Ο περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης Κρήτης Μανόλης Καρτσωνάκης είναι ένας άνθρωπος που ξέρει καλύτερα από τον καθένα τον κρίσιμο τομέα της Παιδείας. Είναι ένα άτομο της προσφοράς, αγαπά αυτό που κάνει και επιθυμεί μέσα από σκληρή δουλειά και προσπάθεια να αφήσει ένα αξιόλογο έργο στον χώρο της εκπαίδευσης.
Ωστόσο, είναι και εκείνος που γνωρίζει καλύτερα από τον οποιονδήποτε όλα τα κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την εκπαιδευτική κοινότητα της Κρήτης. Μέσα από τη συνέντευξη που παραχώρησε στο neakriti.gr επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε σειρά από θέματα που αφορούν την καθημερινότητα των μικρών μαθητών, των γονέων και των δασκάλων.
* Είστε περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης σε μία από τις μεγαλύτερες περιφέρειες της χώρας, τα ζητήματα είναι πολλά που έχετε να διαχειριστείτε και η ευθύνη μεγάλη. Κάποιοι πιστεύουν ότι το χαρτοφυλάκιο της Εκπαίδευσης έχει λιγότερα βάρη σε σχέση με άλλους τομείς, δεν έχει πολλές συγκρούσεις, είναι ένας πιο ευχάριστος τομέας γιατί επικεντρώνεται στα παιδιά και την εκπαίδευσή τους. Εσείς συμφωνείτε με αυτήν την άποψη;
«Είναι αλήθεια ότι η Εκπαίδευση είναι ένας τομέας που αφορά την πρόοδο και το μέλλον των παιδιών μας. Η ευκαιρία να συμβάλλει κανείς σε αυτό το ταξίδι είναι πραγματικά αναζωογονητική και κάνει αυτή τη θέση ξεχωριστή και γεμάτη νόημα, ενώ η προσωπική επαφή με τα παιδιά και τους/τις εκπαιδευτικούς είναι σίγουρα ενδυναμωτική.
Ταυτόχρονα, όμως, η ευθύνη που έχει κανείς ως περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης είναι τεράστια και οι προκλήσεις είναι πολλές και συχνές. Υπάρχει συχνά η ανάγκη για εξισορρόπηση των συμφερόντων διαφορετικών ομάδων: εκπαιδευτικών, γονέων, μαθητών/τριών και τοπικών κοινωνιών. Επίσης, η εφαρμογή νέων πολιτικών και μεταρρυθμίσεων, αλλά και οι συνεχείς προκλήσεις της τεχνολογίας και της ψηφιοποίησης συχνά συνοδεύονται από αντιδράσεις και πλήθος αποριών, ενώ σε κάθε περίπτωση απαιτούν προσαρμογή και συντονισμό. Αυτά τα ζητήματα δεν είναι καθόλου εύκολα και απαιτούν σκληρή δουλειά και αφοσίωση. Η καθημερινότητα, λοιπόν, απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και καθιστά το έργο μας πιο πολύπλοκο απ' όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά».
* Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σχολικές κοινότητες της Κρήτης είναι πολλά. Ένα από αυτά αφορούν τις κτηριακές υποδομές, που έχουν άμεση σχέση με την ασφάλεια των μαθητών και των δασκάλων τους. Σε επίπεδο Κρήτης, τι αναμένεται να συμβεί το επόμενο διάστημα; Ποια έργα δρομολογούνται και ποια βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη;
«Όντως έχουμε κάποιες σχολικές μονάδες στην Κρήτη που αντιμετωπίζουν προβλήματα ως προς την κτηριακή τους εγκατάσταση. Αν και δεν είναι πολλές αριθμητικά, θεωρούμε την ασφάλεια της σχολικής κοινότητας και τη λειτουργικότητα των σχολικών μονάδων βασικά χαρακτηριστικά της ποιότητας στην εκπαίδευση και για τον λόγο αυτό δε θα σταθώ σε αριθμούς.
