«Χριστός Γεννάται Δοξάσατε», ψάλλεται στους ορθόδοξους ναούς μετά από την μεγάλη Θεομητορική εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Οι μοναδικές καταβασίες, φέρνουν και το χαρμόσυνο μήνυμα… «Χριστὸς γεννᾶται· δοξάσατε. Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν· ἀπαντήσατε. Χριστὸς ἐπὶ γῆς· ὑψώθητε ᾌσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ, καὶ ἐν εὐφροσύνῃ, ἀνυμνήσατε λαοί· ὅτι δεδόξασται», ακούστηκεξανά σε κάθε ορθόδοξο ναό.
Οι καταβασίες των Χριστουγέννων, οι οποίες… προαναγγέλλουν και μας ανυψώνουν, μας γεμίζουν δέος, μας κάνουν να σκεφτόμαστε το υπερφυσικό αυτό γεγονός, που έλαβε χώρα μία άγια νύχτα πριν από 2023 χρόνια.
Ο Σωτήρας Χριστός, ο ελευθερωτής των ανθρώπων, ήρθε στον κόσμο εννέα μήνες μετά τον Ευαγγελισμό. Γεννήθηκε ταπεινά μέσα σε έναν στάβλο της Βηθλεέμ, μάλιστα οι προφήτες είχαν προαναγγείλει τη γέννησή του. Εκείνη την Άγια Νύχτα κάτι το εντελώς καινούργιο ήρθε και ξεκίνησε με τη γέννησή Του για τον κάθε άνθρωπο...
«Όλη η Κτίση ας του τραγουδήσει, όλοι οι λαοί ας τον ανυμνήσουν με βαθιά χαρά, γιατί είναι δοξασμένος! Όλη η προεόρτια και εόρτια υμνογραφία των ημερών αυτών, με πολλά σχήματα εξυμνεί την «κένωση» της θεότητας, την άκρα ταπείνωση του Θεανθρώπου», όπως γράφει ο Ι. Κοσμάς.
Με αφορμή τη Μεγάλη Δεσποτική αυτή εορτή, τη Γέννηση του Σωτήρα Χριστού, ζητήσαμε από την υπεύθυνη του Τμήματος Αγιογραφίας της Ενορίας Αγίας Τριάδος Ηρακλείου, κ. Ευσεβία Χατζηνικολάου να μας ερμηνεύσει την εικόνα της Γεννήσεως του Ιησού.
- Μπορείτε κ. Χατζηνικολάου να μας πείτε το σκοτεινό σπήλαιο τι συμβολίζει;
«Το σκοτεινό σπήλαιο συμβολίζει τη σκοτεινιά του προχριστιανικού κόσμου. Μέσα λοιπόν σε αυτό το σκοτάδι και στη σκιά του θανάτου, γεννιέται ο Χριστός. Με τη γέννησή του, φανερώνεται μία καινούργια σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου».
- Ποια η εξήγηση των δύο ζώων, πίσω από την φάτνη και συγκεκριμένα ενός γαϊδουριού και ενός βοδιού, δίπλα στον Ιησού Χριστό τυλιγμένο στα λευκά σπάργανα;
«Τα δύο ζώα και συγκεκριμένα το γαϊδουράκι και το βόδι, συμβολίζουν την αρμονική συνύπαρξη Θεού - Ανθρώπου - Φύσης. Γιατί εκτός από τα δύο ζώα που υπάρχουν δίπλα στη Φάτνη, στην εικόνα ζωγραφίζονται βουνά, δέντρα, τα άλογα των μάγων. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα πλάσματα του θεού, μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά μέσα σε αυτόν τον κόσμο.
Επίσης η Φάτνη μοιάζει με μνήμα και ο Χριστός είναι τυλιγμένος με φασκιές. Με αυτόν τον τρόπο ο αγιογράφος δείχνει το σκοπό της ενανθρωπήσεως του Κυρίου. Ο Κύριος δέχτηκε να ταπεινωθεί και με τη γέννησή Του να γίνει άνθρωπος για να μας προσφέρει με το δικό του θάνατο, την πραγματική σωτηρία μας. Γι' αυτό ο Χριστός κείται όχι σε οποιοδήποτε κρεβάτι, αλλά σε τάφο μαρμάρινο».
