Ο Μάνος Κυμάκης είναι ένας από τους πλέον διακεκριμένους Έλληνες επιστήμονες στον τομέα της νανοτεχνολογίας και της επιστήμης υλικών. Η πρόσφατη εκλογή του ως Fellow της European Academy of Sciences αποτελεί μια σημαντική διεθνή αναγνώριση της συνεισφοράς του στην έρευνα αιχμής και στην ανάπτυξη καινοτόμων ενεργειακών και ηλεκτρονικών διατάξεων.
Με έδρα το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΛΜΕΠΑ και διευθυντής του Ινστιτούτου Αναδυόμενων Τεχνολογιών του Πανεπιστημιακού Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας του ΕΛΜΕΠΑ) και ενεργή παρουσία στο διεθνές ερευνητικό γίγνεσθαι, ο κ. Κυμάκης μιλά για τις προκλήσεις και τις δυνατότητες της επιστήμης στην Ελλάδα, τον ρόλο της νανοτεχνολογίας στη ζωή μας, αλλά και το προσωπικό του όραμα για ένα πιο βιώσιμο και τεχνολογικά προηγμένο μέλλον.
* Εν αναμονή της επίσημης υποδοχής σας, τι σημαίνει για εσάς η εκλογή σας ως εταίρος (fellow) της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών (European Academy of Sciences) στο πεδίο της Επιστήμης Υλικών;
«Η εκλογή μου ως εταίρος (fellow) της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών στο πεδίο της Επιστήμης Υλικών συνιστά, καταρχάς, μια κορυφαία τιμή και αναγνώριση. Η αναγνώριση αυτή προέρχεται από έναν οργανισμό απαρτιζόμενο από διακεκριμένους επιστήμονες διεθνούς βεληνεκούς, κάτι που προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην επιλογή.
Οι δυνατότητες της νανοτεχνολογίας για το μέλλον είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές. Στην Ιατρική, αναπτύσσονται φάρμακα που στοχεύουν με ακρίβεια τα καρκινικά κύτταρα, μειώνοντας τις παρενέργειες. Παράλληλα, εξελίσσονται τεχνολογίες για τη διάγνωση ασθενειών σε πολύ πρώιμο στάδιο. Στον τομέα της ενέργειας, η νανοτεχνολογία συμβάλλει στη δημιουργία πιο αποδοτικών φωτοβολταϊκών και μπαταριών μεγάλης διάρκειας
Για εμένα προσωπικά, αλλά και για την ερευνητική μου ομάδα στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (ΕΛΜΕΠΑ), αυτή η αναγνώριση λειτουργεί ως επιβεβαίωση ότι οι πολυετείς προσπάθειές μας στον τομέα της ανάπτυξης προηγμένων υλικών με εφαρμογές σε καινοτόμες ηλεκτρονικές και ενεργειακές διατάξεις έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο και αναγνωρίζονται σε διεθνές επίπεδο. Είναι μια στιγμή ικανοποίησης, αλλά και έναυσμα για ακόμη μεγαλύτερη προσήλωση. Παράλληλα, η διάκριση αυτή αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για να συνεχίσουμε με ακόμη μεγαλύτερη αφοσίωση, να θέσουμε νέους, φιλόδοξους στόχους και να συμβάλουμε ενεργά στην επιστημονική πρόοδο και στην αντιμετώπιση των τεχνολογικών και κοινωνικών προκλήσεων της εποχής μας».
* Δώστε μας να καταλάβουμε τι σημαίνει νανοτεχνολογία. Πρακτικά υπάρχει στη ζωή μας και σε ποιες μορφές;
«Η νανοτεχνολογία είναι ο κλάδος της επιστήμης που ασχολείται με τον σχεδιασμό και τη χρήση υλικών σε εξαιρετικά μικρή κλίμακα, τόσο μικρή που δεν είναι ορατή ούτε με μικροσκόπιο. Μιλάμε για διαστάσεις χιλιάδες φορές μικρότερες από μια ανθρώπινη τρίχα. Σε αυτό το επίπεδο, μπορούμε να αλλάξουμε τις ιδιότητες των υλικών και να δημιουργήσουμε νέα, πιο έξυπνα και αποδοτικά προϊόντα.
