Ο Emanuel Bellato υπήρξε από το 2004 διευθυντής της εφημερίδας “Il Popolo Veneto”, μια εφημερίδα που ιδρύθηκε στην Πάντοβα (31 Δεκεμβρίου 1921) και στοχοποιήθηκε από τους φασίστες. Σήμερα λειτουργεί ως ηλεκτρονική εφημερίδα.
Ο Emanuel Bellato γεννήθηκε στην Contarina (RO), στις 13 Ιανουαρίου 1977. Σπούδασε Ιστορία στη Σχολή Γραμμάτων και Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Μπολόνια. Ζει στην ενετική επαρχία Ροβίγκο. Ως δημοσιογράφος συνεργάστηκε με τις εφημερίδες “Appunti”, “L’ Altro Vicentino” και άλλες τοπικές και εθνικές εφημερίδες επάνω σε ιστορικές και πολιτιστικές θεματικές. Παράλληλα, εργάζεται στην ιστορική έρευνα και είναι διαχειριστής δύο γεωργικών εταιρειών στην περιοχή του Βένετο.
Ο Emanuel Bellato είναι, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ακόμη τη λέξη, ένας σύγχρονος φιλέλληνας και μάλιστα με ακάματο ενδιαφέρον λατρεύει ό,τι είναι ελληνικό, διαθέτοντας παράλληλα ένα πάθος για την ελληνική κουλτούρα. Μοιάζει με εκείνες τις προσωπικότητες της Πάντοβα που φιλοξένησαν τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και τους βοήθησαν μετά την πτώση της Πόλης. Η αγάπη του για κάθε ελληνικό είναι αξόδευτη και δεν παραλείπει να ρωτά και να μαθαίνει για όλα τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα. Συνεχιστής μιας άποψης, ότι η αλήθεια πρέπει να λάμψει σε όλα τα ζητήματα, συνεχίζει με μια αγωνιστική διάθεση και με απόλυτο σεβασμό στη γνώση να εργάζεται επάνω στην ιστορική έρευνα. Τον ευχαριστούμε για την καλοσύνη του να ανταποκριθεί και να μας παραχωρήσει τη συνέντευξη.
* Για περισσότερα από 400 χρόνια, από το 1204 έως το 1669, η Κρήτη ήταν μέρος του Ενετικού Κράτους. Μια μακρά κυριαρχία που είχε βαθύ αντίκτυπο στην κοινωνία και τον πολιτισμό του νησιού. Πώς βλέπουν οι Βενετοί την Κρήτη σήμερα;
«Όπως το πορτρέτο ενός επίγειου παραδείσου, οι ίδιες λέξεις που χρησιμοποίησε ο χαρτογράφος Vincenzo Coronelli για να περιγράψει την Κρήτη στο “Isolario dell’ Atlante Veneto” (Βενετία, 1696). Η Κρήτη, για τους Ενετούς, είναι δημοφιλής τουριστικός προορισμός για την πλούσια πολιτιστική, αρχαιολογική και φυσιοκρατική της κληρονομιά, τις παραλίες και την κρυστάλλινη θάλασσα και την ευχάριστη και καθησυχαστική αίσθηση που είναι “σαν να βρίσκεσαι στο σπίτι σου”, προστατευμένη από ένα οικείο αστικό τοπίο, από τα αρχαία ενετικά φρούρια και τα σπαθιά των πολυάριθμων “φτερωτών λιονταριών” που υπάρχουν στο νησί. Στη συνέχεια, υπάρχει το ενδιαφέρον των μελετητών και ειδικότερα του Veneto Institute of Sciences, Letters and Arts, που το 1997 (από 30 Σεπτεμβρίου έως 5 Οκτωβρίου) οργάνωσε ένα σημαντικό διεθνές συνέδριο στο Ηράκλειο, τα πρακτικά του οποίου δημοσιεύτηκαν σε ένα βιβλίο εξακόσιων σελίδων, με επιμέλεια του Gherardo Ortalli, με τίτλο “Venice and Crete”. Χωρίς να ξεχνάμε το θεμελιώδες φωτογραφικό ρεπορτάζ του ιστορικού Giuseppe Gerola, που έγινε στην Κρήτη τα έτη 1900-1902, και συγκεντρώθηκε στον τόμο “Creta veneziana”, που επιμελήθηκαν οι Spiridione Alessandro Curuni και Lucilla Donati. Θα ήθελα, επίσης, να επισημάνω το ενδιαφέρον ταξιδιωτικό ημερολόγιο “Candia Veneziana” των Michele Buonsanti και Alberto Galla, “Α colonial Society of the XIV century: Η Κρήτη μεταξύ Βενετίας και Βυζαντίου” του Mario Gallina” και “The images of the island of Crete in history cartography”, Collected and illustrated by Antonio Ratactiu».
