Φαίνεται πως το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Barbarοs» θα κάνει τις δικές του... προεκλογικές εμφανίσεις θέτοντας εκ των πραγμάτων στην προεκλογική ατζέντα τα ελληνοτουρκικά και τα ζητήματα που συνδέονται με την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων στον θαλάσσιο χώρο. Ήδη τα τουρκικά μαχητικά έχουν μπει στο παιχνίδι με καθημερινές παραβάσεις του ελληνικού FIR στο Αιγαίο και παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου.
Το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Barbarοs», με βάση τη NAVTEX που έχουν εκδώσει οι τουρκικές αρχές, ολοκληρώνει στις 31 Δεκεμβρίου 2014 τις έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Αν. Μεσογείου περιλαμβανομένων και τμημάτων της κυπριακής ΑΟΖ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που υπάρχουν, το πλοίο αναμένεται το επόμενο διάστημα να κινηθεί και να διεξαγάγει έρευνες στον θαλάσσιο χώρο γύρω από το Καστελόριζο, που αποτελεί ελληνική ΑΟΖ αλλά περιλαμβάνεται στους τουρκικούς χάρτες με τις αδειοδοτήσεις για έρευνα υδρογονανθράκων.
Εξάλλου, δεν είναι έξω από την τουρκική πρακτική να δημιουργεί γεγονότα σε συνθήκες όπου στο εσωτερικό της Ελλάδας επικρατεί πολιτική ένταση. Να θυμίσουμε τα'Ιμια, τον Ιανουάριο του 1996, μετά την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου από τη θέση του πρωθυπουργού και πριν ο Κώστας Σημίτης λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή.
1973 - 2012
Ποιο είναι το πλαίσιο πάνω στο οποίο κινείται η τουρκική πλευρά αλλά και κατά πόσο η ελληνική πλευρά έχει, όλα αυτά τα χρόνια, ασκήσει, στα σοβαρά, τα δικαιώματα που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο:
Γεγονός είναι πως από το 1973 και μετά, όπου βρίσκονται στο προσκήνιο οι τουρκικές διεκδικήσεις επί των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στον θαλάσσιο χώρο και ειδικότερα η διεκδίκηση που αναφέρεται στην εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας και μετέπειτα ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), οι μόνες πράξεις νομής που έχουν υπάρξει με αντικείμενο την ελληνική ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο είναι αυτές της Τουρκίας!
Πρόκειται για συγκεκριμένες κυβερνητικές αποφάσεις, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, τόσο το 1973 όσο και το 2012, μαζί με χάρτες του θαλάσσιου χώρου, και περιλαμβάνουν περιοχές που, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων ανήκει στην Ελλάδα.
Ανάλογη τουρκική πράξη ήταν αυτή του 1973, που αποτέλεσε την απαρχή των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο και των κρίσεων των ετών 1974, 1976, 1987, 1996, καθώς και η βάση της τουρκικής προκλητικότητας σε αέρα και θάλασσα.
Ουσιαστικά πρόκειται για πράξεις νομής εκ μέρους της Τουρκίας της ελληνικής ΑΟΖ, δηλαδή των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στον διεθνή θαλάσσιο χώρο.
Οι παραπάνω τουρκικές ενέργειες αποτελούν τις μοναδικές καταγεγραμμένες πράξεις διακήρυξης και άσκησης δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης στον θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και της Αν. Μεσογείου πέραν των χωρικών υδά- των.
Από την ελληνική πλευρά, όλα αυτά τα χρόνια από το 1973 έως σήμερα δεν έχει υπάρξει καμία τέτοια πράξη, παρά μόνο διακηρύξεις εκμετάλλευσης των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο, πέρα από τα χωρικά ύδα- τα των 6 ναυτικών μιλίων. Οι μόνες ελληνικές πράξεις νομής είναι αυτές του 2012, που αφορούν όμως το Ιόνιο Πέλαγος και τον θαλάσσιο χώρο νότια της Κρήτης έως το ανατολικό χερσαίο όριο του νησιού.
