Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία ότι η χώρα μας βιώνει την εντονότερη οικονομική κρίση της μεταπολιτευτικής περιόδου η οποία τείνει να παγιωθεί ως γενικευμένη κρίση θεσμών και αξιών. Όλοι συμφωνούν ότι οι παρελθούσες αντιλήψεις ενός κρατικιστικού μοντέλου πρέπει να αλλάξουν και απαιτούνται έγκυρες θεσμικές αλλαγές για να μπορέσει η Ελλάδα να εξυγιάνει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ελληνικής κοινωνίας και να γίνει ανταγωνιστική. Οι κύριοι άξονες που προδιαγράφουν το μέλλον της χώρας θα μπορούσαν λοιπόν να συνοψιστούν ως εξής: (1) απεξάρτηση από το κράτος, (2) βελτίωση των ικανοτήτων του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού, (3) ανεύρεση νέων αγορών, (4) βελτίωση καινοτόμων προϊόντων, και (5) προσέλκυση επενδυτών και πρόσβαση στις αγορές για υγιή και βιώσιμο δανεισμό. H συγκεκριμένη πραγματικότητα αποτελεί το πλαίσιο που πρέπει να σκεφτούμε για την ανάπτυξη και την οικονομική δυνατότητα του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Του Οδυσσέα Ζώρα *
Με πρόσφατη επιστολή του, ο Πρύτανης που διοικεί τα τελευταία τρία χρόνια το Πανεπιστήμιο της Κρήτης, από τα κορυφαία της χώρας, απευθύνει δραματική έκκληση προς την πολιτεία και τους τοπικούς άρχοντες να συνδράμουν ώστε να μπορέσει το Ίδρυμα να συνεχίσει να λειτουργεί: «Δώστε και Σώστε». Στην επιστολή του ο Πρύτανης επισημαίνει ότι είναι ο μόνος που παρέμεινε από την αρχική τετραμελή πρυτανική ομάδα που ανέλαβε να οδηγήσει το Πανεπιστήμιο της Κρήτης στην επόμενη μέρα. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, το σχέδιο που είχαν για το πώς το Πανεπιστήμιο της Κρήτης θα μπορέσει να βγει από την κρίση της χώρας, ή τουλάχιστον η εφαρμογή του σχεδίου αυτού στην πράξη, απέτυχαν. Όπως αναφέρει ο Πρύτανης, το Ίδρυμα έχει περιέλθει σε ένα οικονομικό αδιέξοδο (οικονομικό «στραγγαλισμό») που αναπόφευκτα εμποδίζει και απειλεί ακόμα και στοιχειώδεις λειτουργίες του, πόσο μάλλον την ικανότητά του να οδηγήσει τη νέα γενιά της χώρας σε ένα καλύτερο μέλλον. Τι ακριβώς συμβαίνει με το καράβι που ο καπετάνιος του φωνάζει ότι κινδυνεύει; Έχει μείνει ακυβέρνητο, έχει πάρει λάθος πορεία, ή μήπως έχει αρχίσει ήδη να «μπάζει νερά»; Τι από τα παραπάνω συμβαίνει στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης;
Από το αρχικό πρυτανικό σχήμα, πρώτος έφυγε ο αντιπρύτανης οικονομικών Καθ. Γιώργος Σταθάκης. Την πορεία που χάραξε πριν από τρία χρόνια για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης του Πανεπιστημίου λογικά τη συνέχισε ο Καθ. Γιώργος Τζιρίτας, επίσης μέλος του αρχικού Πρυτανικού σχήματος. Ποιά ήταν η πολιτική που ακολουθήθηκε και πως αξιολογείται η εφαρμογή του σχεδίου της πρυτανείας; Στην επιστολή παραίτησης του πρώην αντιπρύτανη Καθ. Τζιρίτα διαβάζομε ότι βασικός άξονας ήταν οι συνεχείς εκκλήσεις προς την Πολιτεία (1) να στηρίξει τα ΑΕΙ, (2) να αυξήσει την κρατική επιχορήγηση, (3) να διορίσει τα εκλεγμένα μέλη ΔΕΠ, και (4) να εγκρίνει νέες θέσεις. Προς τιμήν του, ο παραιτηθείς