Με τον όρο «πνιγμός» ορίζεται ο θάνατος που οφείλεται σε ασφυξία κατά τη βύθιση σε ένα υγρό μέσο, συνήθως νερό, ή εντός 24 ωρών από τη βύθιση. Ειδικότερα ο υδάτινος πνιγμός είναι σύνολο ασφυκτικών φαινομένων και πολύπλοκες βιοχημικές μεταβολές και διαταραχές που ακολουθούν την απόφραξη των αεροφόρων οδών από βύθιση του σώματος στο νερό και οι οποίες τελικά επιφέρουν το θάνατο.
Του Δημήτρη Α. Σαϊτάκη *
Ο πνιγμός είναι θανατηφόρος εκτός αν έγκαιρα το θύμα διασωθεί και υποστεί ανάνηψη, οπότε μπορεί να επιβιώσει.
Ως «παρ' ολίγον πνιγμός» ή υδροπληξία ορίζεται ένα επεισόδιο βύθισης στο νερό ικανής σοβαρότητας ώστε να απαιτηθεί ιατρική φροντίδα και το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε νοσηρότητα ως και θάνατο, ακόμα και μετά την παρέλευση 24ώρου από το συμβάν.
Ετησίως καταγράφονται σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου 140.000 θάνατοι λόγω πνιγμού. Για τους παρ' ολίγον πνιγμούς δεν υφίστανται ακριβή στατιστικά στοιχεία. Εντούτοις, εκτιμάται ότι οι περιπτώσεις συμβάντων παρ' ολίγον πνιγμού εμφανίζονται με συχνότητα 20-50 φορές μεγαλύτερη αυτής των πνιγμών.
Το πρόβλημα του Πνιγμού και της Ασφάλειας στο Υδάτινο Στοιχείο, γίνεται όλο και πιο επίκαιρο γιατί παρατηρείται αύξηση του αριθμού των πνιγμών παγκοσμίως (500.000 περίπου πνιγμοί ετησίως). Ο Πνιγμός αποτελεί την τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου από ατύχημα παγκοσμίως. Μόνο στην Ευρώπη 35.000 - 40.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από πνιγμό.
Στην Ελλάδα έχουμε κατά μέσο όρο 300 περιστατικά πνιγμού το χρόνο (πνιγμοί στη θάλασσα, στατιστικά 2001-2010). Δυστυχώς κάθε χρόνο ο πνιγμός καταλαμβάνει παγίως μία θέση από τις κύριες αιτίες ατυχηματικών θανάτων, ακολουθώντας σε ορισμένες ηλικιακές κατηγορίες πληθυσμού, τα τροχαία ατυχήματα που διατηρούν τα θλιβερά πρωτεία. Επιπλέον αναλογιζόμενοι ότι το 30% των θυμάτων είναι αλλοδαποί γίνεται αντιληπτό ότι κάθε ατύχημα με τραυματισμό στη θάλασσα έχει παρεπόμενες επιπτώσεις στον τουρισμό και τα παρακλάδια του.
Τα τελευταία χρόνια οι πνιγμοί στη θάλασσα τείνουν να εξελιχθούν σε «μάστιγα».
Οι επιπτώσεις τους πρόδηλες επίσης, στις οικογένειες των θυμάτων, την κοινωνία και την οικονομία της χώρας.