Ακολούθησε η ανάθεση, μετά το 2012, από την ελληνική κυβέρνηση σε νορβηγική εταιρεία της διεξαγωγής «σεισμικών ερευνών», οι οποίες έχουν στο μεταξύ ολοκληρωθεί, για τον εντοπισμό πιθανών κοιτασμάτων. Εξαιρείται δηλαδή όλος ο θαλάσσιος χώρος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, που είναι αντικείμενο τουρκικών διεκδικήσεων.
Να θυμίσουμε πως η τουρκική κυβέρνηση τον Απρίλιο του 2012 εξέδωσε «άδειες» για έρευνες υδρογονανθράκων προς την τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου ΤΡΑΟ, οι άδειες αυτές δημοσιεύτηκαν στις 27.4.2012 στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου της 16.3.2012) μαζί με τους σχετικούς χάρτες, οι οποίοι περιλαμβάνουν περιοχές τόσο της ελληνικής όσο και της κυπριακής ΑΟΖ στην Αν. Μεσόγειο.
Οι άδειες αφορούν θαλάσσιες περιοχές στα ανοιχτά των Αδάνων, της Αττάλειας, της Αντιόχειας και της Μούγλας και περιλαμβάνουν κομμάτια ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως της Ρόδου, της Καρπάθου και του Καστελόριζου, καθώς και κομμάτια της κυπριακής ΑΟΖ.
Ελληνικές διακηρύξεις μόνο...
Σχεδόν έναν χρόνο μετά, τον Φεβρουάριο του 2013, η Αθήνα επιχείρησε να απαντήσει με ρηματική της διακοίνωση (note verbale) προς τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν, κάνοντας σαφές ότι τέσσερα από τα θαλάσσια οικόπεδα που περιλαμβάνονται στις αποφάσεις που δημοσιεύθηκαν στην τουρκική ΕτΚ (τα οικόπεδα 5033, 5034, 5035 και 5028) αφορούν περιοχές εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας, επισημαίνοντας ταυτόχρονα πως τόσο η Ρόδος όσο και το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου έχουν πλήρη δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες, συνεπώς έχουν υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, όπως όλες οι εδαφικές περιοχές.
Στην ελληνική ρηματική διακοίνωση γίνεται πιο συγκεκριμένη αναφορά στο θαλάσσιο οικόπεδο 5033, το οποίο «κάθεται» πάνω και σε ένα τμήμα της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης των 6 ν.μ. του «νησιωτικού συμπλέγματος» του Καστελόριζου αλλά και της Ρόδου, σε απόσταση περίπου 11 ν.μ. από τις ακτές του νησιού.
Στο εν λόγω κείμενο της ρηματικής διακοί- νωσης, που παραδόθηκε από τον τότε υπουργό Εξωτερικών Δ. Αβραμόπουλο στον γ.γ. του ΟΗΕ ως «θεματοφύλακα» της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, γίνεται μια γενική διακήρυξη των ελληνικών δικαιωμάτων επί των θαλασσίων ζωνών. αλλά δεν περιλαμβάνονται χάρτες και συντεταγμένες. Απλώς επισημαίνεται ότι «τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας καθορίζονται σαφώς από το Άρθρο 2(1) του Νόμου 2289/1995, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Νόμο 4001/2011», για τον οποίο έχει ενημερωθεί ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ ήδη από τον Μάιο του 2012, και πως τα εξωτερικά όρια καθορίζονται με βάση τη μέση γραμμή στις περιπτώσεις που δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία οριοθέτησης.
