Για ακόμη μια χρονιά ανακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας από το υπουργείο Πολιτισμού και η Κρήτη έδωσε δυναμικά το “παρών”. Η “Νέα Κρήτη” μίλησε με καθέναν από αυτούς τους ταλαντούχους συγγραφείς, που κατάφεραν να πάρουν την υποψηφιότητα, για να ανακαλύψει ποια ήταν η “σπίθα” που ενέπνευσε τα βιβλία τους, τα οποία τώρα διακρίνονται πανελλαδικά.
Συνολικά η Κρήτη απέκτησε 5 υποψηφιότητες για το 2024, σε 4 διαφορετικές κατηγορίες και ένα από αυτά τα έργα, του κ. Γιάννη Νικολούδη, τιμήθηκε με βραβείο. Οι υποψήφιοι θα παρουσιαστούν με τη σειρά που έχει δώσει το υπουργείο στις κατηγορίες για να μην αδικηθεί κανείς.
Βραβείο Μυθιστορήματος
Στην κατηγορία αυτή έχουμε τον μοναδικό Κρητικό νικητή της χρονιάς, τον Γιάννη Νικολούδη. Στην ίδια κατηγορία όμως ήταν υποψήφιος και ο Χανιώτης κ. Μιχάλης Μαλανδράκης, με το μυθιστόρημα “Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ” από τις Εκδόσεις “Πόλις”. Η ιδέα για το δημιούργημά του ήρθε μέσα από τη “λαίλαπα” των ειδήσεων της σύγχρονης εποχής. Στη δήλωσή του είπε χαρακτηριστικά ότι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου αντικατοπτρίζει όλους τους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη θλιβερή και πολλές φορές τρομακτική πραγματικότητα, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του συγγραφέα: «Είναι στη φύση του ανθρώπου να αποφεύγει το “δύσκολο” και να επιλέγει το “εύκολο” και το επιφανειακό. Το όριό μας στη φρίκη μάς υποχρεώνει “να τραπούμε σε φυγή” από αυτό που μας δυσκολεύει, που μας πονάει, που μας φοβίζει».
Σε αυτό το ανθρώπινο ένστικτο είναι αφιερωμένο το βιβλίο, που εξιστορεί την πορεία του πολεμικού ανταποκριτή Χάρη Αλεξιάδη καθόσον καλύπτει τις ιστορικές εξελίξεις στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1992. Όταν γυρίσει πίσω στην Ελλάδα, επιλέγει να αλλάξει επάγγελμα και να γίνει παρουσιαστής σε ένα μουσικό τηλεπαιχνίδι.
Ο δημιουργός του αναφέρει: «Είναι ένας χαρακτήρας που βλέπει τον πόνο καθημερινά μπροστά του, ξεπερνάει τα άκρα της αντοχής του απέναντι στην ανθρώπινη οδύνη και κάποια στιγμή επιλέγει συνειδητά να μην επιστρέψει ποτέ στα δύσκολα».
Παράλληλα, ο ήρωας της ιστορίας εξελίσσεται μαζί με την ελληνική κοινωνία, από τη δεκαετία του ’90 και μέσα από τη δίνη των αλλεπάλληλων κρίσεων που θα ακολουθήσουν: «Το βιβλίο εξετάζει πώς εξελίχθηκε η κοινωνία από το συλλογικό “εμείς” στο ατομικό “εγώ”, μέσα από την πορεία του Χάρη Αλεξιάδη».
Το έργο του κ. Μαλανδράκη διαδραματίζει έναν άνθρωπο εντελώς διαφορετικό από τον ίδιο, γιατί, όπως δήλωσε ο συγγραφέας, «προτιμώ να ψάχνω κάτι καινούργιο, να το ανακαλύπτω». Όμως ο Χάρης Αλεξιάδης μοιράζεται το ένστικτο “της φυγής” που έχει ο συγγραφέας και βεβαίως ο κάθε αναγνώστης που θα πάρει στα χέρια του το βιβλίο.
Βραβείο Διηγήματος
Στην κατηγορία της νουβέλας αναδεικνύει την Κρήτη ο κ. Ιάκωβος Ανυφαντάκης με το διήγημα “Ραδιοκασετόφωνο” από τις Εκδόσεις “Πατάκη”.
