Με την Κρήτη, όπως και όλη τη χώρα, να κινείται αυτές τις μέρες στον παλμό της προεκλογικής δραστηριότητας και με τις αυτοδιοικητικές κάλπες να στήνονται στις 8 Οκτωβρίου, ορθώνεται εύλογα το ερώτημα: Πέρα από τα πρόσωπα που ζητούν την ψήφο μας και που φυσικά έχουν τη σημασία τους, για ποια Αυτοδιοίκηση τελικά θα κληθούν να ψηφίσουν οι Κρητικοί και συνολικά οι Έλληνες;
Έχει φτάσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση στα επίπεδα αυτοτέλειας και εύρυθμης λειτουργίας που ονειρεύονται όλοι οι υγιώς σκεπτόμενοι αιρετοί και επιθυμούν οι πολίτες ή απέχουμε ακόμα από τα επιθυμητά;
Μια άκρως διαφωτιστική απάντηση στο καίριο ερώτημα, ενόψει και των δημοτικών εκλογών, δίνει η νέα έρευνα της διαΝΕΟσις.
«Οι μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις στερούντο μιας ξεκάθαρης φιλοσοφίας για χειραφέτηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της διασφάλισης της ουσιαστικής διοικητικής αυτοτέλειάς τους» είναι το βασικό συμπέρασμα της έρευνας, στην οποία υπογραμμίζεται εμφατικά η ανάγκη βελτίωσης της θέσης των Δήμων στο συνολικό σύστημα διακυβέρνησης της χώρας...
Η έρευνα χαρτογραφεί την κατάσταση των ΟΤΑ α' βαθμού στην Ελλάδα και επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα όπως: «Πώς μπορούν να οργανωθούν καλύτερα οι Δήμοι στην Ελλάδα, ώστε να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες, αλλά και να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην οικονομία της χώρας;», «Ποιοι είναι οι κατάλληλοι τρόποι προκειμένου να αυξήσουν την αυτονομία τους;», «Πώς μπορούν να βρουν επιπλέον πόρους και να γίνουν πιο αποτελεσματικοί;», «Πώς μπορούν να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους;».
Τα βασικά συμπεράσματα
Ως βασικά συμπεράσματα της μελέτης αναφέρονται τα εξής:
- Σχεδόν όλες οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα είχαν αποσπασματικό χαρακτήρα. Αφορούσαν είτε μεμονωμένα επίπεδα του όλου διοικητικού συστήματος, είτε μεμονωμένους τομείς ή υποτομείς της δημόσιας πολιτικής. Καμία μεταρρύθμιση δεν εστίασε στο συνολικό σύστημα διοίκησης και στο σύνολο των δημόσιων πολιτικών, όπου εμπλέκονται όλες οι διοικητικές βαθμίδες.
- Η έμφαση όλων των μεταρρυθμίσεων περιοριζόταν στην ανακατανομή διοικητικών αρμοδιοτήτων και όχι στη συμμετοχική διακυβέρνηση, η οποία εμπεριέχει μηχανισμούς και διαδικασίες εταιρικού σχεδιασμού, συντονισμού, εφαρμογής, εποπτείας, παρακολούθησης, αξιολόγησης και αναθεώρησης ανά τομέα δημόσιας πολιτικής.
- Μετά από διαδοχικές μεταρρυθμίσεις προωθήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό η πολυεπίπεδη διοίκηση στη χώρα. Σε όλους τους τομείς πολιτικής που εξετάστηκαν, εμπλέκονται, αν και σε διαφορετικό βαθμό, όλες οι βαθμίδες της διοίκησης. Συνεπώς, το κυρίαρχο πρόβλημα δεν είναι τόσο η αποκέντρωση με μεταφορά νέων αρμοδιοτήτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, αν και χρειάζεται σε ορισμένα πεδία, όσο η τακτοποίηση των υφιστάμενων λειτουργικών σχέσεων μεταξύ των τριών επιπέδων, δηλαδή η εταιρική διακυβέρνηση.