Η πρόληψη είναι το κλειδί της αποτροπής κάθε κίνδυνου και η εκπαίδευση της κοινωνίας είναι το κλειδί της πρόληψης. Η ανελαστικότητα του αριθμού των πνιγμών στη χώρα μας καταδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για την ανάληψη ολοκληρωμένων δράσεων εκπαίδευσης και ενημέρωσης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος από την πλευρά της πολιτείας μέχρι σήμερα κινείται γύρω από τρεις άξονες
Ο πρώτος άξονας αφορά στην κατάρτιση και δημοσιοποίηση αναλυτικών οδηγιών και συμβουλών προς τους πολίτες, ο δεύτερος άξονας σχετίζεται με την έκδοση μιας βασικής διαταγής προς τις Λιμενικές Αρχές, με την μορφή μόνιμης αστυνομικής εγκυκλίου και ο τρίτος άξονας έχει να κάνει με την ενημέρωση μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Αναλύοντας την πρώτη δράση που σχετίζεται με την ανακοίνωση, σύνταξη και δημοσιοποίηση οδηγιών προς τους πολίτες. Οι θεματικές ενότητες επικεντρώνονται με το τι πρέπει να προσέχουμε και τι πρέπει να αποφεύγουμε πριν και κατά την διάρκεια του θαλασσίου λουτρού. Περιλαμβάνουν χρήσιμες οδηγίες προς τους γονείς και τους κηδεμόνες, οδηγίες σχετικά με πρώτες βοήθειες σε παιδί που κινδυνεύει, όπως επίσης και βασικές οδηγίες για την αρχική αντιμετώπιση περιστατικού ανθρώπου που κινδυνεύει στη θάλασσα.
Η δεύτερη δράση που σχετίζεται με την έκδοση βασικών οδηγιών στις Λιμενικές Αρχές, δεν απευθύνεται άμεσα προς τους πολίτες και έχει να κάνει με το αστυνομικό έργο του Λιμενικού.Το αποτέλεσμα που επιδιώκεται από την δράση αυτή είναι μέσω των ομοιόμορφων και συστηματικών ελέγχων να επιτευχθεί η μείωση της παραβατικότητας και κατ' επέκταση η μείωση των θανάτων στην θάλασσα.
Όσον αφορά την τρίτη και τελευταία δράση, αυτή έχει να κάνει με μια πρωτοβουλία σχετικά με την ενημέρωση των μαθητών των Δημοτικών Σχολείων. Η αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Ναυτιλίας διαμόρφωσε ένα διαδραστικό powerpoint με στόχο να ενημερώσει τα μικρά παιδιά κυρίως της πρώτης, δευτέρας και τρίτης Δημοτικού, να τα ευαισθητοποιήσει και να τους δώσει κάποιες βασικές συμβουλές για το τι πρέπει να προσέχουν όταν βρίσκονται στη παραλία και στη θάλασσα. Το αποτέλεσμα που επιδιώκεται από τη δράση αυτή είναι μέσω αυτής της διαδραστικής παρουσίασης να αφομοιωθούν τα χρήσιμα μηνύματα από τα μικρά παιδιά και παράλληλα να προβληματιστούν οι γονείς και γενικά οι πολίτες που διάβασαν το ενημερωτικό φυλλάδιο.
Πώς όμως αντιμετωπίζεται το πρόβλημα σε άλλα Κράτη και ποιές είναι οι βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση του προβλήματος;
Γενικότερα στο κομμάτι της πρόληψης η εστίαση είναι σε δυο σημεία:
- Τη διδασκαλία των νέων από μικρή ηλικία
- Και τη χρήση εποπτικών μέσων και μέσων ευρείας μετάδοσης γνώσεων και μηνυμάτων
Στη διδασκαλία από μικρή ηλικία μπορούμε να δούμε το παράδειγμα της Νορβηγίας η οποία διδάσκει αυτοδιάσωση στο πλαίσιο της βρεφικής κολύμβησης.
Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, εκπαιδευμένο προσωπικό συνήθως προπονητές κολύμβησης με εξειδίκευση στη βρεφική κολύμβηση και τη διάσωση στο νερό, διδάσκουν κολύμβηση σε βρέφη. Τα βρέφη συνοδεύονται από έναν κηδεμόνα ο οποίος τα βοηθάει κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.
Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά, μέσω του προγράμματος αυτού αν βρεθούν κατά λάθος στο νερό, όπως συχνά συμβαίνει σε κολυμβητικές δεξαμενές κλπ, θα έχουν αναπτύξει δεξιότητες που θα τα καταστήσουν πιο ψύχραιμα στο υγρό στοιχείο και θα μπορέσουν να κολυμπήσουν αυτή την ελάχιστη απόσταση που απαιτείται προκειμένου να βρεθούν σε ασφαλές σημείο. Μέσω του προγράμματος αυτού, τα μικρά παιδιά αναπτύσσουν σεβασμό και υιοθετούν μια ασφαλή συμπεριφορά για το υδάτινο περιβάλλον.
Η Γερμανία έχει αναπτύξει πρόγραμμα εκμάθησης κανόνων ασφάλειας στο νερό για τα παιδιά και πραγματοποιεί πληθώρα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε:
Το πρόγραμμα διδασκαλίας ασφάλειας στο υγρό στοιχείο για τα παιδιά του νηπιαγωγείου. Με το πρόγραμμα αυτό, τα παιδιά του νηπιαγωγείου για ένα δίωρο δραστηριοποιούνται με διαδραστικά παιχνίδια εξοικείωσης με την κολύμβηση και τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στο υγρό στοιχείο. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν τους κανόνες ασφαλούς κολύμβησης που έχουν αποτυπωθεί σε τραγούδι, το πώς περνάει τη μέρα του ένας ναυαγοσώστης, τον εξοπλισμό διάσωσης και πολλά άλλα.
Ωστόσο, η κορυφαία στιγμή του δίωρου αυτού, είναι το κουκλοθέατρο, όπου τα παιδιά μπορούν να αποδείξουν τις γνώσεις τους σχετικά με τους κανόνες ασφαλούς κολύμβησης. Τέλος, υπάρχουν δώρα και πιστοποιητικά, ώστε τα παιδιά να κρατήσουν αυτή την ημέρα στη μνήμη τους και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους στην υπόλοιπη οικογένεια.
Πολλές είναι οι δραστηριότητες που διοργανώνονται με τη μορφή φεστιβάλ και έχουν ως στόχο την μετάδοση γνώσεων μέσω διαδραστικών παιχνιδιών στην παραλία. Οι δραστηριότητες αυτές υλοποιούνται με τα παιδιά να συμμετέχουν, και τους γονείς τους να παρακολουθούν.
Οι περισσότερες χώρες έχουν αναπτύξει προγράμματα εκμάθησης ναυαγοσωστικών τεχνικών σε παιδιά εφηβικής και προεφηβικής ηλικίας (τα γνωστά ως junior lifesaver). Τα παιδιά που παρακολουθούν τα προγράμματα αυτά, μετά την εκπαίδευση τους, ασχολούνται και αθλητικά με το αντικείμενο σε αγώνες αθλητικής Ναυαγοσωστικής και αυτό τα κάνει ιδανικούς ναυαγοσώστες με την ενηλικίωσή τους.
Μια βασική καινοτομία που παρεμβαίνει στον τομέα της οργάνωσης μιας παραλίας, είναι ο θεσμός της Εκτίμησης Επικινδυνότητας.
Ο θεσμός αυτός έχει εισαχθεί και στην Ελλάδα από τον Ε.Ε.Σ. - Τ.Σ.Δ.Ν. Κατά την 'άποψη μου η δράση αυτή θα έπρεπε να είχε αναληφθεί από το ίδιο το Υπουργείο Ναυτιλίας, σε συνεργασία με τους παραπάνω οργανισμούς.
Ένα σωστά υλοποιημένο πρόγραμμα Εκτιμήσεων Επικινδυνότητας συμβάλει τα μέγιστα στην πρόληψη των θανάτων από πνιγμό και άλλων τραυματισμών που σχετίζονται με λουτρικές δραστηριότητες. Ένα τέτοιο πρόγραμμα που προσδιορίζει για την εκάστοτε παραλία τον ελάχιστο αριθμό Ναυαγοσωστών και εξοπλισμού, θα βοηθήσει στη σωστή διαχείριση των παραλιών και θα είναι συνεπώς ευεργετικό για τους Διαχειριστές παραλίας, Ναυαγοσώστες, και τις τοπικές αρχές γενικότερα.