Στην καθημερινή μας ζωή, η νανοτεχνολογία είναι ήδη εδώ, αν και μπορεί να μην το γνωρίζουμε. Στον χώρο της ένδυσης, υπάρχουν υφάσματα που δε λεκιάζουν και δεν τσαλακώνουν, επειδή έχουν υποστεί επεξεργασία με νανοσωματίδια που απωθούν το νερό και τη σκόνη. Στα καλλυντικά, τα σύγχρονα αντηλιακά περιέχουν νανοσωματίδια που προσφέρουν καλύτερη προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία, χωρίς να αφήνουν λευκά υπολείμματα στο δέρμα. Ακόμη και στις συσκευασίες τροφίμων, η νανοτεχνολογία παίζει ρόλο, καθώς βοηθά στη διατήρηση της φρεσκάδας των προϊόντων, περιορίζοντας την ανάπτυξη μικροβίων.
Οι δυνατότητες της νανοτεχνολογίας για το μέλλον είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές. Στην Ιατρική, αναπτύσσονται φάρμακα που στοχεύουν με ακρίβεια τα καρκινικά κύτταρα, μειώνοντας τις παρενέργειες. Παράλληλα, εξελίσσονται τεχνολογίες για τη διάγνωση ασθενειών σε πολύ πρώιμο στάδιο. Στον τομέα της ενέργειας, η νανοτεχνολογία συμβάλλει στη δημιουργία πιο αποδοτικών φωτοβολταϊκών και μπαταριών μεγάλης διάρκειας. Στις μεταφορές, επιτρέπει την παραγωγή ελαφρύτερων και πιο ανθεκτικών υλικών για αυτοκίνητα και αεροπλάνα, μειώνοντας την κατανάλωση καυσίμου. Στα ηλεκτρονικά, κάνει δυνατή την κατασκευή μικρότερων και ταχύτερων συσκευών με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Πρόκειται για έναν τομέα που ήδη αλλάζει τη ζωή μας και αναμένεται να παίξει ακόμη πιο καθοριστικό ρόλο στο μέλλον».
* Μπορεί η νανοτεχνολογία να συνδράμει στη “μάχη” για την κλιματική αλλαγή ή την υγειονομική κρίση;
«Η νανοτεχνολογία έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει ουσιαστικά και στους δύο αυτούς κρίσιμους τομείς. Στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής παίζει ήδη σημαντικό ρόλο. Μας βοηθά να αναπτύξουμε πιο αποδοτικές και οικονομικές τεχνολογίες για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, όπως τα φωτοβολταϊκά νέας γενιάς, που αξιοποιούν καλύτερα το ηλιακό φως.
Παράλληλα, επιτρέπει τη δημιουργία προηγμένων μπαταριών και συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, που φορτίζουν πιο γρήγορα και διαρκούν περισσότερο - κάτι απαραίτητο για τη μετάβαση σε πράσινες τεχνολογίες. Επιπλέον, συμβάλλει και σε πιο καθημερινές εφαρμογές, όπως η παραγωγή ελαφρύτερων υλικών για οχήματα ή η κατασκευή κτηρίων που καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.