Η Ελλάδα, παρ' ότι από το 1994 έχει προσχωρήσει στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν έχει κλείσει τους κόλπους με ευθείες γραμμές βάσης, δεν έχει εφαρμόσει τη ζώνη των 12 ν.μ. χωρικών υδάτων, δεν έχει ορίσει Συνορεύουσα Ζώνη που μπορεί να φθάνει μέχρι τα 24 ν.μ., δεν έχει ανακηρύξει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, δεν έχει κατοχυρώσει το αποκλειστικό δικαίωμα έρευνας και διάσωσης, ενώ το FIR τελεί υπό καθημερινή αμφισβήτηση από δεκάδες πτήσεις τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών. Η περιοχή αυτή συμπίπτει και με την περιοχή επιχειρησιακού ελέγχου, η οποία επίσης είναι αντικείμενο αμφισβήτησης από την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟϊκού καταμερισμού.
Θυμίζουμε πως όταν το 1973 εκδηλώθηκε η πρώτη τουρκική πράξη με τη δημοσίευση των σχετικών χαρτών για το Αιγαίο, οι δύο χώρες οδηγήθηκαν στα πρόθυρα του πολέμου (1974, 1976), οπότε και υπογράφηκε το «Πρωτόκολλο της Βέρνης», το 1977, μεταξύ Καραμανλή και Ντεμιρέλ, που προβλέπει αμοιβαία αποχή Ελλάδας και Τουρκίας από έρευνες στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου πέρα από τα 6 ν.μ. των χωρικών τους υδάτων.
Συνεπεία αυτού η Ελλάδα δεν μπορεί να αξι- οποιήσει τους φυσικούς πόρους πέραν των 6 ν.μ. ακόμα και μέσα στον Σαρωνικό κόλπο. Ακολούθησε η κρίση του 1987 με τη συμφωνία του Νταβός και η κρίση των Ιμίων το 1996 με τη συμφωνία της Μαδρίτης το 1997. Και οι δύο αυτές συμφωνίες είναι επαναβεβαίωση της Βέρνης.
Τι ζητάνε οι Τούρκοι
Στον πυρήνα της τουρκικής διεκδίκησης επί της υφαλοκρηπίδας - ΑΟΖ του Αιγαίου, βρίσκεται ο ισχυρισμός ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ και κατά συνέπεια η οριο- θέτησή της στο Αιγαίο πρέπει να γίνει με βάση τη μέση γραμμή από Βορρά προς Νότο μεταξύ τουρκικών παραλίων και των απέναντι παραλίων της ηπειρωτικής Ελλάδας και όχι των νησιών.
Στη βάση αυτήν η τουρκική πλευρά έχει οριοθετήσει τις διεκδικήσεις της (υφαλοκρηπίδα, FIR, έρευνα και διάσωση, επιχειρησιακός έλεγχος κ.λπ.) στη γραμμή από Βορρά προς Νότο που ορίζει ο 25ος Μεσημβρινός. Τυχόν υιοθέτηση μιας τέτοιας λύσης θα σήμαινε ότι τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου θα περιβάλλονται από τουρκική υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ. Δηλαδή, ανάμεσα στα ελληνικά νησιά θα υπάρχουν τουρκικές πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου και τεχνητά νησιά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλειά τους και την άμυνα της χώρας, σε συνδυασμό και με τις άλλες τουρκικές διεκδικήσεις (χωρικά ύδατα, εναέριος χώρος, αποστρατιωτικοποίηση νησιών).
Αξίζει ν' αναφερθεί πως η ΑΟΖ του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου, σε πλήρη ανάπτυξη με βάση την αρχή της μέσης απόστασης που καθιερώνει το Δίκαιο της Θάλασσας, καλύπτει έναν θαλάσσιο χώρο έκτασης περίπου όσο η Πελοπόννησος και είναι ο «κρίκος» που ενώνει την ελληνική με την κυπριακή, καθώς και με την αιγυπτιακή ΑΟΖ. Μάλιστα, πρόκειται για μια περιοχή που εικάζεται ότι διαθέτει σημαντικά ενεργειακά αποθέματα.