- Σε πολλούς τομείς διαπιστώνεται η ύπαρξη πολύπλοκων, συνεχώς τροποποιούμενων νομοθετικών ρυθμίσεων, που συχνά προκαλούν σύγχυση και ανασφάλεια δικαίου.
- Μεγαλύτερο πρόβλημα από την αναδιάταξη και ανακατανομή αρμοδιοτήτων είναι η άσκηση των υφιστάμενων. Και αυτό επειδή σε πολλά πεδία της τοπικής πολιτικής δεν υφίστανται οι αναγκαίες οικονομικές, οργανωσιακές και επιχειρησιακές ικανότητες. Πολλές αρμοδιότητες εκχωρήθηκαν στους Δήμους, χωρίς την αντίστοιχη διασφάλιση των προϋποθέσεων αποτελεσματικής εφαρμογής.
Η ανάγκη βελτίωσης της θέσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο συνολικό σύστημα διακυβέρνησης της χώρας, που προέκυψε από την έρευνα, «δεν απαιτεί μια δομική μεταρρύθμιση, για την οποία δεν υπάρχει ευρύς χώρος, αλλά θεσμικές, χρηματοδοτικές, οργανωσιακές και επιχειρησιακές αλλαγές και βελτιωτικές παρεμβάσεις ανά τομέα δημόσιας πολιτικής». Κατά την έρευνα, πρέπει να ξεκαθαρίσει ποιος κάνει τι, πώς, πότε, για ποιον και με ποια μέσα σε τομείς δημόσιας πολιτικής, όπως ανάπτυξη, δημόσια οικονομικά, περιβάλλον-ανθεκτικότητα, πολιτική προστασία, χωροταξία-πολεοδομία, επιχειρηματικότητα-καινοτομία, γεωργία, κοινωνική πρόνοια και αλληλεγγύη, ψηφιακός μετασχηματισμός, εκπαίδευση- πολιτισμός- αθλητισμός κ.ά.
Στα συμπεράσματα της έρευνας τονίζεται ακόμα ότι σε ορισμένους τομείς το ζητούμενο στον νέο ψηφιακό κόσμο ίσως δε θα είναι πλέον η διαίρεση και (ανα)κατανομή των αρμοδιοτήτων, αλλά η συνεργατική συγχώνευση αυτών, στο πλαίσιο μιας νέας “Ψηφιακής Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης”.
Η μελέτη αναφέρεται σε περιπτώσεις που πράγματι υπήρξε αναδιανομή αρμοδιοτήτων, αλλά συμπληρώνει ότι «η ανακατανομή των αρμοδιοτήτων δε συνοδεύτηκε από ανάλογη ανακατανομή των πόρων ή πρόσθετων πόρων στις περιπτώσεις δημιουργίας νέων αρμοδιοτήτων ή/και νέων δομών τοπικής διακυβέρνησης», ενώ επισημαίνει και τη μικρή οικονομική αυτοτέλεια των ΟΤΑ. Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι τα σύνορα των νέων Δήμων, τους οποίους δημιουργούσαν οι μεταρρυθμίσεις κάθε εποχής, δε λάμβαναν πάντοτε υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου, «με αποτέλεσμα να λάβει χώρα μια αυθαίρετη, πολιτικά υποκινούμενη άθροιση ανόμοιων χώρων».
Τα 14 σημεία-πυλώνες
Σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων
Η μελέτη, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και υπογράφεται από ομάδα έξι οικονομολόγων του ίδιου Πανεπιστημίου, εστιάζει στη δραστηριότητα των Δήμων σε 14 πεδία-πυλώνες, τους οποίους αναλύει διεξοδικά και καταλήγει σε πολυσέλιδα κωδικοποιημένα σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Τα 14 πεδία είναι:
1. Χωροταξικός-πολεοδομικός σχεδιασμός, όπου οι νόμοι ψηφίζονται με πληθώρα εξουσιοδοτικών και εκτελεστικών διατάξεων, οι οποίες αργούν να εκδοθούν.