Στον τομέα της Υγείας, οι εφαρμογές της νανοτεχνολογίας είναι εξίσου σημαντικές. Επιτρέπει τη διάγνωση ασθενειών σε πολύ πρώιμο στάδιο, κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχούς θεραπείας. Επίσης, αλλάζει τον τρόπο που χορηγούνται τα φάρμακα, επιτρέποντας στοχευμένες θεραπείες που δρουν ακριβώς εκεί που χρειάζεται, με λιγότερες παρενέργειες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα εμβόλια κατά της COVID-19, τα οποία βασίστηκαν σε νανοσωματίδια λιπιδίων και αποτέλεσαν τεχνολογική τομή στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Τέλος, υπάρχουν και εφαρμογές με διπλό όφελος, όπως οι τεχνολογίες καθαρισμού νερού και αέρα ή οι περιβαλλοντικοί αισθητήρες. Αυτές όχι μόνο προστατεύουν το περιβάλλον, αλλά βελτιώνουν άμεσα και την ανθρώπινη υγεία. Η νανοτεχνολογία, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια υπόσχεση για το μέλλον, είναι ήδη ένα ισχυρό εργαλείο για έναν πιο βιώσιμο και υγιή κόσμο».
* Έχω την αίσθηση - και διορθώστε με αν κάνω λάθος - πώς η νανοτεχνολογία είναι μια “διεπιστημονική” επιστήμη. Χημεία, Φυσική, Βιολογία, Μηχανική ενδεχομένως. Καταρχάς στην εποχή μας έχουν “χαθεί” πλέον τα όρια στις επιστήμες και κυρίως στην έρευνα;
«Η παρατήρησή σας είναι απολύτως εύστοχη. Η νανοτεχνολογία είναι, από τη φύση της, ένα βαθιά διεπιστημονικό πεδίο. Για να προχωρήσει η έρευνα σε αυτόν τον τομέα, απαιτείται συνδυασμός γνώσεων και μεθόδων από τη Φυσική, τη Χημεία, τη Βιολογία και διάφορους κλάδους της Μηχανικής. Είναι ένα πεδίο που γεννήθηκε ακριβώς στη διασταύρωση διαφορετικών επιστημών και συνεχίζει να εξελίσσεται μέσα από αυτή τη σύμπραξη. Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει μόνο για τη νανοτεχνολογία. Σήμερα, τα όρια ανάμεσα στις επιστήμες είναι πολύ πιο ρευστά απ’ ό,τι στο παρελθόν. Τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας - είτε αφορούν την υγεία, είτε το περιβάλλον, είτε την τεχνολογική πρόοδο - είναι τόσο σύνθετα, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από μία μόνο επιστημονική ειδικότητα. Χρειάζονται συνεργασίες, ανταλλαγή γνώσης και κοινή γλώσσα μεταξύ διαφορετικών πεδίων.
Αυτή τη φιλοσοφία τη ζούμε καθημερινά και στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΛΜΕΠΑ. Το αντικείμενό μας είναι από τη φύση του πολυσύνθετο. Συνδυάζει την επιστήμη του ηλεκτρολόγου μηχανικού με την τεχνητή νοημοσύνη, τη νανοτεχνολογία, τις τηλεπικοινωνίες και την επιστήμη των υλικών. Ειδικά στον τομέα των νανοηλεκτρονικών, όπου δραστηριοποιούμαστε ερευνητικά, απαιτείται να “παντρέψουμε” τη Μηχανική με τη Φυσική, τη Χημεία και την Επιστήμη Υλικών, ώστε να σχεδιάσουμε και να αναπτύξουμε νέες διατάξεις και τεχνολογίες. Η νανοτεχνολογία, λοιπόν, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς η σύγχρονη επιστήμη λειτουργεί μέσα από τη συνεργασία και τη σύνθεση διαφορετικών γνωστικών πεδίων. Και αυτή η προσέγγιση είναι, πλέον, απαραίτητη για να παραχθεί πραγματική καινοτομία».