Ξέρετε, κύριε Καπνά, ότι τα σχολεία καθ’ ύλην υπάγονται στους Δήμους και τα ζητήματα που σχετίζονται με τη σχολική στέγη και τις σχολικές εγκαταστάσεις αποτελούν αρμοδιότητα του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και των Δήμων. Εμείς εισηγούμαστε στους Δήμους τα προβλήματα αυτά, βρισκόμαστε σε επικοινωνία μαζί τους και παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις, με στόχο πάντα οι μαθητές, οι μαθήτριες και οι εκπαιδευτικοί στην Κρήτη να βρίσκονται σε χώρους που να πληρούν τις σύγχρονες απαιτήσεις. Σίγουρα σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται χρόνος και υπομονή, όμως βεβαιώνουμε τους/τις εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους/τις μαθητές/τριές μας ότι κατανοούμε πλήρως την ανησυχία τους και προσπαθούμε, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μας, για την ασφάλεια και την ποιότητα των σχολικών κτηρίων.
Τώρα, όσον αφορά το ΕΝΕΕΓΥΛ και το ΕΕΕΕΚ Ηρακλείου, οι εργασίες προχωρούν ταχύτατα χάρη στη συντονισμένη προσπάθεια όλων των αρμόδιων υπηρεσιών, του Δήμου Ηρακλείου, της Περιφέρειας Κρήτης, της Κτηματικής Υπηρεσίας και των προϊσταμένων της στο υπουργείο Εσωτερικών, της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου, των διευθυντριών και των εκπαιδευτικών των δύο σχολείων. Στο αμέσως επόμενο διάστημα, λοιπόν, αναμένεται να ολοκληρωθεί το έργο».
* Ένα θέμα που απασχολεί πολύ τη μαθητική κοινότητα, εκπαιδευτικούς, γονείς και φυσικά την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας είναι η έξαρση των φαινομένων βίας στους ανήλικους. Το υπουργείο Παιδείας έχει πάρει μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου, όπως για παράδειγμα οι πλατφόρμες καταγγελιών, η αυστηροποίηση του πειθαρχικού κώδικα των σχολείων κ.ά. Θεωρείτε ότι αυτά τα μέτρα είναι αρκετά; Πρέπει να γίνουν κι άλλα πράγματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος;
«Εμείς στην ΠΔΕ Κρήτης υποστηρίζουμε προγράμματα και δράσεις που στοχεύουν στην πρόληψη του φαινομένου, αλλά ταυτόχρονα συμμετέχουμε και οι ίδιοι ενεργά σε τέτοια προγράμματα. Για παράδειγμα, από το 2021 έως το 2024 συμμετείχαμε μαζί με άλλες 5 ευρωπαϊκές χώρες στο Safer (https://www.safer-erasmus.eu/), ένα τριετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus+ ΚΑ3, με εμπλεκόμενους όχι μόνο μαθητές και μαθήτριες, αλλά και γονείς, και με απώτερο σκοπό, μέσα από την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, μια συμπεριληπτική εκπαίδευση. Στο πλαίσιο του προγράμματος, έχει παραχθεί εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο θα είναι διαθέσιμο σε όλους.
Για μια ευρύτερη προσέγγιση του θέματος, που περιλαμβάνει την πρόληψη, την εκπαίδευση και την ενίσχυση του σχολικού περιβάλλοντος, το ΥΠΑΙΘΑ πλαισιώνει τις ενέργειες που προανέφερα από περαιτέρω στελέχωση των σχολείων με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Πριν από πέντε χρόνια είχαμε σε όλη τη χώρα 360 μόνιμους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς και τώρα έχουμε γύρω στις 5.000. Καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για συντριπτική αύξηση. Σίγουρα χρειάζονται περισσότεροι, κάτι που είναι στα σχέδια του υπουργείου. Η ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών που έχουν ανάγκη είναι απαραίτητη.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι η μάχη απέναντι στον σχολικό εκφοβισμό είναι διαρκής και σταδιακά θα βλέπουμε όλο και περισσότερο τα αποτελέσματά της».