αντιπρύτανης ομολογεί ότι ο μόνος δρόμος πλέον είναι η ανεύρεση πόρων εκτός του Κράτους. Δυστυχώς, η επισήμανση αυτή ήρθε με καθυστέρηση τριών ετών. Ποτέ όμως δεν είναι αργά. Πριν από 30 χρόνια, το Πανεπιστήμιο της Κρήτης ξεχώρισε επειδή τόλμησε να πρωτοστατήσει, να βγεί μπροστά, να καινοτομήσει. Μήπως θα πρέπει να ξαναθυμηθεί τη συνταγή που το έκανε κορυφαίο και να χαράξει μια στοχευμένη πορεία, αντί να επιλέξει να ακολουθήσει άκριτα τις πεπαλαιωμένες συνταγές άλλων ΑΕΙ και την «όποια αντίδραση τους για την απαράδεκτη πολιτική της κυβέρνησης» όπως προτείνει ο Πρύτανης;
Μερικές χρήσιμες σκέψεις και προβληματισμοί για την βελτίωση της οικονομικής δυνατότητας του Πανεπιστημίου μας θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους παρακάτω άξονες:
1. Απεξάρτηση από το κράτος: Ο Νόμος 4009 προέβλεπε τη δημιουργία ενός ΝΠΙΔ που θα εξασφάλιζε την οικονομική ευρωστία και ευελιξία του Ιδρύματος. Τρία χρόνια μετά αυτό δεν έχει εφαρμοστεί από κανένα ΑΕΙ. Με πρόσφατη τροπολογία, ο νομοθέτης μετατρέπει τους ΕΛΚΕ των Πανεπιστημίων σε ΝΠΙΔ. Δεν αρκεί. Χρειάζεται και αλλαγή του, ξεπερασμένου πλέον από τις εξελίξεις, άρθρου 16.
2. Βελτίωση των ικανοτήτων του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού: Ουσιαστική αναβάθμιση δεξιοτήτων: Πραγματική αξιολόγηση όλων των μελών του Ιδρύματος (φοιτητές, διοικητικό, τεχνικό, και διδακτικό προσωπικό), η οποία θα οδηγήσει στην καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού του Πανεπιστημίου της Κρήτης χωρίς ουδεμία συρρίκνωσή του.
3. Ανεύρεση νέων αγορών: Δύο στόχοι:
Προσέλκυση νέων φοιτητών από το εξωτερικό: Μέσα στη γεωπολιτική θύελλα που έχει ξεσπάσει στην ευρύτερη περιοχή μας, η Κρήτη φαντάζει ως μια Όαση Σπουδών. Η πολιτιστική κληρονομιά μας, αλλά και η σύγχρονη κουλτούρα της χώρας μας, σε συνδυασμό με τις δυσεύρετες κλιματολογικές συνθήκες, μας καθιστούν πολύ ελκυστικό προορισμό για τον δυνητικό φοιτητή από την Αίγυπτο, τη Συρία, την Ιορδανία, το Ισραήλ, το Ιράκ, το Κουρδιστάν, τη Σαουδική Αραβία, αλλά ακόμα και από χώρες της παγωμένης Βόρειας και Ανατολικής Ευρώπης. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης θα πρέπει να εξετάσει σοβαρά την δυνατότητα δημιουργίας ξενόγλωσσων τμημάτων τα οποία θα του επιφέρουν τεράστια έσοδα.
MOOCS: MassiveOpenOnlineCourses, Εκπαίδευση από απόσταση: Ήδη σήμερα, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και άλλα πανεπιστήμια της χώρας προσφέρουν μαθήματα από απόσταση και χορηγούν πιστοποιητικό μετά την επιτυχή παρακολούθηση τους. Στη δύσκολη σημερινή οικονομική συγκυρία, θα μπορούσε ο φοιτητής/τρια σε αρκετά τμήματα του Πανεπιστημίου Κρήτης να επιλέξει να παρακολουθήσει τα μαθήματα των δύο πρώτων ετών από το σπίτι του, έναντι ελάχιστου αντιτίμου το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τα λειτουργικά έξοδα του Πανεπιστημίου. Ταυτόχρονα η ελάφρυνση του οικογενειακού προϋπολογισμού από τα έξοδα για το ενοίκιο, διαβίωση, κλπ. θα είναι τεράστια και ανακουφιστική για την ελληνική οικογένεια.