* Είναι εφικτή αυτή η διασύνδεση των επιστημών στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα;
«Όχι μόνο είναι εφικτή, αλλά πλέον θεωρείται απαραίτητη. Η διασύνδεση των επιστημονικών πεδίων είναι ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης επιστήμης. Τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας - όπως η κλιματική αλλαγή, οι υγειονομικές κρίσεις ή η ενεργειακή μετάβαση - είναι τόσο σύνθετα, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από μία μόνο ειδικότητα. Χρειάζονται συνεργασίες, ανταλλαγή γνώσης και κοινή γλώσσα μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων. Η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο, που τα παλιά, αυστηρά όρια μεταξύ των κλάδων έχουν πλέον γίνει σχεδόν αόρατα. Η διεπιστημονικότητα δεν είναι απλώς μια τάση, είναι μονόδρομος για την καινοτομία. Και ναι, αυτό γίνεται πράξη με προσπάθεια, με συντονισμό και με τη σωστή κουλτούρα συνεργασίας.
Εδώ στην Κρήτη έχουμε ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό στην πράξη. Το ερευνητικό οικοσύστημα του νησιού είναι ιδιαίτερα δυναμικό. Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πολυτεχνείο Κρήτης και το ΕΛΜΕΠΑ συνεργάζονται στενά, όχι μόνο λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, αλλά κυρίως επειδή έχει καλλιεργηθεί μια κουλτούρα ανοιχτής συνεργασίας.
Μία από τις πιο απτές αποδείξεις αυτής της διασύνδεσης είναι τα κοινά, δι-ιδρυματικά μεταπτυχιακά προγράμματα. Για παράδειγμα, σε συνεργασία με το ΙΤΕ και τα πανεπιστήμια της Κρήτης, έχουμε αναπτύξει πολύ επιτυχημένα μεταπτυχιακά προγράμματα σε τομείς αιχμής, όπως η Βιοϊατρική Μηχανική και η Νανοτεχνολογία για Ενεργειακές Εφαρμογές. Μέσα από αυτά τα προγράμματα, φοιτητές και καθηγητές από διαφορετικά ιδρύματα και επιστημονικά υπόβαθρα συνεργάζονται καθημερινά. Και αυτό δεν είναι θεωρία, είναι η πράξη που “χτίζει” την επόμενη γενιά επιστημόνων, έτοιμων να κινηθούν με άνεση σε διεπιστημονικά περιβάλλοντα».
* Αλήθεια, ακούμε τόσα για την επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα. Ποια είναι η πραγματικότητα; “Τρώει” η Ελλάδα και τους ερευνητές της;
«Αυτή η φράση αντικατοπτρίζει, δυστυχώς, πραγματικές δυσκολίες: την ανάγκη για σταθερή χρηματοδότηση, τη μάστιγα της γραφειοκρατίας, την έλλειψη ευκαιριών και ένα θεσμικό πλαίσιο που δυσχεραίνει την έρευνα. Οι συνέπειες των οικονομικών κρίσεων υπήρξαν σοβαρές, οδηγώντας πολλούς άξιους επιστήμονες στο εξωτερικό. Ωστόσο, είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι στην Ελλάδα δε γίνεται πλέον έρευνα υψηλού επιπέδου. Γίνεται, χάρη σε ανθρώπους που επιλέγουν να μείνουν ή να επιστρέψουν, πιστεύοντας στην προσφορά τους. Σε μέρη όπως η Κρήτη, με τα συνεργαζόμενα ιδρύματα, έχουν δημιουργηθεί εστίες αριστείας που επιτρέπουν σοβαρή, διεθνώς ανταγωνιστική έρευνα, παρά τις εθνικές αδυναμίες.
Η κατάσταση δεν είναι ιδανική. Υπάρχουν ακόμη ελλείψεις και προκλήσεις. Όμως υπάρχει και μια ζωντανή, δημιουργική ερευνητική κοινότητα, που στηρίζεται πλέον και από σημαντικά εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα. Η πραγματικότητα είναι σύνθετη: ναι, υπάρχουν εμπόδια, αλλά υπάρχουν και εστίες αριστείας που αξίζει να ενισχυθούν. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να παράγει έρευνα υψηλού επιπέδου, και το αποδεικνύει καθημερινά».
* Υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί γύρω από τη χρήση της νανοτεχνολογίας στην κοινωνία;
«Φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε προηγμένη τεχνολογία, έτσι και η νανοτεχνολογία συνοδεύεται από προκλήσεις που αφορούν την ασφάλεια και την ηθική της χρήση. Είναι σημαντικό να μην παραβλέπουμε αυτές τις πλευρές, όσο εντυπωσιακές κι αν είναι οι δυνατότητές της. Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια, χρειάζεται συνεχής και λεπτομερής έρευνα για να κατανοήσουμε πλήρως τις πιθανές επιπτώσεις των νανοϋλικών στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Επειδή πρόκειται για υλικά σε εξαιρετικά μικρή κλίμακα, η συμπεριφορά τους μπορεί να είναι απρόβλεπτη και να διαφέρει σημαντικά από αυτή των συμβατικών υλικών. Γι’ αυτό και η επιστημονική κοινότητα επενδύει στην κατανόηση αυτών των επιπτώσεων, ώστε η τεχνολογία να εξελίσσεται με ασφάλεια.
Υπάρχει όμως και η ηθική διάσταση. Πώς διασφαλίζουμε ότι η πρόσβαση στις εφαρμογές της νανοτεχνολογίας θα είναι δίκαιη και δε θα περιορίζεται σε λίγους; Πώς προστατεύουμε την ιδιωτικότητα, ειδικά όταν μιλάμε για ιατρικές εφαρμογές ή αισθητήρες που συλλέγουν δεδομένα; Και πώς ελέγχουμε τη χρήση μιας τόσο ισχυρής τεχνολογίας ώστε να μην ξεφύγει από τον κοινωνικό έλεγχο; Για όλους αυτούς τους λόγους είναι ευρέως αποδεκτό ότι η ανάπτυξη της νανοτεχνολογίας πρέπει να γίνεται με υπευθυνότητα. Παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο, χρειάζεται να θεσπίζονται κανόνες, πρωτόκολλα και μηχανισμοί ελέγχου. Σε διεθνές επίπεδο, γίνονται σημαντικές προσπάθειες από επιστήμονες, οργανισμούς και κυβερνήσεις για να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο που θα εξασφαλίζει ότι η νανοτεχνολογία θα χρησιμοποιείται με ασφάλεια και προς όφελος της κοινωνίας συνολικά».
Οι προοπτικές της νανοτεχνολογίας
* Αντιστοίχως, τι ελπίζετε για το μέλλον της νανοτεχνολογίας και των επιτευγμάτων της;
«Το μέλλον της νανοτεχνολογίας το βλέπω με μεγάλη αισιοδοξία. Πρόκειται για έναν τομέα που έχει τη δύναμη να αλλάξει ριζικά πολλούς κλάδους και να προσφέρει λύσεις σε μερικές από τις πιο κρίσιμες προκλήσεις της εποχής μας - από την υγεία και την ενέργεια, μέχρι το περιβάλλον και τις μεταφορές.
Αν έπρεπε να ξεχωρίσω δύο εφαρμογές που βρίσκονται στο επίκεντρο της δικής μου έρευνας και όπου βλέπω άμεσο και ουσιαστικό αντίκτυπο, αυτές είναι τα εκτυπώσιμα φωτοβολταϊκά περοβσκίτη και οι νέας γενιάς μπαταρίες για ηλεκτρικά οχήματα.
