Βλέπω τη δύναμη της φύσης για ζωή.
Βλέπω τους σκλάβους με τον σταυρό τους.
Βλέπω σπίτια τρόχαλα και αυλές χορταριασμένες.
Βλέπω ανθρώπους ισχυρούς, ανίσχυρους...
Τα μάτια μας μοιάζουν με φωτογραφική μηχανή. Συλλαμβάνουν εικόνες παρόμοιες με τον τρόπο που το κάνει η κάμερα, όμως δεν μπορούν να αποκωδικοποιήσουν μια εικόνα αν δεν υπάρχει η γνώση, οι πληροφορίες, η σωστή παρατήρηση. Με στραμμένο το κεφάλι στο αρχείο του “Lidio Cipriani, Κρήτη 1942”, σκέφτομαι ότι μια φωτογραφία συντελεί στον εμπλουτισμό γνώσεων. Αναρωτιέμαι πόσο δύσκολη ή και ριψοκίνδυνη ήταν για κάποιους φωτογράφους, η στιγμή που επέλεξαν να πατήσουν το κουμπί.
Ο Lidio Cipriani συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους ανθρωπολόγους του 20ού αιώνα. Ακολουθώντας τη μόδα της εποχής εκείνης που είχε την τάση να αναζητά την καταγωγή του ανθρώπινου είδους, έγινε περιηγητής και, έχοντας ως επιστημονικό εργαλείο της δράσης του τη φωτογραφική μηχανή, κατέγραψε από τη μια τη βιολογική πλευρά των ανθρώπων, από την άλλη την πολιτισμική-εθνολογική τους πλευρά. Το φωτογραφικό του αρχείο ξεκίνησε το 1927 και τελείωσε το 1961.
Τράβηξε χιλιάδες φωτογραφίες, συλλέγοντας έναν εντυπωσιακό αριθμό στοιχείων. Πρόκειται για μια σημαντική κληρονομιά που στο σύνολό της, εκτός από τα ανθρωπολογικά δεδομένα, προσεγγίζει και τις καταγραφές ηθών και εθίμων. Όσον αφορά στη μελέτη του τόπου και των ανθρώπων της Κρήτης, ο ανθρωπολόγος Lidio Cipriani εκμεταλλεύτηκε τη γερμανο-ιταλική κατοχή στην Κρήτη και ήρθε ένστολος στο νησί, με μια ομάδα στρατιωτών που τον βοηθούσαν στην εργασία του. Διέσχισαν όλο το νησί και με τη δύναμη της φωτογραφίας κατέγραψε χιλιάδες πρόσωπα. Αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν - είναι η γενιά του πολέμου και οι φωτογραφίες τους αποτελούν ιστορική κληρονομιά της Κρήτης. Σε αυτές τις φωτογραφίες ανιχνεύει κανείς σήμερα τη σκληρή καθημερινότητα των ανθρώπων, παρατηρώντας τες όμως, παίρνει κι άλλα στοιχεία, όπως για την αρχιτεκτονική, τις εργασίες και τα αγροτικά εργαλεία, τα αυθεντικά στοιχεία της ενδυμασίας των Κρητικών.
Με αφορμή μια φωτογραφία, μπορεί κανείς να αφομοιώσει ιστορικές πληροφορίες, να αντιληφθεί μέσα από το βλέμμα και τις εκφράσεις προσώπων τη ζωή, τις συνέπειες του φοβερού πολέμου... Μια φωτογραφία μπορεί να φωτίσει, να εξηγήσει, να συγκινήσει ή να σοκάρει. Η προσέγγιση και η κριτική παρατήρηση των οπτικών αποτυπώσεων ως ιστορικών τεκμηρίων δεν είναι κάτι εύκολο, χρειάζεται εκπαίδευση και γνώση. Πάνω σ’ αυτήν την όψη, της ιστορικής πραγματικότητας, παρουσιάζονται πρόσωπα, που δε χάθηκαν μια χειμωνιάτικη αυγή, αλλά το προφίλ τους αποδεικνύει ότι ο πόλεμος έχει ξεκάνει πολλούς περισσότερους απ’ όσους υπολογίζουμε...
* Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του ιστορικού ερευνητή Κωστή Μαμαλάκη.