Σχολικοί ψυχολόγοι
* Γονείς και εκπαιδευτικοί υποστηρίζουν ότι είναι απαραίτητη η αναβάθμιση του θεσμού των σχολικών ψυχολόγων, με περισσότερες προσλήψεις και περισσότερες αρμοδιότητες. Συμφωνείτε μαζί τους; Το υπουργείο Παιδείας ποιον προγραμματισμό έχει πάνω σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα;
«Αναμφίβολα, η αναβάθμιση του θεσμού των σχολικών ψυχολόγων είναι κάτι που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η ψυχολογική υποστήριξη των μαθητών και των μαθητριών αποτελεί βασικό πυλώνα για τη δημιουργία ενός υγιούς και παραγωγικού σχολικού περιβάλλοντος. Οι σχολικοί ψυχολόγοι είναι οι πρώτοι που μπορούν να εντοπίσουν ενδείξεις συναισθηματικών ή ψυχολογικών δυσκολιών στους μαθητές και τις μαθήτριες και να παρέχουν την κατάλληλη στήριξη ή καθοδήγηση, με στόχο την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών μας. Συνεπώς, είναι ανάγκη να έχουμε σχολικούς ψυχολόγους στα σχολεία μας. Το υπουργείο Παιδείας έχει ήδη αυξήσει πολύ τον αριθμό των σχολικών ψυχολόγων στα σχολεία, όπως είπα και προηγουμένως, ενώ στοχεύει σε νέους διορισμούς ψυχολόγων και την επόμενη χρονιά.
Η ποσοτική αύξηση των ψυχολόγων ενισχύει και την ποιότητα της δουλειάς τους, αφού τους δίνει μεγαλύτερα περιθώρια συνεργασίας με εκπαιδευτικούς και γονείς, και ταυτόχρονα περιθώρια όχι μόνο υποστήριξης αλλά και πρόληψης της αντανάκλασης διαφόρων μορφών κοινωνικής παθογένειας στα σχολεία».
* Περιστατικά μέθης σε παρέες εφήβων. Στην Κρήτη καταγράφονται πολλές περιπτώσεις παιδιών που σε κατάσταση απόλυτης μέθης φτάνουν στα νοσοκομεία για να τους παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Συχνά τέτοια περιστατικά συναντάμε σε σχολικές εκδρομές και σχολικά πάρτι. Πιστεύετε ότι ήρθε η ώρα να παρθούν μέτρα και ως προς αυτό το θέμα; Όταν λέμε πάντως μέτρα, δεν εννοώ μόνο περιορισμούς, αναφέρομαι κυρίως στην πρόληψη και την ενημέρωση.
«Πράγματι, τα περιστατικά παιδιών που καταλήγουν σε νοσοκομεία λόγω μέθης, όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και σε όλη την Ελλάδα, είναι ανησυχητικά και χρειάζονται σοβαρή προσοχή. Η κατανάλωση και η κατάχρηση αλκοόλ από ανήλικους αποτελεί ένα παλιό και σύνθετο φαινόμενο στην Ελλάδα, το οποίο, βέβαια, αποκτά νέες διαστάσεις στην εποχή μας. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, οι Έλληνες έφηβοι κατατάσσονται μεταξύ των πρώτων στην κατανάλωση αλκοόλ στην Ευρώπη, την ίδια στιγμή που τα προγράμματα πρόληψης είναι περιορισμένα.
Όπως αναφέρατε, η πρόληψη και η ενημέρωση είναι το “κλειδί” για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Χρειάζεται να ενισχυθεί σημαντικά η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση τόσο των μαθητών/τριών, όσο και των γονέων και των εκπαιδευτικών. Χρειάζεται, επίσης, να ενισχυθεί η συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων, αλλά και οι συνεργασίες με φορείς Υγείας, Ψυχικής Υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες, προκειμένου οι νέοι και οι νέες μας να έχουν την κατάλληλη ψυχολογική στήριξη και καθοδήγηση όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά κατανοούν τις επιπτώσεις αυτών των πράξεων, όχι μόνο σε σωματικό, αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο. Γι’ αυτό η εκπαίδευση των παιδιών από μικρή ηλικία σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είναι απαραίτητη».
* Η Κρήτη είναι από τις πρώτες περιφέρειες με τα περισσότερα τροχαία ατυχήματα. Πολλά παιδιά οδηγούν κάποιο όχημα πριν καν συμπληρώσουν τα 18 τους χρόνια. Ποια είναι η θέση του υπουργείου Παιδείας; Εσείς προσωπικά ποιες θέσεις καταθέτετε;
«Δυστυχώς, το νησί μας έχει καταγραφεί ως μία από τις περιοχές με αυξημένο αριθμό τροχαίων ατυχημάτων. Είναι γεγονός ότι πάσχουμε από κακή οδηγική συμπεριφορά και ελλιπή οδική παιδεία. Σίγουρα το φαινόμενο γίνεται ιδιαίτερα έντονο στους εφήβους λόγω του ριψοκίνδυνου χαρακτήρα τους.