4. Βελτίωση καινοτόμων προϊόντων: Σε ό,τι αφορά στην καινοτόμο έρευνα, το Πανεπιστήμιο της Κρήτης έχει αποδείξει τα τελευταία 30 χρόνια ότι συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων πανεπιστημίων παγκοσμίως. Οι δείκτες του αυτοί βασίζονται, ως επί το πλείστον, στον αριθμό και στην ποιότητα των ερευνητικών δημοσιεύσεων, αλλά και στη χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα ποσοστό αυτών των εσόδων παρακρατείται από το Πανεπιστήμιο για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του, τα οποία βέβαια δεν επαρκούν. Σε αυτό το πλαίσιο, θα πρέπει να εξεταστεί και η δυνατότητα δημιουργίας επιπρόσθετων, ποιοτικών διαδικτυακών προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης που θα παρέχουν εξειδικευμένες, υψηλού επιπέδου γνώσεις και δεξιότητες και θα αποφέρουν αναγκαία έσοδα στο Πανεπιστήμιο επιτρέποντάς του να βελτιώσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών του. Αυτή την ποιότητα καθορίζουν, μεταξύ άλλων, οι φοιτητικές εστίες, οι άρτια εξοπλισμένες αίθουσες διδασκαλίας και εργαστήρια, οι οικονομικές διευκολύνσεις στους φοιτητές/τριες που έχουν ανάγκη, οι εκπαιδευτικές διευκολύνσεις για την ολοκλήρωση των σπουδών μέσα σε τέσσερα και όχι περισσότερα χρόνια, η διαδραστική διδασκαλία σε μικρές ομάδες, και η σύνδεση με παραγωγικούς φορείς μέσα από προγράμματα πρακτικής άσκησης (προπτυχιακά προγράμματα Co-Opsή internships). Αυτή την καλύτερη ποιότητα την χρειάζεται και το Πανεπιστήμιο της Κρήτης.
5. Προσέλκυση επενδυτών και πρόσβαση στις αγορές για υγιή και βιώσιμο δανεισμό: Δυστυχώς, ο περισσότερος πλούτος παγκοσμίως έχει σήμερα συσσωρευτεί στα χέρια ενός πολύ μικρού ποσοστού της κοινωνίας. Η διεθνής εμπειρία λέει ότι οι «ολιγάρχες» αυτοί, πέρα από ακριβά είδη πολυτελείας, ενδιαφέρονται και για τη χρηματοδότηση της έρευνας και της εκπαίδευσης. Πέρα από τις επώνυμες έδρες, δεν είναι τυχαίο ότι πολλές σχολές στο εξωτερικό φέρουν το όνομα ενός «Μεγάλου Ευεργέτη». Η ίδια η Ελλάδα έχει ήδη μια μεγάλη παράδοση σε Εθνικούς Ευεργέτες, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στα ΑΕΙ: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Πάντειο Πανεπιστήμιο, κτλ. Προτείνουμε λοιπόν:
i. Προσέλκυση νέων «ευεργετών» ώστε να δημιουργηθεί ένα κρίσιμο endowment ("προίκα"), δηλαδή ένα αποθεματικό από δωρεές, τα ετήσια έσοδα του οποίου θα καλύπτουν τρέχουσες δαπάνες και καινοτόμες δραστηριότητες. Η διαχείριση αυτού του «endowmentfund», της προίκας του πανεπιστημίου, θα γίνεται από το «boardoftrustees», δηλαδή από ένα συμβούλιο στο οποίο θα συμμετέχουν οι «ευεργέτες» ή οι αντίκλητοί τους, ο Πρύτανης, και ο Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ιδρύματος και του οποίου αποκλειστικός σκοπός θα είναι η βελτίωση της ποιότητας και της προσφοράς του Πανεπιστημίου της Κρήτης στη χώρα.
ii. Έκδοση ομολόγων του Ιδρύματος, απ' όπου θα αντλούνται πόροι για την επέκταση σχολών, εργαστηρίων, κλινικών κτλ.
Το Πανεπιστήμιο της Κρήτης πρέπει να επανέλθει στις υψηλές του αξίες. Η Ελληνική πραγματικότητα άλλαξε, τα τριάντα χρόνια που πέρασαν αναμφίβολα αποτέλεσαν την χρυσή περίοδο της Ελληνικής έρευνας όλων των εποχών. Παρ' όλα αυτά η Ελλάδα «πτώχευσε», είμαστε πλέον στο έλεος των δανειστών μας και επομένως, με βάση το αποτέλεσμα, το μοντέλο της ερευνητικής και εκπαιδευτικής πολιτικής που ασκήθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί λανθασμένο και η ανάγκη ουσιαστικής αλλαγής απαραίτητη.
* Ο Οδυσσέας Ζώρας, είναι καθηγητής Χειρουργικής Ογκολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης διευθυντής Κλινικής Χειρουργικής Ογκολογίας, πρώην πρόεδρος του Ιατρικού Τμήματος.
