Οι πολιτικές που ασκήθηκαν στη χώρα ως απόρροια των παγκόσμιων κρίσεων (της οικονομικής με αποτέλεσμα την θεσμοθέτηση και άσκηση των μνημονιακής νεοφιλελεύθερης δημοσιονομικής πολιτικής περικοπών– και η υγειονομική κρίση), που χαρακτηρίστηκαν από «ατυχία» έως και «ευλογία», είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθούν οι διαθέσιμοι πόροι για την Υγεία και, παράλληλα, λόγω της επισφάλειας και της πτώσης της ποιότητας ζωής, οδήγησαν στην αύξηση των προσωπικών δαπανών των πολιτών για τις υπηρεσίες και τη νοσηλεία στις δομές υγείας.
Του Νικόλαου Δαμιανάκη*
Τα οικονομικά της Υγείας αποτέλεσαν κύριο πεδίο άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, σε ένα πολύ-επίπεδο πεδίο. Από το 2009, στην απαρχή της οικονομικής κρίσης, καλλιεργήθηκε συστηματικά η αντίληψη πως το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ) λειτουργεί μέσω του συστήματος «εσόδων-εξόδων» και «δαπανών-οφέλους» μέσω δηλαδή συγκεκριμένων, όχι πάντα κρατικών (όπως είδα με από τις ιδιωτικές επενδύσεις στη Υγεία για την κατασκευή ΜΕΘ στην κρίση του κορονοϊού και τις μετατροπές δημόσιων αντικαρκινικών κλινικών, εντός δημόσιων νοσοκομείων, σε ΝΠΙΔ ώστε να λειτουργούν, όπως συνηθίζουν να λένε οι νεοφιλελεύθεροι «χωρίς τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του δημοσίου και σε άμεση σύνδεση με τις απαιτήσεις της Αγοράς») επενδύσεων.
Η αντίληψη-πυρήνας των ασκούμενων πολιτικών αποτέλεσαν οι καθολικές περικοπές των δημόσιων δαπανών, οι οποίες επέφεραν σοβαρές ανισορροπίες στη διατήρηση του επιπέδου υγειονομικής περίθαλψης. Ο καταιγισμός μειώσεων στις κρατικές δαπάνες του τομέα Υγείας παρουσιάστηκε ως αναγκαία κατά την περίοδο των μνημονίων, παρά την αυξημένη ζήτηση, εξαιτίας της καταβαράθρωσης του βιοτικού επιπέδου, λόγω της φτώχειας και της ανεργίας. Η βελτίωση και ενίσχυση του Ε.Σ.Υ, οι οποίες απαιτήθηκαν, έπεσαν στο κενό. Τα χρόνια, από το 2009 και έπειτα, που πέρασαν, αποσταθεροποιήθηκε το επίπεδο υγείας του πληθυσμού της χώρας και ελαχιστοποιήθηκε η κρατική μέριμνα-προστασία, η καθολική πρόσβαση στη φροντίδα υγείας, καθώς και η ποιότητα της παρεχόμενης περίθαλψης.
Οι κυβερνήσεις του (αυτοδύναμου) ΠΑΣΟΚ, του Λουκά Παπαδήμου, των Νέα Δημοκρατία-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ, των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και της (αυτοδύναμης) Νέας Δημοκρατίας, που κλήθηκαν (η κάθε μία κυβέρνηση με την αυτοτέλεια και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της) να διαμορφώσουν τις πολιτικές Υγείας κατά την περίοδο των παγκόσμιων κρίσεων, ακολουθώντας τη λύση της μείωσης των κρατικών δαπανών και στον τομέα αυτό, και άνοιξαν διάπλατα το δρόμο στις ιδιωτικές «επενδύσεις», μέσω συνιδιοκτησίας (Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα –ΣΔΙΤ-όπου ο ιδιώτης είναι ο ιδιοκτήτης και κερδισμένος ενώ το δημόσιο ο αιώνιος χρηματοδότης) ή «οικειοθελών» χορηγιών, εκτάκτου χαρακτήρα ή μέσω κατευθείαν ανάθεσης νευραλγικών κλινικών δημόσιων νοσοκομείων σε ιδιωτικά επιχειρηματικά ιδρύματα.
Μέρος 1ο: Μερικά μεγάλα προβλήματα της Δημόσιας Υγείας:
- Η Φιλανθρωπία ως πρόσχημα του Καπιταλισμού και της Ολιγαρχίας
Οι δωρεές των κεφαλαιοκρατών-ολιγαρχών είναι διαφορετικός από τις παραδοσιακές μορφές φιλανθρωπίας. Περιλαμβάνει μια εκμεταλλευτική, βασισμένη στην αγορά, κερδοσκοπική προσέγγιση για την επίλυση των μεγαλύτερων και πιο πιεστικών ζητημάτων της κοινωνίας. Παλαιότερα, αυτή η τάση εκφραζόταν μέσω της υπογραφής μιας απλής επιταγής. Πλέον, οι κεφαλαιοκράτες και τα ιδρύματά τους υιοθετούν μια πολύ προσωπική και εμπλεκόμενη προσέγγιση ξεκινώντας τις δικές τους φιλανθρωπικές επιχειρήσεις και εφαρμόζοντας λύσεις βασισμένες στην αγορά για τους σκοπούς που αναλαμβάνουν.
Καθώς ο συγκεντρωμένος επιχειρηματικός πλούτος συνεχίζει να αυξάνεται, όλο και περισσότεροι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι συμμετέχουν σε αυτή τη νέα μορφή φιλανθρωπίας. Οι εξαιρετικά “φιλάνθρωποι” ολιγάρχες έχουν τοποθετηθεί, από όλες τις κυβερνήσεις ως σήμερα, ως η λύση στα συντριπτικά προβλήματα του κόσμου. Η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι ηθικοί δισεκατομμυριούχοι του κόσμου θα είναι η λύση στα καθημερινά προβλήματα θέτει τα θεμέλια για μια προσέγγιση της φιλανθρωπίας που βασίζεται στην Αγορά. Ενθαρρύνει τους δισεκατομμυριούχους να χρησιμοποιούν μοντέλα μεγιστοποίησης του κέρδους που χρησιμοποιούνται στον ιδιωτικό τομέα και τους έχουν επιτρέψει να συσσωρεύουν τον πλούτο που θέλουν να «αναδιανείμουν» στον δημόσιο τομέα με σκοπό την φοροαπαλλαγή (ή όπως θα πουν οι κακοπροαίρετοι…”ξέπλυμα”).
Παραδείγματα Εν Ελλάδι:
α) Πρόκειται για τη σύμβαση δωρεάς μεταξύ του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» (ΙΣΝ) και του Ελληνικού Δημοσίου «για την ενίσχυση και αναβάθμιση των υποδομών στον Τομέα Υγείας» που αφορά και τη λειτουργία παιδιατρικού νοσοκομείου στη Θεσσαλονίκη. Σε αυτό το «Πανεπιστημιακό Παιδιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης», που στον τίτλο του θα έχει και το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» (λογικά ως διαχειριστή-χορηγό) θα μεταφερθούν πανεπιστημιακές παιδιατρικές και παιδοχειρουργικές κλινικές που ήδη λειτουργούν σε διάφορα δημόσια νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης και «θα απολαμβάνει οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια».
Προωθείται η λειτουργία ενός Νοσοκομείου με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Στη σύμβαση αναφέρεται ρητά ότι μετά την παράδοσή του, η πλήρης κατοχή, νομή, δικαιώματα κ.λπ., θα ανήκουν στο ΝΠΙΔ και όχι στο υπουργείο. Αυτό δείχνει την ενίσχυση της αυτοτελούς δράσης αυτού του νοσοκομείου σύμφωνα με τους κανόνες της επιχειρηματικής δράσης που χαρακτηρίζει ένα Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Στις προβλέψεις της σύμβασης υπάρχουν επίσης τα κριτήρια της επιχειρηματικής δράσης, όπως η οικονομικά «αποδοτικότερη» λειτουργία, η εφαρμογή των «βέλτιστων διεθνών πρακτικών» οι οποίες έχουν σχέση με την προσαρμογή στους «κανόνες της αγοράς» και βεβαίως η ύπαρξη του CEO (Chief Executive Officer), ο οποίος και θα συναποφασίζει μαζί με το υπόλοιπο Δ.Σ για τα κόστη και τις παροχές ιατρικών υπηρεσιών. Αναφορικά με το προσωπικό που θα δουλεύει εκεί θα έχει συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου.
β) Το νομοσχέδιο στις 27/09/22 για την ίδρυση Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου με οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια, με την επωνυμία Ογκολογικό Κέντρο Παίδων «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη – ΕΛΠΙΔΑ».
Αυτό σημαίνει πως η Παροχή υπηρεσιών νοσηλείας στον τομέα της Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας και συναφών δραστηριοτήτων, που περιλαμβάνονται στην λειτουργία ενός Ογκολογικού Κέντρου, με εξοπλισμό, την ανανέωση ή αναβάθμιση του οποίου καλύπτει το Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της απόφασης είναι πως, η Αττική-1η κ 2η Υ.Π.Ε- (η μεγαλύτερη υγειονομική περιφέρεια της χώρας) δεν θα διαθέτει δημόσιο και δωρεάν κέντρο για αυτά τα παιδιά. Οι οικογένειες θα πρέπει να καλύψουν το κόστος νοσηλείας ακόμα και να υπαχθούν σε προγράμματα δοκιμών θεραπείας, όπως γίνεται σε ογκολογικά νοσοκομεία της Αμερικής και της Ευρώπης.
Οι «πατέντες» για τα φάρμακα και τις θεραπείες που συνοδεύουν το έργο ως «προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας», όπου το Δημόσιο δεν θα μπορεί να τα αξιοποιήσει για κάποια άλλη μονάδα, δημόσια ή ιδιωτική, παρά μόνο για τις ανάγκες της συγκεκριμένης κλινικής. Αποτελεί δηλαδή, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του συγκεκριμένου νοσοκομείου, έναντι όλων των άλλων. Ο “Χορηγός”-Ιδιοκτήτης θα διατηρεί το δικαίωμα του ελέγχου σε ετήσια και σε έκτακτη περίπτωση που θα το κρίνει για όλα τα ζητήματα που αφορούν τα οικονομικά της κλινικής, τη λειτουργία της, τη συντήρησή της κ.λπ., με παροχή προς αυτό όλων των εγγράφων και του δικαιώματος του ελέγχου του.
- «Δημόσια» Νοσοκομεία υπό καθεστώς Ανώνυμης Εταιρίας.
Η επιλογή λειτουργίας Νοσοκομείων με τη νομική μορφή του ΝΠΙΔ είναι στρατηγική πολιτική επιλογή των Κυβερνήσεων. Θεωρούν ότι με αυτή την επιλογή θα είναι αποδοτικότερη η λειτουργία τους, ορθολογικότερη η χρήση των πόρων τους. Στην πραγματικότητα εντείνεται η εμπορευματοποίηση του συστήματος Υγείας. Μέσω του καθεστώτος “Ιδιωτικού Δικαίου” θα υλοποιηθεί σχέδιο για να μην ελέγχονται οι πράξεις της διοίκησης για προμήθειες και προσλήψεις και να εξαιρούνται από το δημόσιο λογιστικό και τους ελέγχους.
Η αλλαγή νομικού καθεστώτος ενός νοσοκομείου από ΝΠΔΔ σε ΝΠΙΔ, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε κατάργηση της πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης των νοσοκομειακών γιατρών (που είναι το «πυρηνικό» στοιχείο του ιδρυτικού νόμου του ΕΣΥ), στη δυνατότητα ιδιωτών γιατρών να προσφέρουν κλινικό έργο -με αμοιβή από τον ασθενή προφανώς- στα δημόσια νοσοκομεία, ακόμα και στη συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών (με κάθε τρόπο) στη διοίκηση των νοσοκομείων.
Η ίδρυση το 2016 του Γενικού Νοσοκομείου Θήρας. Ένα νοσοκομείο που δεν εντάχθηκε ποτέ στο Ε.Σ.Υ. Δε στελεχώθηκε ποτέ από τους διαγωνισμούς του Ε.Σ.Υ, αλλά, ευθύς εξαρχής, εντάχθηκε στο θεσμικό πλαίσιο της Ανώνυμης Εταιρείας Μονάδων Υγείας ( Α.Ε.Μ.Υ. ΑΕ ), μιας ανώνυμης εταιρείας με καθεστώς Δημόσιας Επιχείρησης Κοινής Ωφέλειας, που ιδρύθηκε με το Νόμο 3293 / 2004 . Εξαρχής, με βάση το Νόμο 4368/2016, το νοσοκομείο Θήρας λειτουργούσε με διαφορετικό καθεστώς από αυτό των νοσοκομείων του ΕΣΥ. Σύμφωνα με την αρθρογραφία της εποχής, «μπορεί να εντασσόταν στο σύστημα εφημεριών του Νομού Κυκλάδων ή να είχε τη δυνατότητα συνεργασίας με κλινικές και νοσοκομεία του ΕΣΥ ή με πανεπιστημιακές κλινικές δημοσίων νοσοκομείων, για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όμως δε διορίστηκε σε αυτό μόνιμο προσωπικό του Ε.Σ.Υ (υπήρχε απλώς η δυνατότητα να αποσπαστεί προσωπικό του ΕΣΥ σε αυτό)»
Το επιστημονικό, νοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό προσλήφθηκε με σύμβαση ορισμένου χρόνου ιδιωτικού δικαίου (ανελαστικές και με μισθό/ωράριο ιδιωτικού τομέα). Η χρηματοδότηση επιτυγχάνεται μέσω της Α.Ε.Μ.Υ ΑΕ και συγκεκριμένα οι πόροι για τη λειτουργία των μονάδων νοσηλείας του Γενικού Νοσοκομείου Θήρας, ως υποκαταστήματος της Α.Ε.Μ.Υ. ΑΕ , βαρύνουν τον προϋπολογισμό της Α.Ε.Μ.Υ. ΑΕ, ο οποίος επιχορηγείται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό, μέσω του Υπουργείου Υγείας.
- Απορρύθμιση της εσωτερικής λειτουργίας των Δομών Δημόσιας Υγείας και είσοδος των ιδιωτών ιατρών στο Δημόσιο.
O νόμος υπ’ αριθμ. 4999/2022 με τίτλο «Δευτεροβάθμια περίθαλψη, ιατρική εκπαίδευση, μισθολογικές ρυθμίσεις για τους ιατρούς και οδοντιάτρους του Εθνικού Συστήματος Υγείας και λοιπές διατάξεις αρμοδιότητας του Υπουργείου Υγείας» (υποτίθεται) στοχεύει στην αριθμητική ενίσχυση του ιατρικού προσωπικού του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) μέσω της ένταξης ιδιωτών ιατρών και την (υποτιθέμενη) βελτίωση του εργασιακού καθεστώτος των ειδικευμένων ιατρών του ΕΣΥ. Τραγικό σημείο αποτελεί, η εντύπωση, που καλλιεργείται, πως ο νόμος συμβάλει στην επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι υπηρεσίες και φορείς αρμοδιότητας του Υπουργείου Υγείας, τα οποία έχουν αντανακλαστικές συνέπειες στην οικονομία και την κοινωνία, ο εκσυγχρονισμός των προϋποθέσεων ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών κλινικών και ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου λειτουργίας και ελέγχου.
Τα παραπάνω επιτυγχάνονται μέσω της προκήρυξης θέσεων ιατρών κλάδου Εθνικού Συστήματος Υγείας με καθεστώς μερικής απασχόλησης (!!!) και απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα των ιατρών του Εθνικού Συστήματος Υγείας, των ιατρών του Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης «Παπαγεωργίου» και των ιατρών μελών Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού και Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Ο συγκεκριμένος νόμος θεωρείται πως αντιμετωπίζει την υπο-στελέχωση των νοσοκομείων, ειδικά των περιφερειακών και όσων βρίσκονται σε άγονες και νησιωτικές περιοχές. Η ανεπάρκεια σε προσωπικό οφείλεται κυρίως στο ελάχιστο ενδιαφέρον του ιατρικού και νοσηλευτικού εργατικού δυναμικού να συμμετάσχει σε προκηρύξεις για την κάλυψη κενών οργανικών θέσεων. H διάταξη επιδιώκει να επιλύσει το υπαρκτό και σοβαρό πρόβλημα επιτρέποντας την μερική απασχόληση όσων θα καλύψουν οργανικές θέσεις σε νοσοκομεία.
Ο νόμος 4999/2022 απορρυθμίζει το πλαίσιο λειτουργίας του Ε.Σ.Υ και δίνει τη δυνατότητα σε ιδιώτες ιατρούς να παρέχουν υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας και στις δημόσιες πρωτοβάθμιες δομές (Κέντρα Υγείας, Αγροτικά Ιατρεία κλπ) να συνεργάζονται με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, ιδιώτες που παρέχουν υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας, πολύ-ιατρεία και ιδιώτες ιατρούς. Χαράζει ελεύθερο πεδίο για τον ιδιωτικό τομέα να καλύψει το κενό λόγω της ανεπάρκειας και ατροφίας του Δημόσιου Τομέα. Κυριαρχεί με αυτόν τον τρόπο το καθεστώς της ατομικής υγείας, του ιδιωτικού τομέα και της «ελευθερίας της Αγοράς». Επιστρέφει η λογική της λειτουργίας με κριτήρια του ιδιωτικού τομέα με κριτήριο την κερδοφορία.
- Παράδοση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας του δημοσίου στους ιδιώτες μέσω
ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα)
Οι ΣΔΙΤ έχουν ως αντικείμενο την εκτέλεση έργου ή την παροχή υπηρεσιών, πεδία και εφαρμογές την ευθύνη των οποίων είχαν προηγουμένως οι δημόσιοι φορείς.
Οι ιδιώτες/χρηματοδότες αναλαμβάνουν μέρος της χρηματοδότησης, της κατασκευής, της διαθεσιμότητας και της προώθησης του αντικειμένου των ΣΔΙΤ έναντι ανταλλάγματος. Το αντάλλαγμα είναι, στο μεγαλύτερο μέρος, η διαχείριση, η εκμετάλλευση και η είσπραξη των κερδών από τη χρήση των πολιτών. Είναι σαφές ότι η χρηματοδότηση των έργων αυτών γίνεται εξ ολοκλήρου ή μερικώς από κρατικές χρηματοδοτήσεις, ΕΣΠΑ και δάνεια που θα συνάψει, μέσω σύμβασης, ο ιδιώτης με το ελληνικό κράτος.
To 2021 είχαμε από την υφ. Υγείας κ. Ράπτη (αρμόδια για την ψυχική υγεία) Κοινή Υπουργική Απόφαση Αριθμ. Γ3α,β/Γ.Π.οικ.37334/2021 ΦΕΚ 2639/Β/18-6-2021 για τον καθορισμό του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των Μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση.
Η συγκεκριμένη απόφαση προσβλέπει στην ίδρυση/ανάληψη της όποιας υπηρεσίας ψυχικής υγείας (στεγαστικής δομής, Κινητής Μονάδας, ΚΨΥ κλπ) από φορείς κερδοσκοπικούς, ή «μη» κερδοσκοπικούς (ή και με συμπράξεις φορέων, κερδοσκοπικών και «μη» κερδοσκοπικών) με παράλληλη δυνατότητα συνεργασίας (στη λογική της γνωστής ως «Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα»-ΣΔΙΤ) του Δημοσίου, ή της τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), με. Και, σύμφωνα με το άρθρο 3 (παρ. 3.ζ και η), στην περίπτωση συνεργασίας, το Δημόσιο ή οι ΟΤΑ, υποχρεούνται να καλύψουν το 50% του προσωπικού της όποιας υπηρεσίας, αλλά και να εξασφαλίζει την δωρεάν παραχώρηση ακινήτου για την στέγαση της μονάδας. Δηλαδή, η ολοκληρωτική, πλέον, χρηματοδότηση του ιδιωτικού από το Δημόσιο και η παραχώρηση όλων των, πάλαι ποτέ αρμοδιότητας του Δημοσίου, υπηρεσιών στους ιδιώτες.
Η παραπάνω απόφαση, δομήθηκε στη βάση των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων (Γ΄ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ), όταν καθιερώθηκε, μέσω πιέσεων από την ΕΕ, η ανάληψη (ή η απευθείας ανάθεση) ενός μεγάλου μέρους των νέων υπηρεσιών στον «μη» κερδοσκοπικό και στον θεσμοθετημένο κερδοσκοπικό τομέα. Αυτή η ανάθεση καθιερώθηκε με τη δυνατότητα κάποιου ιδιωτικού φορέας, νομικό ή φυσικό πρόσωπο, να μπορεί να έχει και κερδοσκοπική επιχείρηση (πχ, ιδιωτική ψυχιατρική κλινική) και ΜΚΟ. Αυτή η απόφαση εμπεριέχει μια σειρά διαδικασιών για την ακούσια νοσηλεία. Δηλαδή επιτρέπει σε 8 ΜΚΟ-ΑΜΚΕ πανελλαδική εμβέλειας να έχουν την απόλυτη δυνατότητα επιτέλεσης ακούσιων νοσηλειών με χρηματοδότηση του Δημοσίου. Αυτό σημαίνει πως περάσαμε από την απλή πριμοδότηση και περαιτέρω χρηματοδότηση του ιδιωτικού από το Δημόσιο, που προσέβλεπε το ΨΥΧΑΡΓΩΣ του 1999 σε μια απόλυτη αντικατάσταση του Δημόσιου και τον κατασταλτικό, δυσλειτουργικό χαρακτήρα άσκησης της ψυχοκοινωνικής στήριξης από το ιδιωτικό τομέα.
Μέρος 2ο : Η Ρήξη ως ζητούμενο της επομένης των εκλογών
Μια χώρα για να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης , πρέπει να συμμορφώνεται με την Συνθήκη του Μάαστριχτ και τα κριτήριά της. Η οικονομική λιτότητα και η εφαρμογή των ΣΔΙΤ στην Ελλάδα αποτελεί προσπάθεια για την αύξηση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών του συστήματος Υγείας, κατά την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη αφήγηση. Το πλάνο των εφαρμοζόμενων πολιτικών είναι συγκεκριμένο, αφού το μόνο μέσο που χρησιμοποιήθηκε για τις πολιτικές Υγείας κατά την περίοδο της οικονομικής και υγειονομικής κρίσης ήταν οι μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες Υγείας και η εύρεση πόρων και υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα, τους ολιγάρχες της Υγείας και του Διαγνωστικού Τομέα. Κατά συνέπεια, οι περικοπές ήταν μεγαλύτερες στο δημόσιο τομέα και η χρηματοδότηση μικρή, ενώ αντίθετα στον ιδιωτικό τομέα οι δυνατότητες χρηματοδότησης ήταν πολύ μεγαλύτερες.
Οι πολιτικές δυνάμεις από το 2010, προκειμένου να παραμείνει η χώρα στην ζώνη του ευρώ, περιόρισαν τις δημόσιες δαπάνες, μέσω περικοπών στον προϋπολογισμό των νοσοκομείων, των φαρμακευτικών συμμετοχών, των διαγνωστικών εξετάσεων και γενικά αναφορικά με τη Δημόσια Υγεία, της αλλαγής νομικού και ιδιοκτησιακού καθεστώτος σε Νοσοκομεία και ενδο-νοσοκομειακές Κλινικές και της χρηματοδότησης ιδιωτών γιατρών αντί νέων προσλήψεων υγειονομικών στο Ελληνικό Δημόσιο. Η σημερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από την έλλειψη υγειονομικού προσωπικού, την αδυναμία πληρωμής νοσηλίων, την έλλειψη δημόσιας ασφάλισης και την έλλειψη συντήρησης ή αντικατάστασης των απαρχαιωμένων δομών Δημόσιας Υγείας και το, ώστε να «παραχωρηθούν» στον ιδιωτικό τομέα. Η νεοφιλελεύθερη, οικονομική και ιδεολογική ηγεμονία, που γιγαντώθηκε την τελευταία δωδεκαετία, οδήγησε στην αύξηση των ανισοτήτων, στην έκρηξη της φτώχειας και της ανασφάλειας για το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της χώρας.
