Για το αποτύπωμα που άφησε στη συλλογική συνείδηση η Μικρασιατική Καταστροφή μιλά στo neakriti.gr ο κάτοχος δύο διδακτορικών διπλωμάτων με εξειδίκευση στο αντικείμενο της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και επιστημονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Ιστορίας της Ιατρικής και Ιατρικής Ηθικής στο ΕΚΠΑ Σπύρος Μιχαλέας.
Ο κ. Μιχαλέας μίλησε για τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, ενώ ξεκαθάρισε πως η ανθρωπιστική αυτή κρίση ήταν μία από τις δυσμενέστερες του 20ού αιώνα. Οι πρόσφυγες ήταν σωματικά καταπονημένοι, καθώς ήρθαν σε επαφή με πολλές σωματικές κακουχίες. Όπως είπε ο κ. Μιχαλέας, «η ελονοσία, η πνευμονία, η δυσεντερία, οι πρόωροι τοκετοί, οι αποβολές και η φυματίωση μάστιζαν τους πρόσφυγες».
Αναφερόμενος στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο κ. Μιχαλέας είπε πως «ήταν υπέρμαχος της Μεγάλης Ιδέας και ήθελε να προστατεύσει με κάθε κόστος τον Ελληνισμό που διέμενε στη Σμύρνη», ενώ κατέστησε σαφές πως με αφορμή τη Μικρασιατική Καταστροφή «είναι συλλογική υποχρέωση η διατήρηση της ιστορικής μνήμης».
* Κύριε Μιχαλέα, η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μια τραγωδία για τον ελληνικό λαό. Τι είδους συνειδησιακό αποτύπωμα έφεραν οι Μικρασιάτες για τους Τούρκους που τους απομάκρυναν με βίαιο τρόπο από τις εστίες τους;
«Η προσφυγιά είναι μια αιφνίδια αλλαγή που αποπροσανατολίζει τα άτομα και τα εξαναγκάζει να εγκαταλείψουν τις εστίες τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού χώρου. Οι νεήλυδες έχασαν τις γειτονιές τους, τις εργασίες τους και την καθημερινότητά τους που τόσο μόχθησαν να αποκτήσουν. Έχασαν την πατρίδα τους, την ελευθερία και την ασφάλεια που παρείχε ένα οικείο περιβάλλον. Ωστόσο, η προσφυγιά δεν είναι μόνο μια απλή χωρική μετακίνηση, αλλά αποτελεί και μια ιστορική μετάβαση: οι πρόσφυγες μεταφέρουν μαζί τους την ιστορία, την κουλτούρα και το παρελθόν τους.
Το 1922 μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία χρονική περίοδος μνήμης για τους Έλληνες γεμάτος τραύματα, απώλειες και ξεριζωμό. Οι πρόσφυγες μετέφεραν στη χώρα μας όλη εκείνη τη συλλογική μνήμη που μας βοήθησε να γνωρίσουμε το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούσαν. Συχνά οι νεήλυδες δεν ήθελαν να αποστασιοποιηθούν από το παρελθόν τους, διότι, καταρχάς, δε δέχονταν τη νέα τους κατάσταση αφού τη θεωρούσαν προσωρινή, δεύτερον δεν ήθελαν να ταυτιστούν με τα νέα κοινωνικά δεδομένα της χώρας που μετακινηθήκαν και, τέλος, δεν επιθυμούσαν να ξεχάσουν το παρελθόν τους, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να ζήσουν στο παρόν. Έτσι, η μνήμη των προσφύγων λειτούργησε ως συνδετικός κρίκος στη διατήρηση της ταυτότητάς τους, η οποία ενδεχομένως - χωρίς τη μνήμη - θα είχε χαθεί».
* Σε τι κατάσταση έφτασαν οι Μικρασιάτες στη χώρα μας; Πρέπει να ήταν ψυχικά τραυματισμένοι και σωματικά αδύναμοι...
«Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή χιλιάδες πρόσφυγες έφταναν καθημερινά στην Ελλάδα από τα λιμάνια της Σμύρνης, του Τσεσμέ, του Αϊβαλί, της Πανόρμου, της Αρτάκης, των Μουδανιών, της Κίου, του Δικελί, της Σαμψούντας, της Κερασούντας, της Κωνσταντινούπολης κ.ά. Υπολογίζεται πως μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου του 1922 είχαν μεταφερθεί ακτοπλοϊκώς περίπου 890.000 άτομα από τη Θράκη, τον Πόντο και την Ανατολία στην Ελλάδα και τα νησιά.
Η ανθρωπιστική κρίση που σημειώθηκε χαρακτηρίζεται ως μια από τις δυσμενέστερες του 20ού αιώνα. Το ηττημένο και αποδιοργανωμένο ελληνικό κράτος κλήθηκε να υποδεχθεί, να υποστηρίξει και να περιθάλψει τους πρόσφυγες εν μέσω βαθιάς και μακράς πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Οι νεήλυδες μετά την έλευσή τους στην Ελλάδα ήταν καταβεβλημένοι τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Εξαιτίας των άθλιων συνθηκών μεταφοράς, ήταν εμπύρετοι και αναζητούσαν απεγνωσμένα περίθαλψη. Επίσης, η διατροφή τους δεν ήταν επαρκής, με αποτέλεσμα αρκετοί να πεθαίνουν από ασιτία. Τα προβλήματα στην ύδρευση επέφεραν την εμφάνιση τύφου και δυσεντερίας. Οι αιτίες θανάτου που κυριαρχούν εκείνη την περίοδο ήταν κυρίως οι λοιμώξεις αναπνευστικού, η φυματίωση, η ελονοσία και οι εντερίτιδες. Σε μικρότερα ποσοστά εμφανίζεται η ευλογιά και ο τυφοειδής πυρετός».
* Υπήρξαν πρωτοβουλίες από τις ελληνικές κυβερνήσεις τα επόμενα χρόνια, ώστε νοσήματα που έφεραν οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας να αντιμετωπιστούν; Εάν δεν κάνω λάθος, νομίζω πως τη δεκαετία του 1920-1930 όλο και περισσότερα σανατόρια ανοίγουν.
«Η παροχή υγειονομικής περίθαλψης στους πρόσφυγες υπήρξε εξίσου σημαντική με τη στεγαστική και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Έτσι, στις 14 Ιουνίου 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ίδρυσε το υπουργείο Περιθάλψεως σε αντικατάσταση του υπουργείου Περιθάλψεως Οικογενειών Επιστράτων και Προσφύγων, που είχε λειτουργήσει στην κυβέρνηση του κινήματος Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη την εποχή του Εθνικού Διχασμού.
Η θνησιμότητά τους εξαιτίας των κακουχιών κυμαινόταν σε υψηλά επίπεδα. Η ελονοσία, η πνευμονία, η δυσεντερία, οι πρόωροι τοκετοί, οι αποβολές και η φυματίωση μάστιζαν τους πρόσφυγες. Συγκεκριμένα, η τελευταία χαρακτηρίζεται την περίοδο του Μεσοπολέμου ως νόσος κοινωνική και λαϊκή. Η ιατρική επιστημονική κοινότητα της εποχής μελετάει ενδελεχώς τον βαθμό μετάδοσης της ασθένειας, συσχετίζοντάς τον με τις ανθυγιεινές συνθήκες, οι οποίες επικρατούσαν τότε, όχι μόνο στις κατοικίες των ενδεέστερων κοινωνικών τάξεων, αλλά και στους χώρους εργασίας. Η νόσος κάνει αισθητή την παρουσία της στους προσφυγικούς καταυλισμούς, βρίσκοντας έδαφος πρόσφορο στις άσχημες συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων, οι οποίοι ταλανίζονται, επίσης, από την ελονοσία και άλλα λοιμώδη νοσήματα. Στις κατοικίες παρατηρείται δυσαναλογία χώρου σε σχέση με τον αριθμό των οικούντων. Σε αυτές τις ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης θα πρέπει να προσθέσουμε την έλλειψη επαρκούς διατροφής, η οποία, σε συνδυασμό με την έλλειψη βασικών κανόνων υγιεινής και καθαριότητας, συνετέλεσε στη μετάδοση της νόσου. Τέλος, εξέχοντα ρόλο στον αγώνα κατά της φυματίωσης διαδραμάτιζαν τα σανατόρια, τα οποία όχι μόνο λειτουργούσαν ως άσυλα απομόνωσης των φυματικών ασθενών, αλλά ταυτόχρονα συνέβαλαν στην εκμάθηση του υγιεινοδιαιτητικού τρόπου ζωής».
