η οποία καταγόταν από το Φόδελε, γεγονός που δικαιολογεί το κληροδότημα, το οποίο, ύστερα από την κοινότητα Φόδελε και αργότερα το Δήμο Γαζίου, πέρασε στο Δήμο Μαλεβιζίου.
Στο Δήμο ανήκει το νότιο τμήμα του κτηρίου, εκείνο που βλέπει στη λεωφόρο Καλοκαιρινού, και το νότιο τμήμα της οδού Πλάτωνος, ενώ το υπόλοιπο έχει αρκετούς άλλους ιδιοκτήτες, κάτι που δυσχεραίνει τις προσπάθειες αποκατάστασής του.
Το κομμάτι που αφορά στο Δήμο Μαλεβιζίου, μετά τις "πρώτες βοήθειες" που αποκατέστησαν τη στατικότητά του, αναστηλώνεται, ενώ δρομολογείται η αξιοποίησή του. Το "Αίγυπτος" φέρει ζωγραφική διακόσμηση στην οροφή, ενώ διέθετε και ταπετσαρίες σε έντονα χρώματα. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο πίσω μέρος του ισογείου του πρώην ξενοδοχείου λειτουργούσε χαμάμ.
Με αραβικά στοιχεία: Το ξενοδοχείο "Φλόριντα"
Το ξενοδοχείο "Φλόριντα" χτίστηκε την πρώτη εικοσαετία του 20ού αιώνα. Το τριώροφο αυτό λιθόδμητο κτίσμα είναι επίσης δημιούργημα του αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριακού. Ήταν ιδιοκτησία της υπηρεσίας των Βακουφίων (Εφκάφι), δηλαδή της υπηρεσίας που διαχειριζόταν περιουσίες που ανήκαν σε μουσουλμανικά φιλανθρωπικά ιδρύματα ή ναούς.
Το γεγονός αυτό εξηγεί το ότι το κτήριο έχει μορφολογικά στοιχεία αραβικής αρχιτεκτονικής. Η πρόσοψη του οικοδομήματος διαρθρώνεται σε τρεις κάθετες ζώνες με πλατύτερη την κεντρική.
Στην κεντρική ζώνη, τα ανοίγματα του πρώτου και δεύτερου ορόφου είναι τρίλοβα και τα υπέρυθρά τους σχηματίζονται σύμφωνα με τα αραβικά πρότυπα. Με τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται και τα υπέρθυρα των ανοιγμάτων στις δύο άλλες ζώνες του κτηρίου.
Οι εξώστες είναι τοποθετημένοι αντιδιαμετρικά. Σε αντίθεση με το υπόλοιπο κτήριο, το ισόγειο δεν έχει στοιχεία αραβικής αρχιτεκτονικής. Από αυτό το μεγαλοπρεπές και κομψό κτίσμα σήμερα διασώζεται μόνο η πρόσοψη.
Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης
