Η απόσταση Τουρκίας και ΗΠΑ μεγαλώνει σταθερά τον τελευταίο καιρό και πλέον με εκατέρωθεν κυρώσεις απειλούνται οι σχέσεις των δύο χωρών σε θέματα διπλωματίας, ασφάλειας και οικονομίας.
Γράφει ο Δημήτρης Ξενάκης*
Η αυξανόμενη ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας έχει προκληθεί πάνω σε μια σειρά από ζητήματα που εδώ και καιρό οι δύο πλευρές διαφωνούν, όπως η σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία και οι επιπτώσεις στο ΝΑΤΟ, οι σχέσεις με το Ιράν, το θέμα των Κούρδων στη Συρία, τα ενεργειακά, αλλά και η πιο πρόσφατη υπόθεση με τον Αμερικανό πάστορα Μπράνσον, ο οποίος είχε συλληφθεί για κατασκοπία υπέρ της οργάνωσης του Φετουλάχ Γκιουλέν και για σχέσεις με το κουρδικό PKK.
Στο παρασκήνιο βέβαια, ο Ερντογάν θεωρεί τις ΗΠΑ υπεύθυνες για την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 εναντίον του και που φυσικά δεν εκδίδουν τον Φετουλάχ Γκιουλέν.
Οι οικονομικές κυρώσεις, αν και σε μεγάλο βαθμό είναι συμβολικές, ωστόσο η επιβολή τους συμβάλλει στην υποβάθμιση της τουρκικής οικονομίας και στην περαιτέρω υποτίμηση της τουρκικής λίρας, η οποία βρέθηκε σε ρεκόρ χαμηλό έναντι του δολαρίου, με την ισοτιμία να φτάνει σε σημείο 5,0924 σε σχέση ανά δολάριο, πριν ανακάμψει οριακά, στις 5,0800. Το χρηματιστήριο έχει υποχωρήσει 35% φέτος, το εξωτερικό χρέος έχει διογκωθεί, ο πληθωρισμός είναι υψηλός και οι ξένες επενδύσεις εξαφανίζονται.
Από την άλλη πλευρά, λόγω των κυρώσεων θεωρείται βέβαιη η πρόκληση προβλημάτων στις δραστηριότητες εταιρειών που έχουν σχέσεις με τις ΗΠΑ. Επίσης στην έκθεση- “καταπέλτη” που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη 29 Ιουνίου, και στην οποία περιλαμβάνεται μια νέα ταξιδιωτική οδηγία, το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ εγείρει θέμα για όσους Αμερικανούς ταξιδεύουν προς την Τουρκία, χαρακτηρίζοντάς τη λίγο-πολύ ως μια «επικίνδυνη χώρα».
Ενδεικτικά, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ καλεί τους πολίτες των ΗΠΑ να «επανεξετάσουν» την απόφασή τους να επισκεφτούν τη γειτονική χώρα λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων, αλλά και των «αυθαίρετων κρατήσεων» ξένων πολιτών στις τουρκικές φυλακές.
Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τουρκία είναι στρατηγικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ και συνορεύει με το Ιράκ και τη Συρία, όπου επιχειρούν αμερικανικές δυνάμεις, καθώς και το πάντα επίφοβο Ιράν. ΗΠΑ και Τουρκία διαθέτουν τους δύο μεγαλύτερους στρατούς στη Συμμαχία και μια ρήξη θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα αλλά και σύγχυση εντός του ΝΑΤΟ, προς όφελος φυσικά της Ρωσίας, η οποία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τα προβλήματα αυτά και να διασπάσει τη νοτιοανατολική πτέρυγα της Συμμαχίας.
Μαζί με τις κυρώσεις ανακοινώθηκε και η απόφαση του Κογκρέσου, με την οποία επικυρώνεται η πρόταση να παγώσει η παράδοση των μαχητικών αεροπλάνων F-35 στην Τουρκία έως ότου συνταχθεί και παρουσιαστεί έκθεση για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων προς την Τουρκία.
Μια οριστική ακύρωση των εξοπλιστικών συμφωνιών με την Τουρκία (όπως φάνηκε με τις προμήθειες των F-35), θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα αφενός σημαντικές βραχυπρόθεσμες αμυντικές διακοπές, που θα επηρέαζαν και τις άλλες χώρες που εμπλέκονται στο πρόγραμμα των F-35, και αφετέρου θα μπορούσε να οδηγήσει την Άγκυρα στη Ρωσία για τα αντιπυραυλικά συστήματα S400, αλλά και για να τη βοηθήσει στην κατασκευή εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας και ενός αγωγού αερίου μέσα σε τουρκικό έδαφος. Η κατασκευή του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας, άλλωστε, αναγγέλθηκε ήδη στο πρόγραμμα των πρώτων 100 ημερών που ανακοίνωσε ο Τούρκος πρόεδρος.
Η Γερουσία θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να προχωρήσει περαιτέρω με τη νομοθεσία, ώστε να εμποδίσει την προγραμματισμένη πώληση των μαχητικών F35, εάν η Τουρκία αγοράσει όντως το ρωσικό σύστημα αεράμυνας. Ο Ερντογάν θα πρέπει να μάθει ότι υπάρχει ένα τίμημα για την πορεία που ακολουθεί.
Επιπλέον, το βάθεμα του ρήγματος θα έβλαπτε τα συμφέροντα των ΗΠΑ στα κρίσιμα ζητήματα της Συρίας και του Ιράκ, όπου η Τουρκία θα μπορούσε να προχωρήσει σε πιο ενεργές κινήσεις για την υπονόμευση του YPG, καθώς και του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν και των συμμάχων του στο βόρειο Ιράκ. Η προσέγγιση αυτή θα ερχόταν σε αντίθεση με τις προσπάθειες των ΗΠΑ να καταπολεμήσουν το Ισλαμικό Κράτος, διατηρώντας μια σταθερή παρουσία των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων στη Συρία και ένα σταθερό περιβάλλον στο βόρειο Ιράκ.
Τέλος, η Τουρκία θα μπορούσε να αρνηθεί να επανεφαρμόσει τις αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα στις 6 Αυγούστου και στις 4 Νοεμβρίου.
* Ο Δημήτρης Ξενάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
