Τη Δευτέρα κατατέθηκε το σχέδιο νόμου "Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία και άλλες διατάξεις" στη Βουλή. Από το συγκεκριμένο νόμο η ερευνητική κοινότητα ανέμενε πολλά, αναλογιζόμενη ότι ο εν ισχύι νόμος πάει να κλείσει σχεδόν 30 χρόνια ύπαρξης.
Του Γιώργου Σαχίνη
Εκείνος ο νόμος σχεδιάστηκε την εποχή που η χώρα ανάρρωνε από παιδικές ασθένειες και χρειαζόταν μια ώθηση, η οποία θα μπορούσε να προέλθει από το συνδυασμό των αθρόων ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων και της επιστροφής επιστημονικού δυναμικού, που θα έπρεπε να "δελεαστεί" και να επιστρέψει παίρνοντας θέσεις καθηγητών. Το σύστημα αυτό δούλεψε αποδοτικά για αρκετά χρόνια, με ικανοποιητικά ερευνητικά και οικονομικά αποτελέσματα.
Φέουδο
Όμως, όπως όλα τα συστήματα που αφήνονται στην τύχη τους χωρίς διαδικασίες αξιολόγησης, έτσι και το συγκεκριμένο κατέληξε ως ένα καλά συγκροτημένο φέουδο υπό τον έλεγχο μικροσυμφερόντων και κλειστές διαδικασίες, με αναμενόμενο επακόλουθο την παρακμή του. Τα δείγματα αυτής της παρακμής είναι αμέτρητα. Καθηγητές που διενεργούν συνέδρια με τους δικούς τους λογαριασμούς, καθηγητές ιατροί που στο όνομα της υγείας λαμβάνουν τα γνωστά σε όλους φακελάκια, καθηγητές σύμβουλοι εταιρειών off shore.
Σε σχέση όμως με αυτά τα φαινόμενα διαφθοράς, υπάρχουν πολύ μεγαλύτερες ευθύνες, και μάλιστα στο σημαντικότερο πεδίο δράσης του επιστημονικού προσωπικού της χώρας, που είναι εκείνο της Έρευνας και της Καινοτομίας.
Ο νόμος
Τι έχουμε δει λοιπόν τα τελευταία χρόνια στην έρευνα στην Ελλάδα; Ως επί το πλείστον ατομικές επιτυχίες επιστημόνων, υπεραπορροφήσεις ευρωπαϊκών κονδυλίων, επιτροπές που συνεδριάζουν χωρίς να λαμβάνουν καμία ουσιαστική απόφαση και μια Βουλή που σφυρίζει αμέριμνη. Σε αυτό το σκηνικό έρχεται το νέο σχέδιο νόμου, που μετά από 9 μήνες ανασχεδιασμών βγαίνει τελικά στο φως της δημοσιότητας. Και από την πρώτη κιόλας στιγμή βάζει τα πράγματα και τις απαιτήσεις στη σωστή θέση.
Η συνοδευτική έκθεση δημόσιας διαβούλευσης, με το πλήθος σχολίων που πετάχτηκαν στον κάλαθο των αχρήστων, το αναφέρει ορθά-κοφτά: «Το νομοσχέδιο δεν αποτελεί μια ριζοσπαστική πρωτοβουλία. Επιλέχθηκε μια πολιτική που βασίζεται στη διατήρηση των επιτυχημένων υφιστάμενων δομών έρευνας και αφετέρου στον εκσυγχρονισμό τους», διατηρώντας με άλλα λόγια τη συντεχνιακή αντίληψη ότι οι καθηγητές και οι ερευνητές τα έχουν καταφέρει περίφημα και γι' αυτό πρέπει να συνεχιστεί αυτή η πορεία με ακόμα μεγαλύτερη θέρμη.
Το... μάθημα
Αυτή η θέρμη προς το παρακμασμένο κλειστό σύστημα, που επιβάλλει στρατηγικές σε όφελος προσωπικών και οικονομικών συμφερόντων χωρίς καμία αξιολόγηση, είναι διάχυτη σε όλο το νομοσχέδιο. Τι μας μαθαίνει λοιπόν αυτό; Καταρχήν ότι χρειαζόμαστε ακόμα περισσότερες επιτροπές καθηγητών και ερευνητών για να πάει ακόμα πιο μπροστά η έρευνα στη χώρα μας.