Τα δημόσια συστήματα Υγείας απαιτούν περισσότερες δαπάνες, όχι λιγότερες, ειδικά κατά την περίοδο διαδοχικών κρίσεων, στη διάρκεια των οποίων αυξάνεται σημαντικά η ζήτηση των υπηρεσιών Υγείας. Η ικανότητα μιας χώρας να αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες για την Υγεία είναι κρίσιμη στη διατήρηση της απόδοσης του Συστήματος Υγείας. Επίσης, κρίσιμη είναι και η διατήρηση των δομών Υγείας υπό δημόσιο έλεγχο, με στόχευση στο δημόσιο κοινωνικό συμφέρον.
Η απάντηση, σε όλα αυτά, πρέπει να είναι μονάχα η διεκδίκηση αλλαγής οικονομικού και κοινωνικού υποδείγματος. Ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό, ο κάθε πολίτης θα πρέπει να έχει δωρεάν πρόσβαση σε ένα τεχνολογικά, εξοπλιστικά, οικονομικά και δυναμικά άρτιο σύστημα Δημόσιας Υγείας, που θα χρηματοδοτείται και να ελέγχεται αποκλειστικά και μόνο από το ελληνικό Δημόσιο. Η παροχή υπηρεσιών Υγείας θα πρέπει να έχει μοναδικό στόχο την υγεία και την ευημερία των πολιτών και όχι την αύξηση του ιδιωτικού κέρδους. Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί, πως η ρήξη με την ΕΕ, την Ευρωζώνη την ντόπια και ξένη ολιγαρχία θα αποτινάξει τα «πρότυπα» πολιτικών και νομοθετημάτων που επιβάλλονται στη χώρα χωρίς να υπάρχει όφελος για το λαό.
Μέρος 3ο : Τι οφείλει να διεκδικήσει ένα Αριστερό-Προοδευτικό Ψηφοδέλτιο Ρήξης
Το Κράτος της Δεξιάς (οποιουδήποτε χρώματος) και των ολιγαρχών, αγνόησε το απαράβατο χρέος της Πολιτείας, για παροχή δωρεάν και καθολικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αντιμετωπίζοντας την υγεία της κοινωνίας ουσιαστικά σαν εμπόρευμα. Η Υγεία έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης και ανταγωνισμού. Η ιατρική και κοινωνική φροντίδα αποτελούν εμπορικές πράξεις. Ένα τεράστιο ποσοστό των νοσοκομειακών κλινών ανήκουν είτε άμεσα (μέσω ιδιωτικών κλινικών) είτε έμμεσα (μέσω ιδιωτικοποίησης και ιδιωτικής διαχείρισης επιμέρους κλινικών μέσα σε δημόσια νοσοκομεία) σε ιδιώτες και αποκτούν ουσιαστικά ξενοδοχειακό χαρακτήρα, κοστολόγησης των υπηρεσιών και των παροχών. Κάθε λαϊκή οικογένεια έχει νιώσει κατάφορα τη χαμηλή (παρά τις υπέρμετρες προσπάθειες των λειτουργών υγείας στον δημόσιο τομέα) ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών περίθαλψης, έχουν δοκιμάσει το απαράδεκτο σύστημα εισαγωγής στα νοσοκομεία και προφανώς έχουν περάσει ώρες αναμονής στους διαδρόμους ώστε να εξυπηρετηθεί.
