Κι όμως, δεν ήταν βεντέτα. Όσο κι αν “χτυπιούνται” για τίτλους τα κεντρικά ΜΜΕ, βεντέτα δεν ήταν, αλλά, όπως το συνεχίζουν, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Ήταν η έκρηξη ενός συστήματος - όχι μόνο νοοτροπίας - όπου η βία έγινε επάγγελμα, τα άβατα νόμος και η λεβεντιά μεταμορφώθηκε σε κάλυμμα για την παρανομία.
Αν ψάξεις την περιγραφή σε μια εφημερίδα, θα μάθεις για μπαλωθιές, για κλάματα, για στεφάνια. Αν μπεις στον τόπο, θα μυρίσεις κάτι αλλιώτικο: την ανάμειξη της παράδοσης με τις σύγχρονες αγορές της ανομίας.
«Κολομβία», λένε κάποιοι - όχι από μισανθρωπία, αλλά επειδή βλέπουν δίκτυα ναρκωτικών, μαχαίρια και όπλα τελευταίας γενιάς, σφαίρες που δεν κάνουν μόνο θόρυβο, αλλά λένε ιστορίες για αποθήκες και διαδρομές. «Άγρια Δύση», λένε άλλοι - γιατί εδώ η δύναμη του όπλου φαίνεται να αντικαθιστά τη δύναμη του νόμου.
Μα, δεν είναι μόνο αυτό. Η εικόνα της “λεβεντιάς” - το πανηγύρι, ο χορός, το τραγούδι - παραμένει αληθινή και όμορφη. Όμως, την ίδια στιγμή, η εικόνα αυτή χρησιμοποιείται ως προσωπείο. Η λεβεντιά γίνεται άλλοθι: για να νομιμοποιηθεί η ανοχή, για να καλυφθεί το λαθρεμπόριο, για να μεταμορφωθεί ο τόπος σε άβατο, όπου βρίσκεται εύκολα ο δρόμος προς την παρανομία. Η τοπική ταυτότητα γίνεται έτσι όχημα διαφυγής από τον νόμο.
Το άβατο ως οικονομία - από τους βοσκότοπους στο εμπόριο όπλων
Ο μύθος ότι αυτά είναι «κακές συμπεριφορές, δύο-τρεις εξαιρέσεις» καταρρέει μόλις ρίξεις μια ματιά στο βάθος. Το πρόβλημα δεν είναι “παραδοσιακή τιμή” ή “καπρίτσιο του χωριού”. Είναι ότι γύρω από την κάννη και το μαχαίρι έχει αναπτυχθεί μια πραγματική οικονομία. Επιδοτήσεις που δηλώνονται σε περιοχές όπου ο όποιος πλούτος δε δικαιολογείται από την παραγωγή, βοσκοτόπια που πολλαπλασιάζονται σε χαρτιά, κέρδη που περνούν “μαύρα” σε τσέπες, όλα αυτά αποτελούν το οικονομικό υπόβαθρο της βίας.
Όταν κάποιος συμπεριφέρεται σαν “παραβατικός”, δεν το κάνει απλώς για λόγους τιμής, το κάνει επειδή υπάρχει κέρδος και κάλυψη. Από εκεί περνούν οι διαδρομές των όπλων και των σφαιρών, τα δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών, οι συμφωνίες που ξεκινούν από μια “κουμπαριά” και καταλήγουν σε συμβόλαια προστασίας. Το όπλο δεν είναι πια μόνο σύμβολο λεβεντιάς, είναι εργαλείο οικονομικής διαχείρισης. Η επένδυση στην παρανομία αποδίδει και αυτός ο κύκλος τρέφει την ατιμωρησία.