Συνεπώς, η Εθνική Στρατηγική Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης για να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει χρειάζεται, εκτός από τα ήδη υπάρχοντα κλειστά όργανα, ένα νέο 15μελές Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας, δεκατρία νέα επταμελή Περιφερειακά Συμβούλια, μία Σύνοδο Προέδρων, ένα Εθνικό Κατάλογο Κριτών και τέλος μία Συντονιστική Επιτροπή, αφού με τόσες νέες επιτροπές χρειάζεται και κάποιος να συντονίζει το χάος. Δεν πειράζει όμως, καθώς όλοι μας μπορούμε πλέον να αναφωνήσουμε ότι, προκειμένου να προοδεύσουμε και να φτάσουμε χώρες όπως η Φιλανδία, η Εσθονία ή η εξωτική Ζάμπια, καλό είναι να υπάρχουν περισσότερες γνώμες επιστημόνων και ποικιλομορφίες στα όργανα αυτών που συναποφασίζουν. Είναι όμως έτσι;
Δυστυχώς, όχι. Από τα 15 μέλη του Εθνικού Συμβουλίου, τα οποία επιλέγονται από 9 καθηγητές, τα 13 είναι καθηγητές-ερευνητές και μόνο τα δύο μέλη προέρχονται από το λεγόμενο επιχειρηματικό κόσμο, με βιογραφικά όμως που παραπέμπουν πάλι σε ερευνητές. Τα επταμελή Περιφερειακά Συμβούλια, που κρίνονται από επιτροπή καθηγητών «με όρους αριστείας», επανδρώνονται από τρεις καθηγητές, ενώ θέλουν τα υπόλοιπα μέλη να είναι αθροιστικά πολυεπιστήμονες που θα πρέπει να έχουν συμμετάσχει σε ερευνητικά έργα, δηλαδή κυρίως συνεργάτες πανεπιστημιακών και ερευνητών που προσπαθούν να εισέλθουν στο σύστημα.
Πρόεδροι
Η Σύνοδος των Προέδρων επανδρώνεται από τους διευθυντές των ερευνητικών κέντρων και των προέδρων των τεχνολογικών φορέων που είναι και εκείνοι καθηγητές-ερευνητές. Τα Διοικητικά Συμβούλια των ερευνητικών κέντρων αποτελούνται από τον πρόεδρο καθηγητή, τους διευθυντές καθηγητές-ερευνητές των ινστιτούτων και έναν εκπρόσωπο του εργατικού λαού για ξεκάρφωμα.
Τέλος, τα επιστημονικά συμβούλια των ινστιτούτων, τα οποία αποτελούνται από 3 έως 5 μέλη καθηγητές-ερευνητές, είναι οι γνωμοδοτικές "γλάστρες" των διευθυντών, διότι όχι μόνο δεν έχουν ρόλο, αλλά ακόμα και για να διαφωνήσουν με το διευθυντή απαιτούνται τα 3/4 αυτών, δηλαδή όλοι τους. Σε όλα αυτά τα νέα και υπάρχοντα όργανα ακολουθείται η πεπατημένη, που θέλει όλες οι διοικητικές αποφάσεις να μην τυγχάνουν ουσιαστικής αξιολόγησης, διότι είναι στη χώρα μας διαχρονική μόδα να λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς έλεγχο. Για σπάσιμο αυτής της μονοτονίας προβλέπεται μια έκθεση ιδεών-πεπραγμένων του διευθυντή ενός ινστιτούτου στο τέλος της πενταετούς θητείας, που ο λόγος ύπαρξής της αναζητείται με amber alert.
Η "καινοτομία"
Σε αυτό το σύστημα όμως δεν αρκεί μόνο η εξουσία. Οι καθηγητές πρέπει να αμείβονται και για το ερευνητικό έργο που προσφέρουν στα Ερευνητικά Κέντρα (με διπλάσιο προφανώς μισθό), το οποίο κατά κάποιο τρόπο είναι λογικό εφόσον προσφέρουν σε αυτά έργο. Εδώ όμως έγκειται η «καινοτομία» σε αυτό το σχέδιο νόμου. Προσφέρεται πλέον μια ανοικτή γκάμα πληρωμών, καθώς νομοθετούνται αμοιβές και από τον ιδιωτικό τομέα και από διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς, οι οποίες δεν εμφανίζονται πουθενά καθώς εξαιρούνται από την υποβολή προς την Ενιαία Αρχή Πληρωμών. Έτσι γίνονται οι σωστές δουλειές.
Πέραν της πενταετίας: Επιμήκυνση θητείας των διευθυντών
Τέλος, στους διευθυντές, πέρα από την πενταετή θέση στην καρέκλα, προσφέρεται η νόμιμη επιμήκυνση της θητείας τους μέσω της πατέντας της αναμονής στη θέση μέχρι του επίσημου διορισμού του επομένου, διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει και χρόνια. Εάν προσθέσουμε και το ότι στις μεταβατικές διατάξεις η διανυθείσα θητεία των υπαρχόντων διευθυντών δε λαμβάνεται υπόψη, τότε θα βρεθούμε να έχουμε διευθυντές με θητείες 15 ή και 20 ετών. Συμπεραίνουμε ότι η κατεύθυνση του γενικού γραμματέα Έρευνας και Τεχνολογίας είναι ότι η καινοτομία στην έρευνα περνά από τη γεροντοκρατία των καθηγητών, με ορατά αποτελέσματα σε όλους τους τομείς της εγχώριας πρωτογενούς παραγωγής.
Καλή ψήφο λοιπόν στην εθνική αντιπροσωπία των 300 βουλευτών και να δούμε ποιοι θα ανοίξουν ουσιαστικά τη συζήτηση αυτή!
Επειδή όμως ερευνητικά ιδρύματα διαθέτουμε αρκετά και τα πλέον αξιόλογα στο νησί μας, οι τοπικοί μας βουλευτές τι θα κάνουν, έχουν πάρει μυρωδιά περί τίνος πρόκειται, ή απλά θα ψηφίσουν;