Στον τομέα των φωτοβολταϊκών, η νανοτεχνολογία ανοίγει τον δρόμο για μια νέα γενιά ηλιακών κυψελών. Μιλάμε για πάνελ που δεν είναι μόνο πιο αποδοτικά, αλλά και πολύ πιο οικονομικά στην παραγωγή. Είναι εύκαμπτα, ελαφριά, ακόμη και διαφανή, κάτι που επιτρέπει την ενσωμάτωσή τους σχεδόν παντού, σε κτήρια, παράθυρα, οχήματα, ακόμα και σε φορητές συσκευές. Η ιδέα της ενέργειας που παράγεται παντού γύρω μας, χωρίς να χρειάζονται τεράστιες εγκαταστάσεις, γίνεται πλέον ρεαλιστική. Αντίστοιχα, στον τομέα των μπαταριών για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα νανοϋλικά μάς επιτρέπουν να ξεπεράσουμε τα σημερινά όρια. Εργαζόμαστε πάνω σε λύσεις που προσφέρουν μεγαλύτερη αυτονομία, πολύ ταχύτερη φόρτιση, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας. Αυτές οι εξελίξεις είναι καθοριστικές για να μπορέσει η ηλεκτροκίνηση να γίνει η κυρίαρχη μορφή μετακίνησης στο μέλλον. Η εντατική έρευνα σε αυτούς τους τομείς υπόσχεται να αλλάξει το ενεργειακό και μεταφορικό τοπίο, οδηγώντας μας σε ένα μέλλον πιο καθαρό, πιο βιώσιμο και τεχνολογικά πιο προηγμένο».
«Να μετατρέψουμε την επιστημονική γνώση σε πράξη»
Ο Μανόλης Κυμάκης είναι ένας επιστήμονας, ο οποίος με αφοσίωση, αγάπη και σκληρή δουλειά έχει κάνει την επιστημονική έρευνα τρόπο ζωής. Θέλει συνεχώς να εξελίσσεται, ενώ μέσα από το έργο του επιθυμεί να αναδείξει τόσο το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, όσο και τις απεριόριστες δυνατότητες που έχει ο επιστημονικός κόσμος της χώρας. Στόχος για εκείνον είναι η μετατροπή της επιστημονικής γνώσης σε πράξη, προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.
* Πόσο “εύκολο” είναι για έναν καθηγητή, επιστήμονα ενός περιφερειακού και “φρέσκου” σχετικά Πανεπιστημίου, να φτάσει σε μια τέτοια θέση;
«Δεν είναι εύκολο. Η εκλογή σε μια διεθνή Ακαδημία όπως η EurASc είναι μια ιδιαίτερα απαιτητική και ανταγωνιστική διαδικασία. Το να προέρχεσαι από ένα νέο και περιφερειακό πανεπιστήμιο, όπως το ΕΛΜΕΠΑ, προσθέτει προκλήσεις, αλλά δεν αποτελεί εμπόδιο όταν υπάρχει ουσιαστικό επιστημονικό έργο. Σε μια εποχή που η διαρροή επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό αποτελεί σοβαρή πρόκληση για τη χώρα μας, η απόφασή μου να επιστρέψω στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Ηράκλειο, την ιδιαίτερη πατρίδα μου, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ένα από τα κορυφαία παγκοσμίως, δεν ήταν αυτονόητη. Για κάποιους ίσως φάνηκε τολμηρή, όμως για εμένα ήταν μια βαθιά συνειδητή επιλογή. Παρότι το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο είναι ένα σχετικά νέο Ίδρυμα, εδώ βρήκα κάτι εξαιρετικά πολύτιμο.
Μια δυναμική ερευνητική ομάδα, συναδέλφους με τους οποίους μοιραζόμαστε κοινό όραμα και αξίες, και ένα περιβάλλον που στηρίζει ουσιαστικά την επιστημονική δημιουργία. Αυτή η καθημερινή συνεργασία και η ανθρώπινη στήριξη είναι καθοριστικά στοιχεία για να μπορεί κανείς να αντέξει τις απαιτήσεις της έρευνας και να παράγει έργο υψηλού επιπέδου. Η διαδρομή δεν ήταν εύκολη. Όμως η εμπειρία μου αποδεικνύει ότι η επιτυχία σε διεθνές επίπεδο είναι απολύτως εφικτή, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται κανείς. Η ακαδημαϊκή έδρα έχει σημασία, αλλά δεν είναι το καθοριστικό στοιχείο. Αυτό που τελικά μετρά είναι το όραμα, η επιμονή, η στρατηγική και πάνω απ’ όλα η πίστη στη δουλειά σου και στους ανθρώπους που σε περιβάλλουν».