2. Αδειοδότηση επιχειρήσεων, όπου καταγράφονται καθυστερήσεις έκδοσης της βεβαίωσης από τον Δήμο στις περιπτώσεις που πρέπει να προηγηθεί η έγκριση από άλλες υπηρεσίες.
3. Τοπική αγροτική πολιτική, όπου διαπιστώνονται προβλήματα συντονισμού και επικάλυψης αρμοδιοτήτων από τη δημιουργία τεσσάρων επιπέδων άσκησης αγροτικής πολιτικής (υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Αποκεντρωμένη Διοίκηση, Περιφέρεια, Δήμος).
4. Τοπική κοινωνική πολιτική. Προτείνεται αφενός η βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος, αλλά και η ενίσχυση των υποδομών των ίδιων των Δήμων, όπως είναι τα Κέντρα Κοινότητας.
5. Διαχείριση της περιουσίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η μελέτη προτείνει, με συγκεκριμένες δράσεις, την καλύτερη καταγραφή της περιουσίας των Δήμων και την ανάπτυξη του χαρτοφυλακίου τους.
6. Τοπική περιβαλλοντική πολιτική. Το θεσμικό και ρυθμιστικό περιβαλλοντικό πλαίσιο δύναται να χαρακτηριστεί ως πολύπλοκο και συχνά ασαφές.
7. Πολιτική προστασία. Η μελέτη αναδεικνύει την πολυπλοκότητα αυτού του θεσμικού πλαισίου και τις ασάφειές του. Ταυτόχρονα διαπιστώνει και τις συχνά ανεπαρκείς και υποστελεχωμένες εσωτερικές δομές των Δήμων.
8. Τοπικός αναπτυξιακός σχεδιασμός. Σημαντικά προβλήματα στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών, αλλά και άλλων πόρων.
9. Οργάνωση δομών και λειτουργίας ΟΤΑ. Προβλήματα και αγκυλώσεις που αφορούν ολόκληρη τη λειτουργία των Δήμων.
10. Πόροι προς την τοπική Αυτοδιοίκηση. Η έρευνα επισημαίνει την ανάγκη αύξησης των εσόδων των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (του βασικού εσόδου των Δήμων από το κεντρικό κράτος), αλλά και την ανάγκη οι πόροι αυτοί να διανέμονται με διαφορετικό τρόπο, που να προβλέπει ένα ελάχιστο εγγυημένο ποσό λειτουργικών δαπανών.
11. Σύστημα εποπτείας και ελέγχου των Δήμων. Οι συγγραφείς υπογραμμίζουν τη σημασία της επαρκούς και σωστής στελέχωσης των οικονομικών υπηρεσιών των Δήμων, ενώ αναφέρονται στις πολλές αλλαγές του θεσμικού πλαισίου που ορίζει την εποπτεία και τον έλεγχό τους.
12. Ψηφιακός μετασχηματισμός και ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Το σύστημα δίνει «έμφαση στην πληροφόρηση και στην ηλεκτρονική υποβολή αιτημάτων και όχι στην πλήρη ηλεκτρονική διεκπεραίωση».
13. Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση. Λόγω του αποσπασματικού χαρακτήρα (σ.σ. των μέχρι τώρα ρυθμίσεων), εξακολουθούν να υπάρχουν στην ελληνική δημόσια διοίκηση υπερ-ρύθμιση, επικαλύψεις, κενά και συγκρούσεις αρμοδιοτήτων.
14. Ενίσχυση δεοντολογίας, διαφάνειας και απλούστευση διαδικασιών. Οι προτάσεις σε αυτό το πεδίο περιλαμβάνουν δράσεις, όπως η επικαιροποίηση του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, η εκπόνηση νέων, σύγχρονων οργανογραμμάτων στους Δήμους και η επιμόρφωση του προσωπικού των ΟΤΑ στην εφαρμογή των νέων μοντέλων λειτουργίας.