Στην κατηγορία της νουβέλας αναδεικνύει την Κρήτη ο κ. Ιάκωβος Ανυφαντάκης με το διήγημα “Ραδιοκασετόφωνο” από τις εκδόσεις Πατάκη. «Ένα βιβλίο για τους γονείς που θα έκαναν τα πάντα για τα παιδιά τους. Εκτός από το να τα κάνουν ευτυχισμένα», αυτή η φράση αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου και καλύπτει απόλυτα τη θεματική το
«Ένα βιβλίο για τους γονείς που θα έκαναν τα πάντα για τα παιδιά τους. Εκτός από το να τα κάνουν ευτυχισμένα», αυτή η φράση αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου και καλύπτει απόλυτα τη θεματική του.
Αυτό το διήγημα είναι ένα σημείο όπου συγκρούονται δύο απόλυτα διαφορετικές νοοτροπίες: της νέας και της περασμένης γενιάς Κρητικών. Η ιστορία εκτυλίσσεται στο χωριό Αβρακόντες του Οροπεδίου Λασιθίου, απ’ όπου κατάγεται και ο δημιουργός της. Είναι μία ιστορία βυθισμένη στην κρητική κουλτούρα και είναι βαθύτατα αληθινή, άλλωστε αυτός ήταν ο σκοπός του συγγραφέα: «Ήθελα να φτιάξω μία ιστορία που ο αναγνώστης να μπορεί να τη βιώσει. Δεν υπάρχει κάποια ατζέντα που θέλω να περάσω, είναι τα βιώματά μου στην πιο ατόφια τους μορφή».
Μέσα από τις εμπειρίες του συγγραφέα αναδύεται ένα δίπολο που περιγράφει το πολυσυζητημένο “χάσμα των γενεών”. Ο παππούς της ιστορίας “πατάει” τον εαυτό του για να κάνει τους γύρω του χαρούμενους. Από την άλλη, ο πατέρας της ιστορίας παραμερίζει τις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του και βάζει προτεραιότητα τη δική του ευτυχία. Μαζί με τη σχέση των δύο ανθρώπων, βλέπουμε την κοινωνία της Κρήτης να “μεγαλώνει” και να εξελίσσεται.
«Το πρώτο πράγμα στο μυαλό μου είναι να αναδείξω πώς άλλαξε το Οροπέδιο, πώς μετακινήθηκε ο πληθυσμός και πώς αυτό επηρέασε τους ανθρώπους».
Ο κ. Ανυφαντάκης πηγαίνει τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι σε όλες της πτυχές της κρητικής ταυτότητας, του δείχνει πώς αυτή άλλαξε και πώς ξεθώριασε με τον χρόνο.
Βραβείο Δοκιμίου
Μοναδική υποψήφια στην κατηγορία του δοκιμίου είναι η κ. Αγγέλα Καστρινάκη με τη φιλολογική μελέτη “Μίλα, Πηνελόπη!” από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Το μήνυμα του βιβλίου δεν μπορεί να κρυφτεί, ηχεί στα αφτιά εκείνης (και εκείνου) που θα το πάρει στα χέρια της: «Ο τίτλος προτρέπει τις αναγνώστριες να αρχίσουν να μιλούν και στον δημόσιο χώρο, όχι μόνο στον ιδιωτικό», αυτό είπε στη “Νέα Κρήτη” η δημιουργός του.
Το βιβλίο αναδεικνύει το πρόβλημα της ανισότητας, μέσα από τη θρυλική ηρωίδα, που γνωρίσαμε από την Οδύσσεια. Η Πηνελόπη δεν έμελλε να εξαφανιστεί μετά από τον τελευταίο στίχο του ομηρικού έπους. Η κ. Καστρινάκη περιγράφει την τριών χιλιάδων χρόνων ζωή της, όπου η Πηνελόπη υποδύεται πιστά τον ρόλο της μέσης γυναίκας, έρμαιο των απαιτήσεων της εποχής της. Κάποτε ήταν «πρότυπο της αρετής», μετά γριά και άφωνη, μετά έγινε έκφυλη και επικίνδυνη, άλλοτε πάλι νέα και δυναμική, και τέλος άρχισε να αποκτά φωνή, έγινε αυτοδύναμη, ακόμα και ταξιδιώτισσα.
Η συγγραφέας τονίζει: «Η Πηνελόπη ζει μέσα σε κάθε σύζυγο και μητέρα, σε κάθε δέσποινα του οίκου, είναι η μέση γυναίκα». Το βιβλίο αυτό τη συναντά σε ένα ταξίδι από τον 19ο αιώνα, όταν ακόμη ήταν “μουγκή”, την ακούει όταν υψώνει τη φωνή της για πρώτη φορά, την ακολουθεί μέσα από τις σκανδαλώδεις εξελίξεις που σχετίζονταν με την επικράτηση της πρακτικής του φλερτ στην κοινωνία και τη συναντά στον 21ο αιώνα, τώρα που η φωνή της έχει δυναμώσει. Όμως, η κ. Καστρινάκη δε σταματάει την πορεία της ηρωίδας εδώ. Όπως κάθε σωστή ακαδημαϊκός, αφήνει το θέμα του βιβλίου ανοιχτό και θέτει ένα πολύ σημαντικό ερώτημα στους αναγνώστες: «Πότε θα καταφέρει, αλήθεια, η Πηνελόπη να μιλήσει στον δημόσιο χώρο, κατακτώντας την πλήρη ισοτιμία με τον Οδυσσέα;».