* Μετά την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204 και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Ενετούς, η Κρήτη παραχωρήθηκε στη Βενετία. Η ενετική κυριαρχία στην Κρήτη θα ήταν η μεγαλύτερη περίοδος κυριαρχίας στην ιστορία του νησιού. Όπως θα δούμε, ίχνη του ρόλου της Βενετίας παραμένουν σε όλο το νησί, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις. Για να εδραιώσει την εξουσία της, η Βενετία εισήγαγε τα δικά της διοικητικά συστήματα στην Κρήτη και ταυτόχρονα οργάνωσε στρατιωτικές βάσεις στο νησί. Άλλαξε, επίσης, την κοινωνική δομή, εγκαθιδρύοντας μια νέα ιεραρχία, στην οποία επικράτησαν πλέον οι Βενετοί ευγενείς: οι Βενετοί ευγενείς, οι ευγενείς της Κρήτης, οι πολίτες και οι βουλευτές. Υπήρχαν έτσι νέες συνθήκες κοινωνικής τάξης. Ίσως ήταν μια μορφή αποικισμού;
«Οι Βενετοί, στην Κρήτη, βρέθηκαν αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις, γιατί δεν είχαν συνηθίσει να διαχειρίζονται μια τόσο τεράστια επικράτεια. Η εμπορευματική τους νοοτροπία, πριν από τότε, τους είχε οδηγήσει να κατακτήσουν μόνο λίγα μέρη ή λιμάνια για το εμπόριό τους. Και γι’ αυτόν τον λόγο έκαναν λάθη, ειδικά στα πρώτα χρόνια της εδραίωσης της εξουσίας. Το πιο σοβαρό ήταν σίγουρα αυτό κατά της ελληνορθόδοξης θρησκείας, η οποία απαλλοτριώθηκε από την περιουσία και τη λειτουργία της, για να επιβληθεί η καθολική. Ακόμη και η απαγόρευση των μικτών γάμων χαλάρωσε με την πάροδο του χρόνου. Οι Βενετοί ήταν πραγματιστές και όχι δογματικοί. Αν και η Ενετοκρατία θα μπορούσε να οριστεί ως μια από τις πιο ακμάζουσες περιόδους για το νησί, όσον αφορά τους κατοίκους, ιδιαίτερα τους αγροτικούς, ήταν σίγουρα ένα αποικιακό καθεστώς βασισμένο στη δημοσιονομική, οικονομική και στρατιωτική εκμετάλλευση. Για τον λόγο αυτό, τα αιτήματα για αυτονομία, οι εξεγέρσεις και η αντίσταση ενός πληθυσμού υπερήφανου για την ταυτότητά του δεν έπαψαν ποτέ. Και από εδώ μπορούμε να πούμε ότι ξεκίνησε ένα είδος εθνικής αφύπνισης».
Τα “σημάδια” της Ενετικής Περιόδου στην Κρήτη έχουν μείνει ανεξίτηλα, σύμφωνα τον Emanuel Bellato
* Μια από τις σημαντικότερες συγκρούσεις μεταξύ της Βενετίας και των Τούρκων έλαβε χώρα σε αυτό το νησί και είναι γνωστή ως ο “Κρητικός Πόλεμος”. Στα μέσα του 17ου αιώνα, οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν σε ισχύ στο δυτικό τμήμα της Κρήτης, επιχειρώντας μια γρήγορη κατάκτηση του ενετικού νησιού. Στις 23 Ιουνίου 1645 κατέλαβαν τη νησίδα Άγιοι Θεόδωροι, όχι μακριά από την πόλη Χανιά. Μετά από δύο μήνες, παρά το ισχυρό ενετικό οχυρωματικό σύστημα, “έπεσαν” οι Βενετοί. Οι Ιταλοί μαθητές διδάσκονται αυτήν την ιστορία σήμερα;
«Δυστυχώς, είναι μια παραμελημένη σελίδα της ιστορίας. Οι τέσσερις ναυτικές δημοκρατίες (Αμάλφι, Πίζα, Γένοβα και Βενετία) μελετώνται σε γενικές γραμμές, όπως επίσης και η μάχη της Ναυπάκτου το 1571, δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου. Αντίθετα, πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα ιταλικά εγχειρίδια ιστορίας αποτιμούν τη συμβολή του Μινωικού Πολιτισμού ως του πρώτου προηγμένου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Επιστρέφοντας στον Κρητικό Πόλεμο, λέω ότι είναι κρίμα να μην τον μελετήσουν, γιατί πολλοί Βενετοί πέθαναν για το νησί. Μια δραματική συζήτηση έλαβε χώρα στη Βενετική Γερουσία, όπου ο Δόγης Bertucci Varier ήταν ανοιχτός σε σύναψη ειρήνης με τους Οθωμανούς, αντίθετος από την πλειοψηφία της Γερουσίας, η οποία είχε ταχθεί υπέρ ενός ολοκληρωτικού πολέμου, γιατί η απώλεια της Κρήτης δεν ήταν απλώς θέμα απώλειας ενός νησιού ή ενός “Βασιλείου”, αλλά η ίδια η “ψυχή” της Βενετίας».