Οι “φωτογραφίες” του πολιτικού παιχνιδιού - κουμπαριλίκια και σιωπές
Δε χρειάζεται να αναφέρουμε ονόματα για να διακρίνεις το σκηνικό. Υπάρχουν οι “φωτογραφίες”: ο πολιτικός σε τελετή ακόμη και κηδεία με υπόκρουση τις μπαλωθιές, ο παράγοντας με το χαμόγελο δίπλα στον άνθρωπο που σύντομα θα βρεθεί στην επικαιρότητα για παραβατική συμπεριφορά, ο τοπικός “προστάτης” που δε ρωτά για νόμους όταν πρόκειται για τα συμφέροντα της σογιάς του. Υπάρχουν οι λιμενάρχες που κρατιούνται στις θέσεις τους δεκαετίες, όχι γιατί είναι άριστοι, αλλά γιατί κάπου “κάτι” δεν πρέπει να χαλάσει. Υπάρχουν οι πολιτικές πλάτες που κάνουν την ατιμωρησία να μοιάζει ασπίδα.
Και φυσικά υπάρχουν και οι “θεσμικοί” που θυμούνται να κάνουν δηλώσεις μετά το γεγονός: «Καταδικάζουμε τη βία», «η Δικαιοσύνη θα πράξει το καθήκον της». Πόσοι όμως ρώτησαν πριν; Πόσοι τόλμησαν να θίξουν τα κονέ που τρέφουν το σύστημα; Όταν το πολιτικό κόστος μετριέται πάνω στις ζωές των ανθρώπων, τότε οι λέξεις έχουν κουράσει. Η σιωπή και η αποστασιοποίηση των τοπικών και κεντρικών παραγόντων είναι μέρος του προβλήματος - όχι απλώς αποτυχία, αλλά συστηματική επιλογή «μην ενοχλήσεις».
Σχολεία που κλείνουν, κοινότητες που φοβούνται - η απώλεια της καθημερινότητας
Ένα από τα πιο θλιβερά σημάδια αυτής της κατάστασης είναι το κλείσιμο σχολείων ή η λειτουργία τους υπό καθεστώς φόβου. Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν με την εικόνα της οπλοφορίας ως καθημερινότητα, η κοινωνία παράγει νέους κύκλους βίας. Οι γονείς που φοβούνται, οι μαγαζάτορες που κλείνουν νωρίς, οι νέοι που βρίσκουν “εύκολα” δρόμους στο παραεμπόριο, όλα αυτά δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι τοπικό περιστατικό, αλλά συστημικό τραύμα.
Και ακόμη: οι δήμαρχοι, η Περιφέρεια και οι τοπικοί φορείς που μέχρι να τους ρωτήσει δημοσιογράφος είναι άφαντοι, οι ενώσεις των Δήμων που δεν προχωρούν σε συλλογικές, δυναμικές κινήσεις, οι βουλευτές που δεν καταδικάζουν ομόφωνα και με βροντερή φωνή, όλα αυτά μεταφράζονται στο πεδίο ως ανοχή. Όταν το πολιτικό σύστημα φοβάται να μιλήσει πριν ξεσπάσει το κακό, τότε η κοινωνία μένει απροστάτευτη.
Κράτος χωρίς στρατηγική - μόνο καταστολή και το κενό των θεσμών
Ο πιο επικίνδυνος απολογισμός είναι ότι το κράτος δεν έχει στρατηγική. Έχει “μέτρα” -μπλόκα, ενισχυμένες αστυνομικές παρουσίες μετά το γεγονός, επικοινωνιακές φιέστες. Αλλά δεν έχει μακρόπνοο σχέδιο: συστηματικούς ελέγχους στις επιδοτήσεις, πλήρες μητρώο βοσκοτόπων, ιχνηλασιμότητα όπλων, ανεξάρτητους ελέγχους στη διαχείριση γης, πρόληψη μέσω παιδείας, εξειδικευμένες ομάδες ελέγχου για παρανομία στην ύπαιθρο. Όταν η απάντηση περιορίζεται στην καταστολή, χωρίς συνοδευτική στρατηγική, η βία επιστρέφει με άλλο πρόσωπο.