* Αλήθεια, η αναγνώρισή σας και η θέση αυτή έχει “αντίκρισμα” στο ΕΛΜΕΠΑ;
«Η εκλογή μου στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών έχει ουσιαστικό και πολυεπίπεδο αντίκτυπο για το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο. Πρώτα απ’ όλα, ενισχύει τη φήμη του Ιδρύματος τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, αναδεικνύοντας τη δέσμευσή του στην επιστημονική αριστεία και στην παραγωγή ποιοτικής έρευνας. Μια τέτοια διεθνής αναγνώριση δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά αντανακλά και στο ίδιο το Πανεπιστήμιο. Δείχνει ότι στο ΕΛΜΕΠΑ παράγεται έρευνα υψηλού επιπέδου, γεγονός που το καθιστά πιο ελκυστικό για φοιτητές, νέους ερευνητές και ακαδημαϊκούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όταν ένα πανεπιστήμιο διαθέτει μέλη με διεθνή αναγνώριση, δημιουργεί ένα περιβάλλον που εμπνέει εμπιστοσύνη και προσελκύει ταλέντο...
Σε πρακτικό επίπεδο, η διάκριση αυτή συμβάλλει θετικά στην αξιολόγηση του Πανεπιστημίου από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), ιδιαίτερα σε κριτήρια που αφορούν την έρευνα, τη διεθνοποίηση και την ποιότητα του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος. Παράλληλα, η διάκριση αυτή συμβάλλει άμεσα στην άνοδο της θέσης του ΕΛΜΕΠΑ στις διεθνείς ακαδημαϊκές κατατάξεις».
* Θα μου επιτρέψετε μια πιο προσωπική ερώτηση; Τι “θυσιάσατε” για την επιστήμη και την έρευνά σας; Ξέρω πως είναι αρκετά μοναχικός ο δρόμος αυτός. Ισχύει;
«Το αν έχω “θυσιάσει” πράγματα... θα έλεγα πως περισσότερο έκανα επιλογές που απαιτούν απόλυτη αφοσίωση. Η επιστημονική έρευνα, όταν την αγαπάς πραγματικά, γίνεται τρόπος ζωής. Δεν έχει ωράρια, δε σταματά ποτέ. Συνεπάγεται αμέτρητες ώρες δουλειάς, ταξίδια, συνεχείς προκλήσεις. Και ναι, αυτό σημαίνει λιγότερος προσωπικός χρόνος, ειδικά με την οικογένειά μου, κάτι που πάντα προσπαθώ να ισορροπώ όσο καλύτερα μπορώ.
Όσο για το αν είναι μοναχικός δρόμος, θα έλεγα πως όχι. Υπάρχουν στιγμές έντονης προσωπικής συγκέντρωσης, αλλά η σύγχρονη έρευνα είναι βαθιά συλλογική. Έχεις την ομάδα σου, τους φοιτητές, τους μεταδιδακτορικούς συνεργάτες - ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεσαι όχι μόνο τη δουλειά, αλλά και το όραμα. Είμαστε μια κοινότητα, σχεδόν μια οικογένεια. Υπάρχουν συνεργασίες με ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ανταλλαγή ιδεών, κοινές προσπάθειες. Χτίζουμε πράγματα μαζί... Είναι ένας απαιτητικός δρόμος, όμως η ικανοποίηση της ανακάλυψης, η πρόοδος των συνεργατών και αναγνωρίσεις, όπως η δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό με υψηλό δείκτη απήχησης ή η έγκριση ενός ερευνητικού προγράμματος, δίνουν απίστευτο νόημα σε κάθε κόπο».