Η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια απ’ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς: υπουργείο Παιδείας, υπουργείο Μεταφορών, γονείς και τοπική κοινωνία. Είναι απαραίτητο να επενδύσουμε στην ενημέρωση των μαθητών/τριών, αλλά και στη διαμόρφωση ενός υγιούς κοινωνικού κλίματος, που να αποδοκιμάζει τέτοιες συμπεριφορές. Η πρόληψη είναι το “κλειδί”, και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή αυστηρών ελέγχων, την ενίσχυση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την καθιέρωση συστηματικής ενημέρωσης μέσα από τα σχολεία και άλλους δημόσιους χώρους.
Η ΠΔΕ Κρήτης και σε αυτήν την περίπτωση προσπαθεί για την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση μέσω δράσεων και προγραμμάτων. Το 2019 συνεργαστήκαμε με τον Δήμο Ηρακλείου και διοργανώσαμε σύσκεψη/ημερίδα σχετικά με την Οδική Ασφάλεια και εξεύρεση βελτιωτικών μέτρων πρόληψης, ώστε να ανακοπεί η τάση των θανατηφόρων και σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων στον τόπο μας. Από τη σύσκεψη προέκυψε Σύμφωνο Συνεργασίας της ΠΔΕ με το ΕΛΜΕΠΑ και Μνημόνιο Συνεργασίας της ΠΔΕ Κρήτης με την 7η Υ.ΠΕ. Κρήτης, με στόχο την εκπόνηση προγραμμάτων, δράσεων και παρεμβάσεων στη σχολική κοινότητα για την αντιμετώπιση του προβλήματος».
* Πανελλαδικές εξετάσεις. Ένας θεσμός που διατηρείται αρκετά χρόνια και ουσιαστικά αποτελεί το μέσο για την είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πολλά παιδιά, μάλιστα, ταυτίζουν την πορεία τους στο σχολείο με τις Πανελλαδικές εξετάσεις. Μήπως πρέπει να δούμε σοβαρά την αλλαγή του συστήματος για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
«Οι Πανελλαδικές εξετάσεις είναι πραγματικά ένας θεσμός με διάρκεια δεκαετιών ολόκληρων. Και ενώ έχουν γίνει σε διάφορες χρονικές στιγμές συζητήσεις για την κατάργησή τους, εντούτοις βλέπουμε να αλλάζει ο τρόπος και το περιεχόμενό τους, αλλά ο θεσμός να παραμένει. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είναι ένας θεσμός με αδιάβλητο χαρακτήρα. Από την άλλη, ο θεσμός αυτός, παρά την αναμφισβήτητη σημασία του, έχει προκαλέσει και έντονη κριτική, κυρίως γιατί έχει οδηγήσει σε μία υπερβολική πίεση τους μαθητές και τις μαθήτριες και πολλές φορές σε μια μονοδιάστατη προσέγγιση της εκπαίδευσης, όπου το σχολείο θεωρείται κυρίως ως προετοιμασία για τις εξετάσεις, αντί για μία ολοκληρωμένη μαθησιακή εμπειρία.
Η εκπαιδευτική πορεία των μαθητών/τριών δεν μπορεί να ορίζεται μονοσήμαντα με τις Πανελλαδικές. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, η προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη και η απόκτηση δεξιοτήτων, που δε σχετίζονται άμεσα με τις εξετάσεις, είναι σημαντικές πτυχές της μαθησιακής πορείας. Η άποψη ότι το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση χρειάζεται αλλαγές είναι πολύ εύλογη. Θα πρέπει να εξετάσουμε τη δυνατότητα να προσαρμοστεί το σύστημα, έτσι ώστε να γίνει πιο ευέλικτο και να αποφορτίσει μαθητές/τριες και γονείς από την αυξημένη πίεση και ταυτόχρονα να είναι ένα σύστημα δίκαιο.
Σε κάθε περίπτωση, η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι μία διαδικασία που ενθαρρύνει την προσωπική ανάπτυξη, την αυτογνωσία και τη δυνατότητα των μαθητών/τριών να ακολουθήσουν τον δρόμο που τους ταιριάζει καλύτερα, είτε αυτός είναι το πανεπιστήμιο, είτε άλλοι επαγγελματικοί ή εκπαιδευτικοί δρόμοι».
* Θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη διασύνδεση των σπουδών με την αγορά εργασίας; Στα σχολεία υπάρχει πρόβλημα με την καλλιέργεια του επαγγελματικού προσανατολισμού. Πιστεύετε ότι αυτός είναι ένας σκόπελος που πρέπει να ξεπεραστεί άμεσα; Ποιες είναι οι κινήσεις του υπουργείου ως προς αυτό το ζήτημα;
«Η ανάγκη για μεγαλύτερη διασύνδεση των σπουδών με την αγορά εργασίας είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Πολλά παιδιά αποφοιτούν χωρίς σαφή εικόνα για το τι μπορούν να περιμένουν από την αγορά εργασίας ή ποιες δεξιότητες πρέπει να καλλιεργήσουν σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αυτός είναι, πράγματι, ένας σκόπελος που πρέπει να ξεπεραστεί άμεσα.
Το υπουργείο Παιδείας έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση, δημιουργώντας προγράμματα που ενισχύουν τη σύνδεση του σχολείου με την αγορά εργασίας, όπως η Μαθητεία των ΕΠΑ.Λ. Το Μεταλυκειακό Έτος-Τάξη Μαθητείας των ΕΠΑ.Λ. είναι ένας θεσμός που δίνει στους απόφοιτους και τις απόφοιτες των Επαγγελματικών Λυκείων τη δυνατότητα να συνδυάσουν τη θεωρητική εκπαίδευση, που αποκτούν στα Εργαστηριακά Κέντρα ή στα σχολικά εργαστήρια, με εκπαίδευση στον χώρο εργασίας, προετοιμάζοντάς τους για την αγορά εργασίας. Για τον σκοπό αυτό, η Μαθητεία των ΕΠΑ.Λ. πραγματοποιείται μέσω συνεργασιών με επιχειρήσεις και φορείς του δημόσιου τομέα. Εξοπλίζει τους μαθητευόμενους και τις μαθητευόμενες με δεξιότητες και εμπειρίες, ενώ ταυτόχρονα τους επιτρέπει να αναβαθμίσουν το πτυχίο τους.
Από τον Ιούνιο του 2024, η ΠΔΕ Κρήτης είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τη Μαθητεία (EAfA). Στόχος της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τη Μαθητεία (EAfA) είναι να ενισχύσει την ποιότητα και την προσφορά των θέσεων μαθητείας στην Ευρώπη, προάγοντας παράλληλα την κινητικότητα των μαθητευόμενων και τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας.
Η διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας δεν αφορά μόνο την προετοιμασία των νέων για επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά και την ενίσχυση της οικονομίας και της κοινωνίας, καθώς δημιουργούνται πιο εξειδικευμένες και καταρτισμένες ομάδες νέων επαγγελματιών, που θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της χώρας».
* Κλείνοντας, θα ήθελα να σας κάνω μία ερώτηση που αφορά εσάς τον ίδιο. Ποιο είναι το προσωπικό στοίχημα που έχει ο περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης Κρήτης Μανόλης Καρτσωνάκης;
«Το προσωπικό μου στοίχημα, ως περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης Κρήτης, είναι να συμβάλω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην αναβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην ενίσχυση της ποιότητας της εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές και όλες τις μαθήτριες, ανεξαρτήτως των συνθηκών ή της περιοχής στην οποία ζουν.
Για μένα, το στοίχημα είναι να έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα περισσότερο ευέλικτο, που να προάγει την κριτική σκέψη, την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, και ταυτόχρονα να προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά. Το σχολείο είναι μια ζωντανή και μεταβαλλόμενη οντότητα που βρίσκεται σε μια σχέση αλληλεπίδρασης με την κοινωνία, “συνομιλεί” μαζί της και ανταποκρίνεται διαρκώς στις κοινωνικές ανάγκες και αλλαγές. Γι’ αυτό, μέσα στο σχολείο ο κάθε μαθητής και η κάθε μαθήτρια θα πρέπει να ανακαλύπτει τα ταλέντα του, να καλλιεργεί τις ικανότητές του και να προετοιμάζεται για τις προκλήσεις του μέλλοντος ως ενήλικος.
Αυτό το προσωπικό στοίχημα συνεπάγεται καθημερινές προσπάθειες για συνεργασία με τους/τις εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους/τις μαθητές και όλους τους φορείς της τοπικής κοινωνίας. Η εκπαίδευση είναι ένας τομέας που απαιτεί συλλογική δουλειά, και πιστεύω πως μέσα από τη συνεργασία και τη συστηματική δουλειά μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά».
