Ανασκαφές στη Ζώμυνθο, στο Ανάκτορο του Βουνού όπως το χαρακτηρίζει η ανασκαφέας Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, σημαντικά ευρήματα στην Ακρόπολη της Φαλάσαρνας, νέα στοιχεία που συμπληρώνουν το “παζλ” της Λισού, μιας από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης στα Χανιά, και η επιτυχημένη διοργάνωση του ΙΓ’ Κρητολογικού Συνεδρίου από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών που έλαβε χώρα στον Άγιο Νικόλαο συνθέτουν τα πιο σημαντικά από τα πολιτιστικά γεγονότα της χρονιάς στην Κρήτη.
Για μια τεράστια παρακαταθήκη για ολόκληρη την Κρήτη έκανε φέτος λόγο η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων δρ. Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη αναφερόμενη στην ανασκαφή στο μινωικό ανακτορικό κτήριο στον Ψηλορείτη με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της “Ζώμινθος - Ένα ανάκτορο στο βουνό”, αποτίνοντας φόρο τιμής στον σύζυγό της Γιάννη Σακελλαράκη, που πρώτος εντόπισε και ξεκίνησε να ανασκάπτει το μοναδικό αυτό μνημείο.
Ακρόπολη Φαλάσαρνας
Σημαντικά ήταν φέτος τα ευρήματα των αρχαϊκών κυρίως χρόνων στην Ακρόπολη της Φαλάσαρνας, που έριξαν φως στην αρχιτεκτονική και τη λειτουργία του ναού της Δήμητρας. Όπως διαπίστωσαν οι αρχαιολόγοι, ο ναός βρισκόταν πάνω σε βραχώδη λοφίσκο στο διάσελο δύο ψηλών βουνοκορφών σε φυσικό σπήλαιο με άφθονο νερό, που όμως κάποτε κατέρρευσε. Μετά την καταστροφή του σπηλαίου, ολόκληρος ο βραχώδης λοφίσκος λειτουργούσε ως υπαίθριος ιερός χώρος λατρείας χθόνιας θεότητας, που σχετιζόταν με τη γη, το νερό, τη γονιμότητα και εν γένει τη δύναμη του νερού ως πηγή ζωής. Αυτό συμπεραίνεται από τα εκατοντάδες πήλινα ειδώλια γυναικείων μορφών, ένθρονων θεοτήτων, κεφαλών με πόλο που ομοιάζουν με τη θεά Δήμητρα, μικρογραφικών υδριών και υδριοφόρων γυναικών, όλα χαρακτηριστικά ευρήματα στα ιερά της πανάρχαιας θεάς Δήμητρας.
Το αρχιτεκτονικό οικοδόμημα του ναού που σώζεται σήμερα ξαναχτίστηκε με λίθους σε δεύτερη χρήση στα τέλη του 4ου με αρχές του 3ου αι. π.Χ. πάνω στον ίδιο βράχο, όπου προϋπήρχε το σπήλαιο και η πρωιμότερη λατρεία. Σημαντικές ήταν οι ανακαλύψεις στο άδυτο του ναού, το οποίο είχε πλακόστρωτο δάπεδο, όπως και τα υπόλοιπα δάπεδα του ναού. Πάνω στο δάπεδο υπήρχαν πέντε θήκες απόθεσης προσφορών, στο εσωτερικό των οποίων αποκαλύφθηκαν αγγεία καλής ποιότητας με κομψά σχήματα, ορισμένα τελετουργικού χαρακτήρα, ένα εκ των οποίων ήταν ενεπίγραφο με χαραγμένο στη δωρική διάλεκτο το όνομα της θεάς στην οποία ήταν αφιερωμένος ο ναός: “ΑΚΕΣΤΩΙ ΔΑ ΜΑΤΡΙ”, δηλαδή “η Ακεστώι αφιερώνει στη θεά Δήμητρα”.
Ο ναός ήταν δωρικού ρυθμού, χτισμένος πάνω στον φυσικό βράχο με δύο αρράβδωτους κίονες, τμήματα των οποίων έχουν διασωθεί. Η οροφή ήταν κορινθιακού τύπου με πήλινους στρωτήρες και καλυπτήρες.
Τα ευρήματα
Οι βραχώδεις περιοχές και οι αρχαίες αποθέσεις σε λάκκους που ανασκάφτηκαν αποκάλυψαν ευρήματα κυρίως των αρχαϊκών χρόνων. Η δαιδαλική τέχνη φαίνεται να κυριαρχεί στην πρώιμη Αρχαϊκή Περίοδο (650 π.Χ.) με τη μορφή γυμνών γυναικείων μορφών με δαιδαλική κόμμωση και υψηλό πόλο. Από τα ευρήματα του 6ου αι. π.Χ. ξεχωρίζουν αντικείμενα από αιγυπτιακό και φοινικικό γυαλί, πήλινα περίαπτα πουλιών και ζώων, αιχμές βελών και δοράτων, μικρογραφικά αγγεία, ένθρονες γυναικείες μορφές, καθώς και ένα γυναικείο ειδώλιο που κρατά παπαρούνα και ρόδι.