Ένα Αριστερό-Προοδευτικό Ψηφοδέλτιο Ρήξης (Α.Π.Ψ.Ρ) οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών ένα κοινωνικοποιημένο σύστημα υγείας, εντός του οποίου η υγεία του λαού δεν θα υπόκειται στο νόμο των ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων και χαρακτηριστικών. Να διεκδικήσει μαζί με το λαό και πλάι στο λαό, εντός και εκτός κοινοβουλίου, το δικαίωμα στην δωρεάν, καθολική, ίση και υψηλού επιπέδου περίθαλψη και υγειονομική φροντίδα. Η φροντίδα αυτή θα καλύπτει όλη τη διαδικασία ολιστικής προσέγγισης της υγείας, από την πρόληψη, την διάγνωση, τη θεραπεία και την αποκατάσταση για το λαό, ανεξαρτήτως εισοδήματος.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών ένα νέο εθνικό/κοινωνικό σύστημα υγείας. Μέσα σε ένα πλαίσιο αρχών αναφορικά με την ολιστική φροντίδα υγείας με επ-ανασυγκρότηση ενός ενιαίου Εθνικού Φορέα Υγείας, υπό δημόσια ιδιοκτησία και στόχο-κατεύθυνση υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, με παράλληλη ενίσχυση και προώθηση της διοικητικής αποκέντρωσης, βαθμιαία σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, με παράλληλη καθιέρωση του θεσμού των Διαβουλευτικών Κληρωτών Συμβουλίων Υγείας με ενισχυμένη τη λαϊκή εκπροσώπηση και στα τρία προαναφερόμενα επίπεδα διοίκησης και λειτουργίας.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών ένα πυκνό δίκτυο (συνδεδεμένο σε κόμβους επικοινωνίας) Κέντρων Υγείας, Περιφερειακών Ιατρείων και Τοπικών Μονάδων Υγείας. Κάθε δημόσια αποκεντρωμένη Πρωτοβάθμια Δομή Δημόσιας Υγείας (Π.Δ.Δ.Υ) θα πρέπει να περιλαμβάνει τμήματα προληπτικής ιατρικής, προαγωγής δημόσιας υγείας και περίθαλψης και θα συνδέονται λειτουργικά με το κοντινότερο περιφερειακό/πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Η αριθμητική κατανομή των Π.Δ.Δ.Υ γεωγραφικά και πληθυσμιακά χωρίς αυτό να αναιρεί πως κάθε επαρχία, πέρα των πόλεων και κωμοπόλεων του κάθε νομού, θα διαθέτει σύγχρονες δημόσιες πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες δομές δημόσιας υγείας.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών μια αποκέντρωση της νοσοκομειακής περίθαλψης με ενισχυμένη την παρουσία και συμμετοχή των δήμων και των περιφερειών. Αυτό θα καταστεί δυνατό μέσω της προώθησης ενός πλήρους σχεδιασμού για την ανάπτυξη σύγχρονων δημοτικών και περιφερειακών δομών παροχής υγειονομικής φροντίδας σε σύνδεση πάντα με τα Κέντρα Υγείας και τις κατά τόπους Τοπικές Μονάδες Υγείας ή Μονάδες Φροντίδας Υγείας Γειτονιάς. Αυτό δεν σημαίνει πως ταυτόχρονα δεν θα πρέπει να υπάρξει διεκδίκηση και για μια σημαντική ενίσχυση της χρηματοδότησης και του εξοπλιστικού εκσυγχρονισμού των δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων δομών υγείας και αποκατάστασης (δηλαδή Περιφερειακά/Πανεπιστημιακά/Γενικά Νοσοκομεία, Εξειδικευμένα (λοιμωδών νοσημάτων, αντικαρκινικά κλπ) Νοσοκομεία και Κέντρα Αποκατάστασης. Η αποκέντρωση της περίθαλψης οφείλει να είναι ο βασικός ποιοτικός στόχος που θα συμβάλει αποφασιστικά στην κάλυψη της ολιστικής φροντίδας των κατοίκων των περιφερειών και όχι μόνο των μεγάλων αστικών κέντρων.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών την θέσπιση προγραμμάτων και κέντρων προαγωγής της υγείας με σκοπό την παρέμβαση και αλληλεπίδραση με τις τοπικές κοινωνίες. Οι δομές αυτές στοχεύουν στην επίτευξη-προαγωγή μιας ευρείας σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευημερίας, απαραίτητης για την ικανοποίηση των αναγκών του λαού σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Στην εκπαίδευση και διαπαιδαγώγηση των πολιτών στη μεταβολή του κοινωνικού και όχι μόνο περιβάλλοντός τους, το οποίο περιλαμβάνει εξίσου κοινωνικούς , προσωπικούς και βιολογικούς, παράγοντες και για αυτό ξεπερνά εν πολλοίς τη δραστηριότητα των δομών υγειονομικής φροντίδας. Η διαπαιδαγώγηση στην προαγωγή υγείας αποσκοπεί στη μείωση των κοινωνικών διακρίσεων στην υγεία, στην πρόσβαση σε όλες τις σημαντικές πληροφορίες και αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών και τέλος, στην δυνατότητα απόκτησης δεξιοτήτων για την ανάπτυξη πρακτικών και αποφάσεων σε θέματα προσωπικής ολιστικής υγείας.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών την πλήρης αποκατάσταση καταρχήν των απωλειών του ανθρώπινου υγειονομικού δυναμικού λόγω της οικονομικής κρίσης, με προσλήψεις, που σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του ΚΕΠΥ για το 2023, ανέρχεται σε «τουλάχιστον 15.000 υγειονομικών, πέραν των ετήσιων προσλήψεων προς αντικατάσταση των αποχωρήσεων λόγω συνταξιοδότησης ή άλλων λόγων». Βασική διεκδίκηση, επίσης, αποτελεί «η μονιμοποίηση των 11.000 επικουρικών εργαζομένων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ σήμερα και η αποκατάσταση της πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης στο σύνολο του προσωπικού». Όπως επίσης την «αναπλήρωση καταρχήν των μισθολογικών απωλειών της οικονομικής κρίσης και το σχεδιασμός και την υλοποίηση ενός συνεκτικού πλαισίου μη-οικονομικών κινήτρων (εκπαιδευτικά κίνητρα, σαφές καθηκοντολόγιο, εκδημοκρατισμός, διαφάνεια και συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη αποφάσεων, σαφή και μη-εμπορευματικά κριτήρια εξέλιξης κτλ) για την ενδυνάμωση του προσωπικού και την κινητοποίηση του».