Οι 416 σελίδες του βιβλίου είναι αποτέλεσμα 20 χρόνων σκληρής δουλειάς και εκτενούς έρευνας της συγγραφέα: «Πρώτο μου “ερέθισμα” ήταν το “Ημερολόγιο της Πηνελόπης” του Κώστα Βάρναλη. Έπειτα αφιέρωσα 5 διηγήματα στην ηρωίδα σε μια συλλογή με τίτλο “Εκδοχές της Πηνελόπης”. Το βιβλίο “Μίλα, Πηνελόπη!” προσπαθεί να περιλάβει όλες τις λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της Πηνελόπης στην Ελλάδα και τον Δυτικό Κόσμο από τον 19ο αιώνα έως τις μέρες μας».
Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου
Στην κατηγορία του Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου, η κ. Αργυρώ Μουντάκη και η κ. Δώρα Ανδρεαδάκη φέρουν ένα πραγματικά καινοτόμο έργο. “Το παιδί και το φεγγάρι” των εκδόσεων Ψυχογιός (εικονογράφηση του Κώστα Θεοχάρη) είναι ένα “silent book” (στα Ελληνικά σιωπηλό βιβλίο) γιατί δεν έχει καθόλου λέξεις. Και τι βιβλίο είναι αυτό που δεν έχει καθόλου λέξεις; Όπως είπε η κ. Μουντάκη στη “Νέα Κρήτη”, «μόνο που σιωπηλό δεν είναι! Έχει πολλά να πει. Το βιβλίο αυτό μπορεί να μην περιέχει τυπωμένες λέξεις, ωστόσο γράφτηκε με πολλά λόγια, τα οποία διάβασε με προσοχή ο εικονογράφος και στη συνέχεια τα μετουσίωσε σε εικόνες, αυτές δηλαδή αποτυπώνουν τα λόγια μας».
Οι συγγραφείς χρειάστηκε να “παίξουν” τον ρόλο του σεναριογράφου και του σκηνοθέτη ταυτόχρονα, για να δημιουργήσουν το βιβλίο όπως ακριβώς το είχαν φανταστεί. Όπως όλα τα καλά πράγματα, έτσι και αυτό το βιβλίο ήρθε από κάτι αναπάντεχο. Η κ. Ανδρεαδάκη αφιέρωσε δυο λόγια για το πώς εμπνεύστηκαν το βιβλίο: «Ξεκίνησε το 2021, όταν εγώ και η συνεργάτιδά μου πήγαμε στο Chania Film Festival. Εκεί παρακολουθήσαμε ένα Masterclass κινουμένων σχεδίων και χρειάστηκε να γράψουμε ένα σενάριο στο πλαίσιο του σεμιναρίου. Βγήκε τόσο ωραίο, που αποφασίσαμε να το επεκτείνουμε. Ήταν ιδέα της κ. Μουντάκη να μετατρέψουμε αυτό το μικρό σενάριο στο “Το παιδί και το φεγγάρι”».
Το έργο τους δεν περιορίζεται από τα πλαίσια ενός “παραδοσιακού” παιδικού βιβλίου. Ενεργοποιεί τη φαντασία των αναγνωστών του, είτε αυτοί είναι παιδιά είτε είναι ενήλικες και τους ζητά να τολμήσουν να φανταστούν το “αόρατο κείμενο” μέσα στις ζωγραφισμένες σελίδες.
«Κάθε ανάγνωση προσφέρει μία νέα εμπειρία και κάθε αναγνώστης έχει μία διαφορετική οπτική για την κεντρική ιστορία που γράψαμε εμείς», υποστηρίζουν οι δημιουργοί του. Εκτός του ότι “ακονίζει” τη σκέψη, αυτό το βιβλίο μπορεί να ωφελήσει παιδιά με δυσλεξία και άλλες διαταραχές που δυσκολεύουν την ανάγνωση, ή αναγνώστες αλλόγλωσσους που θέλουν να μάθουν την ελληνική γλώσσα με έναν πιο ευχάριστο τρόπο. Γενικότερα χρησιμοποιείται για να βοηθήσει την ανάπτυξη του προφορικού και του γραπτού λόγου, ενώ ταυτόχρονα δίνει την ευκαιρία στους γονείς να περάσουν περισσότερο ποιοτικό χρόνο μαζί με τα παιδιά τους, διαβάζοντας ένα βιβλίο που μπορεί ακόμη και αυτούς να εκπλήξει, άλλωστε μία εικόνα είναι ίση με χίλιες λέξεις.