«Οι Βενετοί βεβαίως νοιάζονταν για το “ντεκόρ” και αγαπούσαν την “ομορφιά” και ήξεραν να την αναγνωρίζουν ακόμη και στους ξένους, ιδιαίτερα στους Βυζαντινούς. Στην Κρήτη, στον οικοδομικό τομέα, αναπαρήγαγαν τα στυλ που υπήρχαν στη μητέρα πατρίδα, καλώντας τους καλύτερους μηχανικούς και αρχιτέκτονες»
* Την άνοιξη του 1648, μεγάλο μέρος του νησιού βρισκόταν ακόμα στα χέρια των Οθωμανών, με εξαίρεση το πιο προστατευμένο τμήμα: την πρωτεύουσα Κάντια (σήμερα Ηράκλειο). Εδώ οι Οθωμανοί βρήκαν μια “σιδερένια” άμυνα, που τους ανάγκασε σε μια από τις μεγαλύτερες πολιορκίες στην ιστορία. Υπάρχουν πολλά ιστορικά γεγονότα που ενώνουν τους ανθρώπους και τους λαούς. Ποια είναι η άποψή σου Emanuele;
«Σίγουρα, ο εντοπισμός κοινού εχθρού και κινδύνου, που αντιπροσωπεύουν οι Τούρκοι, συνέβαλε σε εκείνη την εκλεκτική συγγένεια που ενώνει ακόμη τους λαούς μας... Στην πραγματικότητα είμαστε φιλέλληνες από τα αρχαία χρόνια: “Graecia capta ferumvictōremcepit” (Οράτιος, “Επιστολές”)».
* Υπάρχουν πολλά μνημεία που μαρτυρούν την Ενετοκρατία στην Κρήτη σήμερα, μπορούμε να μιλήσουμε για πολυπολιτισμικό φαινόμενο;
«Δεν ξέρω αν είναι ο σωστός όρος που πρέπει να χρησιμοποιήσω. Η Βενετία ήταν μια δημοκρατία, αλλά ολιγαρχική και αριστοκρατική. Θα προτιμούσα να χρησιμοποιήσω τη λέξη “ανοχή”, τυπική για όλους τους πολιτισμούς των λιμανιών. Ως έμποροι βρέθηκαν να έχουν να κάνουν με πολλούς λαούς, με άλλους συγκρούστηκαν, με άλλους συνεργάστηκαν, προσπαθώντας πάντα να εξομαλύνουν τις διαφορές για να μη συγκρούονται τα δικά τους συμφέροντα. Η σχέση με την ίδια την Εκκλησία ήταν αντιφατική: αφενός προσπάθησαν να σεβαστούν επίσημα τις παπικές οδηγίες, για παράδειγμα να ασκήσουν ένα εμπάργκο στις μουσουλμανικές χώρες, ωστόσο παρέκαμψαν το εμπόδιο συνεχίζοντάς το, χρησιμοποιώντας όμως πλοία που δεν έφεραν τη σημαία της Serenissima (Γαληνοτάτη). Υπάρχει ένα γνωστό ρητό που λέει: “Πρώτα οι Ενετοί και μετά οι Χριστιανοί”.
Οι Βενετοί βεβαίως νοιάζονταν για το “ντεκόρ” και αγαπούσαν την “ομορφιά” και ήξεραν να την αναγνωρίζουν ακόμη και στους ξένους, ιδιαίτερα στους Βυζαντινούς. Στην Κρήτη, στον οικοδομικό τομέα, αναπαρήγαγαν τα στυλ που υπήρχαν στη μητέρα πατρίδα, καλώντας τους καλύτερους μηχανικούς και αρχιτέκτονες, συμπεριλαμβανομένου του Michele Sanmicheli. Επιπλέον, οι Ενετοί δικαστές δεσμεύτηκαν για την ύδρευση του νησιού. Σε σύγκριση θα μπορούσαμε να πούμε με τη βυζαντινή κυριαρχία, η οικονομία βασιζόταν κυρίως στην επιβίωση, έτσι οι Βενετοί πιθανώς ενστάλαξαν στον πληθυσμό μια επιχειρηματική νοοτροπία, βασισμένη στις διμερείς ανταλλαγές και καθιστώντας την Κρήτη σημαντικό κόμβο συλλογής, διαμετακόμισης, διαλογής και διανομής αγαθών μεταξύ Βενετίας και Λεβάντε».