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών την καθιέρωση αυστηρότερων προδιαγραφών και κριτηρίων λειτουργίας των ιδιωτικών νοσοκομείων, κλινικών, κέντρων αποκατάστασης και διαγνωστικών κέντρων. Τη θεσμοθέτηση εντατικότερης, αμεσότερης και συχνότερης λογοδοσίας των ολιγαρχών της Υγείας για τα πεπραγμένα των κλινικών τους. Να περιοριστεί, αν όχι να παύσει η δανειοδότηση των ολιγαρχών της Υγείας για επεκτάσεις και να μην χορηγούνται εκ νέου άδειες για ίδρυση νέων ιδιωτικών κλινικών.
Ένα Α.Π.Ψ.Ρ οφείλει να στοχεύει και να διεκδικήσει την επομένη των εκλογών την διαμόρφωση πολιτικών αναδόμησης της ψυχικής-ψυχιατρικής φροντίδας, σε σύγκρουση με το κυρίαρχο-συμβατικό ψυχιατρικό μοντέλο και τη στόχευση στη διαμόρφωση ενός νέου εναλλακτικού επιστημονικού υποδείγματος. Το νέο αυτό υπόδειγμα οφείλει να στοχεύει (1) στην εξάλειψη του ηγεμονικού ρόλου του ψυχιατρικού νοσοκομείου και της «μικρογραφίας» αυτού, μέσω των ΑΜΚΕ και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας, (2) στη δημιουργία εναλλακτικών κοινοτικών θεσμών και δομών ψυχικής φροντίδας με παράλληλη ενσωμάτωση της υγειονομικής ανάπτυξης της κοινότητας, (3) στην αποκατάσταση των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων, (4) στην εκπαίδευση των νέων επαγγελματικών-λειτουργών ψυχικής υγείας στην εναλλακτική (κοινωνιο- και ανθρωποκεντρική) ψυχοκοινωνική παρέμβαση και στην προαγωγή αυτοβοήθειας των ανθρώπων με ψυχιατρική εμπειρία ενάντια στην ασυλιακή αντίληψη του ανίατου χαρακτήρα των ψυχικών ζητημάτων, (5) στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της τομεοποίησης των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής στήριξης όπου, οι δομές ψυχικής υγείας (κυρίως τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας και οι Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας) θα λειτουργούν στη λογική της ανάληψης ευθύνης των αναγκών του συγκεκριμένου πληθυσμού, διαιρώντας με τον τρόπο αυτό τη χώρα, που είναι προϋπόθεση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, (6) στην επαρκή χρηματοδότηση για την Ψυχική Υγεία και ολοκλήρωση του μετασχηματισμού και της υπέρβασης των ψυχιατρείων, στην λογική της αποϊδρυματοποίησης και όχι της απονοσοκομειοποίησης-του απλού «κλεισίματος» των ψυχιατρείων, (7) στη δημιουργία δομών με τη μορφή ΝΠΔΔ, όπως, ξενώνες, διαμερίσματα, οικοτροφεία για τους «χρόνιους» των ψυχιατρείου,
τέλος (8) στη συγκρότηση συστήματος δομών πρωτοβάθμια φροντίδα ψυχικής υγείας όπως Κέντρο Ψυχικής Υγείας, Κινητή Μονάδα, Ομάδα για κατ' οίκον επισκέψεις και Νοσοκομείο ημερήσιας φροντίδας.
Χρειάζεται, προφανώς, πολύ δουλειά όχι μόνο για τον ταξικό μετασχηματισμό της σημερινής κατάστασης αλλά και για την διεκδίκηση στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος, ενός φρένου στην υφιστάμενη βαρβαρότητα. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη να υπερβούμε έμπρακτα το αισθήματος αδικίας και εκμετάλλευσης που γεννά ακόμη και αυτή η ίδια η πορεία της σαθρής, αναιμικής και κυρίως αντιδραστικής (υποτιθέμενης) εξόδου από τις κρίσεις. Το πολιτικό διακύβευμα προφανώς είναι να υπάρξει κοινοβουλευτική αντιπολίτευση, με στόχο τη Ρήξη, στη χώρα στις 22 Μαΐου. Μια αριστερή-προοδευτική κοινοβουλευτική αντιπολίτευση που θα ενισχύει την λαϊκή αντιπολίτευση έξω από τη βουλή και θα προωθήσει ένα εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο με σκοπό την ανατροπή του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου υποδείγματος, που έχουν ακολουθήσει και οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις των ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ.
* Ο Νικόλαος Δαμιανάκης είναι ψυχολόγος MSc, υπ. διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Ψυχικής Υγείας-Πανεπιστήμιο Κρήτης