Η ΑΟΖ ναι μεν δεν αποτελεί περιοχή εθνικής κυριαρχίας, όπως είναι τα χωρικά ύδατα και ο εναέριος χώρος, ωστόσο αποτελεί περιοχή όπου η ενδιαφερόμενη χώρα μπορεί να επικαλεστεί «ύψιστα συμφέροντά» της, όπως η προστασία μιας πλατφόρμας άντλησης, και να επιβάλει ντε φάκτο και μόνιμη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, ανατρέποντας έτσι τις ισορροπίες ισχύος.
Ορισμοί θαλάσσιων ζωνών
Γ ια την καλύτερη κατανόηση του πλέγματος των δικαιωμάτων που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο στον θαλάσσιο χώρο αξίζει να επισημάνουμε τα παρακάτω:
Το δικαίωμα στην ΑΟΖ ορίζεται συγκεκριμένα με βάση την ισχύουσα Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 στο Μοντέγκο Μπέι, που καθιερώνει τις θαλάσσιες ζώνες και συγκεκριμένα την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), πλάτους μέχρι 200 ν.μ. από τις ακτές και τις ευθείες γραμμές - βάσεις που κλείνουν τους κόλπους ανοίγματος μέχρι 24 ν.μ. Στην υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ, η ναυσιπλοΐα και η αεροπλοΐα είναι ελεύθερες και ισχύει η ελευθερία των θαλασσών, εκτός από τη Συνορεύουσα Ζώνη πλάτους έως 12 ν.μ. πέρα από το όριο των εθνικών χωρικών υδάτων και του εθνικού εναέριου χώρου (συνολικά φθάνει στα 24 ν.μ. η ζώνη χωρικών υδάτων και η Συνορεύουσα Ζώνη).
Στη Συνορεύουσα Ζώνη, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, το παράκτιο κράτος μπορεί να ασκεί έλεγχο για την πρόληψη παραβάσεων των τελωνειακών, φορολογικών, με- ταναστευτικών και υγειονομικών κανονισμών του, όπως επίσης έλεγχο και προστασία της υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς (αρχαιολογικά και ιστορικά αντικείμενα) για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας.
Επισημαίνεται ότι η ΑΟΖ των μεσογειακών χωρών σχεδόν συμπίπτει γεωγραφικά με τη ζώνη ελέγχου των πτήσεων, το γνωστό FI R (εδώ η χώρα ευθύνης έχει έναν ρόλο τροχονόμου των αεροσκαφών), καθώς και τα δύο - ΑΟΖ και FIR - οριοθετούνται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές της απέναντι χώρας. Βέβαια, πρόκειται για τελείως διαφορετικά πράγματα, γιατί στην ΑΟΖ ασκούνται κυριαρχικά δικαιώματα αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης, ενώ στο FIR ασκείται η αποκλειστική αρμοδιότητα ελέγχου των πτήσεων, ο οποία έχει δοθεί στη χώρα από τον διεθνή οργανισμό αεροπλοΐας, τον ICAO.
Επίσης, επί της ίδιας γεωγραφικής περιοχής των διεθνών υδάτων, ασκείται και το δικαίωμα έρευνας και διάσωσης. Η περιοχή αυτή συμπίπτει και με την περιοχή επιχειρησιακού ελέγχου, η οποία επίσης είναι αντικείμενο αμφισβήτησης από την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟϊκού καταμερισμού. Γ ια όλες τις θαλάσσιες ζώνες υπάρχει τουρκική αμφισβήτηση όσον αφορά το Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο.
Διακρίνονται οι περιοχές ερευνών του Barbaros στην Κύπρο και στο Καστελόριζο.
Η διακεκομμένη πράσινη γραμμή δείχνει τα όρια της ελληνικής ΑΟΖ, με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Με πορτοκαλί και ροζ χρώμα τα τμήματα της ελληνικής ΑΟΖ σε Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο που περιέχονται στους χάρτες των τουρκικών ερευνών, το 1973 και το 2012.
Πηγή: topontiki.gr