Μια εκτίμηση επικινδυνότητας λαμβάνει υπόψη:
- Την Περιοχή Εκτίμησης
- Τις Δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στην παραλία
- Την Πρόσβαση των Υπηρεσιών Εκτάκτου Ανάγκης
- Το Δημόσιο Εξοπλισμό Διάσωσης
- Τη Σηματοδότηση
- Τον Πίνακα Πληροφοριών Ασφάλειας
- Τις Επικινδυνότητες, τους Κινδύνους και την Παροχή ναυαγοσωστικών υπηρεσιών
Η Εκτίμηση επικινδυνότητας μπορεί να οδηγήσει στα ακόλουθα:
- Στη βράβευση μια παραλίας ως "Ναυαγοσωστικά Ασφαλής"
- Στη βράβευση της κατόπιν παρεμβάσεων για τη μείωση της επικινδυνότητας,
- Στο να μη βραβευτεί καθόλου
Όλα τα παραπάνω προγράμματα αποτελούν καινοτομίες - βέλτιστες πρακτικές που υλοποιούνται από διάφορους Οργανισμούς και προωθούνται λόγω της αποτελεσματικότητάς τους. Κάποια από αυτά τα προγράμματα μπορούν να εφαρμοστούν στη χώρα μας όπως είναι, κάποια άλλα με ελάχιστη προσαρμογή, ενώ κάποια από αυτά είναι πιο δύσκολο να εφαρμοστούν.
Εν κατακλείδι, και πέραν των προαναφερόμενων καλών πρακτικών
Οι εκστρατείες για την πρόληψη των ατυχημάτων θα πρέπει να στοχεύουν τόσο στον πληθυσμό εντός της χώρας όσο και των αλλοδαπών τουριστών.
Ως τέτοιες προτείνονται:
Η συνεχής και ευρεία ενημέρωση των πολιτών μέσω μηνυμάτων, τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κλπ, καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.
Η κατάρτιση και η επιβολή κανονισμών με βάση την εκτίμηση κινδύνου των παραλιών,
Η εκπόνηση χρηστικού εντύπου που θα διανέμεται με την άφιξή των τουριστών αλλά και οπτικού υλικού στους τόπους διαμονής τους σε συνεργασία με το Υπουργείο Τουρισμού,
Η ενημέρωση των λουομένων με την τοποθέτηση ηλεκτρονικών πινακίδων σε όλες τις οργανωμένες παραλίες,
Η επέκταση της παρουσίας των ναυαγοσωστών τόσο της ημερήσιας παρουσίας τους χρονικά, όσο και της παρουσίας τους ημερολογιακά,
Η ένταξη υποχρεωτικού σχετικού μαθήματος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση για την απόκτηση κολυμβητικής παιδείας,
Η ενεργοποίηση της αυτοδιοίκησης α΄ και β΄ βαθμού για την διενέργεια σχετικών με το θέμα ημερίδων - διαλέξεων από εξειδικευμένα στελέχη του Λιμενικού αλλά και ιδιωτών,
Η διαθεσιμότητα και ετοιμότητα υπηρεσιών παροχής πρώτων βοηθειών και κατάλληλης φροντίδας.
Όλα τα παραπάνω, συνδυαστικά, αποτελούν τα μέσα πρόληψης και κατά συνέπεια του περιορισμού των ατυχημάτων στις Ελληνικές θάλασσες.
* Ο κ. Δημήτρης Α. Σαϊτάκης είναι τ. περιφερειακός Διοικητής Λιμενικών Αρχών Κρήτης και Κεντρικός Λιμενάρχης Ηρακλείου