- Παρατηρώντας την εικόνα, βλέπουμε την μορφή της Υπεραγίας Θεοτόκου πιο μεγάλη από τα άλλα πρόσωπα, γιατί αυτό;
«Στην εικόνα, η μορφή της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι πιο μεγάλη από τα άλλα πρόσωπα και έχει κεντρική θέση δίπλα στον Ιησού. Από αυτή τη θέση φαίνεται η συνεισφορά της στη σωτηρία του ανθρώπου και δηλώνεται το μέγεθος της Θείας Σαρκώσεως. Τα τρία αστέρια που φέρει ζωγραφισμένα η Θεοτόκος επάνω στο μέτωπο και στους ώμους της δηλώνουν το Αει-Πάρθενο της Παναγίας. Η Παναγία ήταν παρθένος προ, κατά και μετά τον τόκο. Είναι απόλυτα υπάκουη στο θέλημα του Θεού. Η Θεοτόκος κάθεται μπροστά στη φάτνη με τα χέρια σταυρωμένα, προσευχόμενη κοιτάζοντας το Θείο Βρέφος με γαλήνη».
- Στο κάτω μέρος της αγιογραφίας βλέπουμε τον Ιωσήφ προβληματισμένο και σκεπτικό, ενώ δίπλα του έναν γέροντα. Ο γέροντας ποιον συμβολίζει και γιατί ο Ιωσήφ είναι σκεπτικός;
«Στο κάτω μέρος αριστερά της εικόνας κάθεται ο Ιωσήφ σκεπτικός. Δίπλα παρουσιάζεται ένας γέρος βοσκός καμπούρης, που συμβολίζει τον διάβολο, ο οποίος βάζει πειρασμικούς λογισμούς στον Ιωσήφ και τον προτρέπει να αμφισβητήσει τη δυνατότητα της παρθενικής γεννήσεως του Κυρίου. Στην ψυχή του Ιωσήφ γίνεται μία πάλη, ανάμεσα στη λογική και στην πρόσκληση για πίστη. Ο Ιωσήφ δεν υποκύπτει στον πειρασμό, υπηρετεί το θέλημα του Θεού και γι' αυτό αγιογραφείται με φωτοστέφανο. Ο Ιωσήφ (πράγματι) δεν βρίσκεται δίπλα στην Παναγία αλλά στο κάτω αριστερό άκρο της εικόνας. Αυτό συμβαίνει διότι ο Ιωσήφ δεν είναι ο φυσικός πατέρας του Ιησού και δεν έχει άμεση σχέση με την ενανθρώπιση του Σωτήρα. Είναι ο προστάτης της οικογένειας. Ο ρόλος του είναι δευτερεύον».
- Ο γέροντας επίσης, κρατάει ένα ραβδί. Ποιος ο συμβολισμός του ραβδιού;
«Ο διάβολος μεταμφιεσμένος σε βοσκό, κρατάει ένα ξερό ξύλο. Απευθύνεται στον Ιωσήφ, λέγοντάς του ότι όπως το ξερό ξύλο δεν μπορεί να βλαστήσει, έτσι δεν μπορεί να φέρει στον κόσμο παιδί μας παρθένος».
- Παρατηρούμε ακόμη ότι ο Ιωσήφ δεν βρίσκεται δίπλα στην Υπεραγία Θεοτόκο, αλλά στην άκρη της εικόνας, γιατί;
«Ο Ιωσήφ (πράγματι) δεν βρίσκεται δίπλα στην Παναγία αλλά στο κάτω αριστερό άκρο της εικόνας. Αυτό συμβαίνει διότι ο Ιωσήφ δεν είναι ο φυσικός πατέρας του Ιησού και δεν ε΄χει άμεση σχέση με την ενανθρώπιση του Σωτήρα. Είναι ο προστάτης της οικογένειας. Ο ρόλος του είναι δευτερεύον».
- Ποιος ο ρόλος των Αγγέλων στο πάνω μέρος της εικόνας;
«Πάνω αριστερά της εικόνας αγιογραφείται μία ομάδα Αγγέλων, που ψάλλουν το "Δόξα εν Υψίστοις Θεώ..." και στρέφουν τα κεφάλια τους - το νου τους προς τον Θεό, παίρνοντας πνευματική τροφή. Αυτό δηλώνουν και οι κορδέλες που φορούν στην πλούσια κόμη τους. Το μάζεμα του νου - μυαλού. Οι μισοί ψάλλουν, ενώ δεξιά της εικόνας ένας άγγελος αναγγέλλει στον ποιμένα ότι γεννήθηκε σήμερα για εσάς Σωτήρας».