Ο ρόλος της Δύσης - Ο Βενιζέλος και η Μεγάλη Ιδέα
* Μια προκλητική ερώτηση: Πιστεύετε πως, εάν ήταν ηγέτης ο Ελευθέριος Βενιζέλος, λαμβάνοντας υπόψη και τη συμπάθεια που του είχε ο δυτικός κόσμος, θα είχε αποφευχθεί μια τέτοια τραγωδία;
«Αν και αυτή η ερώτηση αποτελεί ένα “αίνιγμα” για τους ιστορικούς και οι ιστορικοί δεν απαντούν σε υποθετικές ερωτήσεις, καθώς ασχολούνται με τα πεπραγμένα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως η προσάρτησή της θα προκαλούσε ενδεχομένως πολλά διπλωματικά προβλήματα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν υπέρμαχος της Μεγάλης Ιδέας και ήθελε να προστατεύσει με κάθε κόστος τον Ελληνισμό που διέμενε στη Σμύρνη. Βέβαια, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως σε ενδεχόμενη προσάρτησή της οι Μεγάλες Δυνάμεις θα υποστήριζαν την Ελλάδα εις βάρος μίας άλλης Δύναμης».
* Τι είδους μηνύματα στέλνει η Μικρασιατική Καταστροφή σήμερα στον ελληνικό κόσμο;
«Η Μικρασιατική Καταστροφή μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα τρία πιο καθοριστικά γεγονότα της ελληνικής Ιστορίας. Τα άλλα δύο είναι η Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και η Επανάσταση του 1821.
Τα μηνύματα που στέλνει η Μικρασιατική Καταστροφή είναι πολλά, αλλά θα ήθελα να επισημάνω τρία:
α. Είναι συλλογική υποχρέωση η διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Η λήθη του παρελθόντος και της ιστορίας ενός λαού ισοδυναμεί με απώλεια της ιστορικής του συνείδησης και ταυτότητας.
β. Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι πηγή παιδείας για τον ελληνικό λαό. Οι Μικρασιάτες μάς δίδαξαν την πίστη, τη δημιουργικότητα, την επιμονή, την υπομονή, τη μεθοδικότητα και την εργατικότητα.
γ. Με τις πρόσφατες μετακινήσεις πληθυσμών, το ζήτημα των ασθενειών των προσφύγων και μεταναστών έχει επανέλθει στο προσκήνιο. Για παράδειγμα, ενώ η Ελλάδα είχε χαρακτηριστεί “ελεύθερη από ελονοσία” το 1974, μετά από ένα εντατικό πρόγραμμα εξάλειψης της νόσου, οι σημερινές μετακινήσεις πληθυσμών προκάλεσαν την επανεμφάνιση κρουσμάτων ελονοσίας και επανέφεραν τον προβληματισμό για τη νόσο και τη δημόσια υγεία, σύμφωνα με τις “Ετήσιες εκθέσεις επιδημιολογικής επιτήρησης και παρέμβασης στην Ελλάδα” του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)».