Οι θεσμοί έχουν υποχωρήσει. Οι ελεγκτικές υπηρεσίες αργούν ή δε δρουν, η Δικαιοσύνη κινείται με ρυθμούς που δίνουν ανάσα στους παραβάτες, η Τοπική Αυτοδιοίκηση συχνά διστάζει. Όταν όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα, το κράτος παύει να είναι εγγυητής της ασφάλειας και γίνεται παράγοντας που υπολογίζει το πολιτικό κόστος. Το αποτέλεσμα είναι κενό στρατηγικής και μόνιμη αποτυχία.
Η εικόνα που κάνει τη χώρα να δείχνει με το δάχτυλο, αλλά το πρόβλημα είναι παντού
Τα κεντρικά Μέσα και οι τηλεοπτικές εικόνες έχουν την τάση να “δαχτυλοδείχνουν” την Κρήτη ως το πρόβλημα. Αυτό είναι άδικο. Η παραβατικότητα και η οργανωμένη ανομία δεν περιορίζονται στο νησί, εμφανίζονται παντού, ειδικά στο αττικό λεκανοπέδιο, όπου η μορφή αλλάζει, όχι η ουσία. Όμως η Κρήτη φαίνεται πιο τραχιά γιατί εκεί το σώμα της παρανομίας συναντά την τοπική παράδοση και τη μετατρέπει σε άλλοθι, γίνεται για τα κεντρικά ΜΜΕ πιο “γκλαμουριά” ως ειδική περίπτωση και στο βάθος για να “πουλάει” και ολίγην έως πολλή από βεντέτα.
Το κρίσιμο δεν είναι να καταγγείλουμε “την Κρήτη” σαν ξεχωριστό σώμα. Είναι να κατανοήσουμε ότι όπου το κράτος υποχωρεί, όποιο κι αν είναι το γεωγραφικό πλαίσιο, αναπτύσσονται δίκτυα που τρέφουν την παραβατικότητα. Να δώσουμε έμφαση στην πρόληψη και στη θεσμική αποκατάσταση, όχι στον εύκολο στιγματισμό.
Να μη γίνει καμία βεντέτα, να γίνει αφύπνιση
Το αίμα των Βοριζίων δεν πρέπει να γίνει άλλη μια “ιστορία” που θα κυλάει στις σελίδες και θα σβήνει. Πίσω από κάθε σφαίρα κρύβεται όχι μόνο ο προσωπικός λογαριασμός και η έρμη “τιμή” της στρέβλωσης, αλλά συνήθως και ένα δίκτυο συμφερόντων: οικονομικά διακυβεύματα από κτήματα μέχρι “μαύρο” χρήμα και έλεγχος περιοχών, πολιτικές πλάτες, θεσμικές υποχωρήσεις. Και αυτό το δίκτυο πρέπει να χτυπηθεί συστηματικά.
Η πρόσκληση είναι απλή: όχι ήρωες με όπλα, αλλά ήρωες της νομιμότητας. Όχι επικοινωνιακή διαχείριση μετά το συμβάν, αλλά σχέδιο πριν το επόμενο. Ελεγκτικές επιτροπές, ιχνηλασιμότητα όπλων, διαφάνεια στα αρχεία γης, επενδύσεις στην εκπαίδευση, θεσμοί που λειτουργούν αδιάβλητα. Βουλευτές, Αυτοδιοίκηση, φορείς, πολίτες - κανείς δεν εξαιρείται από την ευθύνη.
Γιατί το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι ποιος πάτησε τη σκανδάλη. Είναι ποιος επί χρόνια έμαθε τόσους ανθρώπους ότι μπορούσαν να την πατήσουν χωρίς συνέπειες. Αυτόν τον “δάσκαλο” πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε και να τον ξεριζώσουμε από τα θεμέλια. Μόνο έτσι θα ξανακερδίσουμε την Κρήτη της λεβεντιάς, χωρίς τις σκιές. Μόνο έτσι θα σταματήσει να μοιάζει με Άγρια Δύση και θα γίνει ξανά τόπος όπου ο νόμος δεν είναι προαιρετικός - ούτε στο νησί, ούτε πουθενά.