* Και τι επιρροές δέχτηκαν οι Ενετοί από την Κρήτη;
«Υπάρχουν πολλοί και στους πιο ποικίλους τομείς, από τη γλώσσα, τις τέχνες, τη μαγειρική. Μια “ελληνική” επιρροή, που εξαπλώθηκε μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ήταν ότι η Βενετία έγινε “σχεδόν ένα άλλο Βυζάντιο” (σύμφωνα με τον ορισμό του Βησσαρίωνα). Ας μείνουμε όμως στο κρητικό πλαίσιο. Στη Βενετία, το Malvasia γνώρισε τεράστια επιτυχία, ένα γλυκό κρασί που προτιμήθηκε από τα πολύτιμα εγχώρια κρασιά, που εξήχθησαν στη Φλάνδρα, αλλά και διατηρήθηκε στη λιμνοθάλασσα, τόσο που μπήκε στην τοπογραφία του: “Calle de la malvasia”, “Ponte de la malvasia”. Με την εφεύρεση της τυπογραφίας, στη Βενετία, εκδόθηκαν σχεδόν όλα τα ελληνικά βιβλία και το 1509 το πρώτο βιβλίο στη δημοτική γλώσσα. Αλλά επίσης και στη διάδοση των εικόνων. Σκέψου ότι, ενώ προετοιμαζόμουν να τεκμηριώσω αυτή τη συνέντευξη, ανακάλυψα τυχαία ότι έχω στο σπίτι μου, κρεμασμένη στον τοίχο, μια εικόνα που είναι η αναπαραγωγή της “Παναγίας Οδηγήτριας” του Andrea Rizo (Andrea Rizo da Candia; Candia, 1422 - Candia - 1498). Οι επιρροές είναι συχνά ασυνείδητες...
Ακόμη και σήμερα, οι δεσμοί μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας διατηρούνται ζωντανοί από την Ιστορική Κοινότητα των Ελλήνων Ορθοδόξων στη Βενετία (Ελληνική Κοινότητα Βενετίας), την ελληνορθόδοξη εκκλησία του San Giorgio dei Greci και το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, που ιδρύθηκε το 1951».
Οι επιρροές στην τέχνη - Οι εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής
* Η Κρητική Σχολή, που είναι σημαντική σχολή ζωγραφικής, γνωστή και ως Μεταβυζαντινή Σχολή, κίνημα που άκμασε στο νησί της Κρήτης, έγινε γνωστή στη Βενετία;
«Σίγουρα, οι λεγόμενοι “Madonnari” της Ενετο-Κρητικής Σχολής εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα στη Λιμνοθάλασσα της Βενετίας (βενετσιάνικη διάλεκτος που αναφέρεται στον περίκλειστο κόλπο της Αδριατικής), έλαβαν πολλές παραγγελίες από ευγενείς, μέλη της ανώτερης και μεσαίας τάξης, και τον κλήρο, ορθόδοξο και καθολικό. Με τον καιρό, οι εικόνες άρχισαν να θεωρούνται όχι μόνο ως αντικείμενα λατρείας και αφοσίωσης, αλλά ως αληθινά έργα τέχνης για τον εξωραϊσμό των σπιτιών, αφήνοντας έτσι μεγαλύτερη δημιουργική ελευθερία στους καλλιτέχνες. Πολλοί ζωγράφοι, σε διάφορες εποχές, μετακόμισαν από την Κρήτη στη Βενετία για να μάθουν καλύτερα την ενετική αναγεννησιακή τέχνη των δασκάλων Bellini, Tiziano, Tintoretto και Veronese. Στη Βενετία, από το 1567 έως το 1570, έζησε και ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός διεθνώς ως “El Greco”. Μάλιστα, δεδομένης της νέας τους ιδιότητας, από το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, οι Κρήτες ζωγράφοι οργανώθηκαν στην Κρήτη μέσα από μια ένωση καλλιτεχνών, μιμούμενοι τους Βενετούς συναδέλφους τους, οι οποίοι είχαν συσπειρωθεί ως σωματείο με το όνομα “Άγιος Λουκάς”. Ακόμη και στη ζωγραφική, η Βενετία και το Βυζάντιο είχαν ξανασυναντηθεί μέσα από τις ζωγραφικές πινελιές, που δηλώνεται έτσι ο άρρηκτος δεσμός που είχαν μεταξύ τους».
* Emanuel Bellato, ιστορικός
Μετάφραση: Απόστολος Αποστόλου