Τα επόμενα επιστημονικά βήματα
* Και τώρα; Ποιος είναι ο επόμενος στόχος που θέλετε να κατακτήσετε;
«Ο επόμενος στόχος μας είναι να εδραιώσουμε και να ενισχύσουμε τη θέση μας στον τομέα της ανάπτυξης καινοτόμων ενεργειακών και ηλεκτρονικών διατάξεων, με έμφαση στη βιωσιμότητα και την τεχνολογική υπεροχή. Εστιάζουμε στην έρευνα υλικών και τεχνολογιών που είναι αποδοτικά, χαμηλού κόστους και φιλικά προς το περιβάλλον, με στόχο να συμβάλλουμε ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνουμε σε δύο τομείς αιχμής: τα εκτυπώσιμα φωτοβολταϊκά περοβσκίτη και τα βιώσιμα ηλεκτρονικά. Τα φωτοβολταϊκά αυτά ανοίγουν τον δρόμο για μια νέα γενιά ηλιακών κυψελών, που δεν είναι μόνο πιο αποδοτικές, αλλά και εύκαμπτες, διαφανείς και πολύ πιο οικονομικές στην παραγωγή. Μπορούν να ενσωματωθούν σε κτήρια, οχήματα ή ακόμη και σε φορητές συσκευές, φέρνοντας την παραγωγή ενέργειας πιο κοντά στην καθημερινότητά μας.
Επόμενο στοίχημα η έρευνα πάνω σε υλικά και τεχνολογίες χαμηλού κόστους και φιλικά προς το περιβάλλον
Στον τομέα των ηλεκτρονικών, επικεντρωνόμαστε στην ανάπτυξη διατάξεων που βασίζονται σε ανακυκλώσιμα, μη τοξικά υλικά, με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα. Στόχος μας είναι η δημιουργία ηλεκτρονικών που συνδυάζουν υψηλές επιδόσεις με περιβαλλοντική υπευθυνότητα, ενσωματώνοντας τις αρχές της κυκλικής οικονομίας σε κάθε στάδιο του κύκλου ζωής τους - από την παραγωγή έως την απόσυρση. Σε αυτό το πλαίσιο, το έργο EIC ELEGANCE, το οποίο συντονίζουμε, αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια να δοθεί απάντηση στις αυξανόμενες ενεργειακές απαιτήσεις και στα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκαλεί η ραγδαία εξάπλωση των συσκευών του Διαδικτύου των Πραγμάτων.
Το έργο αναπτύσσει μια νέα γενιά εκτυπώσιμων, φιλικών προς το περιβάλλον ηλεκτρονικών, που λειτουργούν με φως και ενσωματώνουν επεξεργασία και αποθήκευση δεδομένων στην ίδια διάταξη, προσφέροντας λύσεις για ενεργειακά αποδοτική υπολογιστική ισχύ και οπτική ανίχνευση σε εφαρμογές edge computing. Παράλληλα, εργαζόμαστε συστηματικά για να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα στη βασική έρευνα και την πρακτική εφαρμογή. Θέλουμε οι τεχνολογίες που αναπτύσσουμε στο εργαστήριο να φτάνουν στην αγορά, να είναι τεχνικά ώριμες, ανταγωνιστικές και εμπορικά βιώσιμες. Για να το πετύχουμε αυτό, επενδύουμε στην αναβάθμιση της τεχνολογικής τους ωριμότητας σε υψηλότερα Επίπεδα Ετοιμότητας Τεχνολογίας (TRL), καθώς και στην προσέλκυση χρηματοδότησης που θα επιτρέψει τη μεταφορά τεχνολογίας και τη δημιουργία καινοτόμων τεχνοβλαστών. Ο στόχος μας είναι ξεκάθαρος: Να μετατρέψουμε την επιστημονική γνώση σε πράξη, με απτό κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος».