Οι συγγραφείς ελπίζουν πως αυτό το βιβλίο θα δώσει το έναυσμα σε περισσότερους δημιουργούς να δοκιμάσουν τη γραφή ενός silent book, ένα είδος που σπανίζει στην Ελλάδα.
O Γιάννης Νικολούδης πήρε το Ειδικό Κρατικό Βραβείο
Πρώτος Κρητικός που αναγράφεται στη λίστα είναι ο κ. Γιάννης Νικολούδης με το μυθιστόρημα “Άδειος Τόπος”, των εκδόσεων Πατάκη. Ο Ηρακλειώτης κατάφερε να αποσπάσει το Ειδικό Κρατικό Βραβείο για το 2024, για ένα βιβλίο που, όπως αναφέρει η επιτροπή των βραβείων, «προάγει σημαντικά τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα».
Από την πρώτη σελίδα, ο κ. Νικολούδης ανοίγει έναν διάλογο με τον αναγνώστη, για μία σκληρή πλευρά της Κρήτης που, αντικειμενικά, πολύ λίγοι λογοτέχνες έχουν τολμήσει να “αγγίξουν”. Ο τίτλος του είναι εξαιρετικά δηλωτικός για τα συναισθήματα που “βγάζει” στον αναγνώστη ή καλύτερα, του «τα ξεριζώνει» μέσα από την ίδια του την ψυχή. Αυτό το δυναμικό μυθιστόρημα δεν απευθύνεται σε εκείνους που ψάχνουν ένα ήπιο βιβλίο για να διαβάσουν πριν κοιμηθούν.
Όπως είπε και ο δημιουργός του, «είναι μία βίαιη ιστορία για έναν “διαλυμένο” άνθρωπο, που περιπλανιέται σε έναν “άδειο τόπο” και προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του». Ο αναγνώστης βλέπει τον Αλβανό ήρωα του βιβλίου να βγαίνει από τις φυλακές της Αλικαρνασσού. Από εκεί θα βρεθεί την κρητική ενδοχώρα, συγκεκριμένα την περιοχή της Μεσαράς, απ’ όπου κατάγεται ο δημιουργός του. Μακριά από τις παραλίες και το γόητρο του τουρισμού, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας θα βρεθεί αντιμέτωπος με μία σκοτεινή πλευρά του νησιού. Θα νιώσει από πρώτο χέρι τον ρατσισμό που βιώνουν οι μετανάστες, την αδικία που νιώθουν οι εργάτες της γης, όλα αυτά μέσα στην ερημωμένη ύπαιθρο.
«Αποφυλακίζεται αλλά συνεχίζει να νιώθει φυλακισμένος», είπε ο κ. Νικολούδης για τον ήρωά του. Εδώ βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το έργο επ’ ουδενί αποτελεί καταγγελία ή κριτική για τα “μειονεκτήματα” του νησιού. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως είναι ένα βιβλίο αφιερωμένο στην Κρήτη: «Είναι ένας τόπος που ξέρω, που αγαπώ. Αυτό το βιβλίο βγήκε μέσα από τα δεινά της καραντίνας και συμμερίζομαι πόσο αποκομμένος νιώθει ο πρωταγωνιστής από το περιβάλλον του. Το βιβλίο αντικατοπτρίζει τις “αποστάσεις” που επέβαλε η πανδημία ανάμεσα στους ανθρώπους, με έναν ωμό αλλά πραγματικό τρόπο, όπως πολλοί τον ζουν, όπως τον έζησα κι εγώ».
Δεν είναι όμως η θλιβερή πραγματικότητα του αποκλεισμού από το κοινωνικό σύνολο που κάνει αυτό το έργο τόσο ξεχωριστό, είναι η γλαφυρή περιγραφή του πώς μεταλλάσσεται ο ανώνυμος ήρωας μέσα από αυτήν. Μία περιγραφή που παίρνει την ανάσα, και απαιτεί από τον αναγνώστη, ειδικά τους Κρητικούς αναγνώστες, να σκεφτούν τι γίνεται πραγματικά γύρω τους.