Όσον αφορά στα ευρήματα του 4ου και 3ου αι. π.Χ., ξεχωρίζουν οι υδρίσκες, μία ραμφόστομη τελετουργική πρόχους με ερυθρόμορφη παράσταση ιπτάμενου έρωτα, σιδερένιες αιχμές και αλαβάστρινα αγγεία.
Η έρευνα στην αρχαία πόλη: Η αρχαία Λισός ξανά στο προσκήνιο έξι δεκαετίες μετά
Το παζλ της Λισού, μιας από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης στα Χανιά, άρχισε και πάλι να συμπληρώνεται μέσα στο 2022 μετά από έξι δεκαετίες, καθώς η σκαπάνη ξεκίνησε να φέρνει στο φως νέα μνημεία και στοιχεία που καταδεικνύουν τη σημασία της. Ανάμεσά τους ένα δημόσιο κτίσμα, που φαίνεται ότι παραπέμπει σε ωδείο ή βουλευτήριο των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων, με έντονα τα ίχνη της καταστροφής από το σημαντικότερο ιστορικό σεισμικό γεγονός της Κρήτης.
Η Λισός, η αρχαία αυτόνομη πόλη, θρησκευτικό κέντρο και έδρα του Κοινού των Ορείων κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., είχε ερευνηθεί τελευταία φορά στα 1959, όταν αποκαλύφθηκε το διασημότερο από τα μνημεία της, το Ασκληπιείο, ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Κρήτης, όπου για αιώνες συνέρρεαν οι πιστοί για να ιαθούν, και το δεύτερο αντίστοιχο φημισμένο στο νησί μαζί με εκείνο της Λεβήνας.
Σε ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς, ο ναός έκρυβε έναν πραγματικό θησαυρό, καθώς βρέθηκε καταπλακωμένος από τεράστιους βράχους που είχαν πέσει από ψηλά εξαιτίας του σεισμού του 365 μ.Χ. και “σφράγισαν” το περιεχόμενό του με τη μεγαλύτερη συλλογή γλυπτών μετά από εκείνη της Γόρτυνας, αναθήματα των πιστών-προσκυνητών με χαραγμένα στα βάθρα τα ονόματά τους, καθώς και το άγαλμα του Θεού Ασκληπιού που λατρευόταν εκεί. Ο χώρος πέρασε στη λήθη, όμως τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δημόσιων κτισμάτων, η εντυπωσιακή νεκρόπολη των ελληνορωμαϊκών χρόνων και οι δύο μονόχωροι βυζαντινοί ναοί, που συνεχίζουν τη διαχρονική λατρεία, κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανό το όνομα και τη φήμη της πόλης που αναπτυσσόταν σε ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς.
Πλέον ο αρχαιολογικός χώρος, μετά από τις πρώτες εδώ και 62 χρόνια ανασκαφές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ανάδειξης και προστασίας, επιστρέφει δυναμικά στο προσκήνιο της έρευνας, με τα πρώτα στοιχεία να προσθέτουν νέα κεφάλαια στην ιστορία της Λισού. Η σκαπάνη των αρχαιολόγων αποκάλυψε μεγάλο μέρος ενός δημόσιας χρήσης κτηρίου, το οποίο έχει τη μορφή ωδείου ή βουλευτηρίου με προσανατολισμό στα ανατολικά. Η έρευνα στην πρώτη της φάση αποκάλυψε ένα μέρος της σκηνής, δύο πλευρικούς καμαροσκέπαστους θαλάμους και 14 σειρές εδωλίων από το κοίλο του οικοδομήματος, το οποίο, όπως αναφέρουν οι ανασκαφείς, διαθέτει κτιστή υπόβαση και είναι πιθανότατα θεμελιωμένο στο φυσικό έδαφος. Αν και τα περισσότερα από τα εδώλια διατηρούνται ακέραια στα νότια και νοτιοδυτικά, η εικόνα της καταστροφής είναι έντονη στο βορειοδυτικό τμήμα του κοίλου. Η διαταραχή του στρώματος φαίνεται ότι προκλήθηκε από τεράστιους βράχους, τους οποίους έφερε ο παρακείμενος χείμαρρος και διαπέρασαν διαγώνια το κτίσμα με κατεύθυνση από τα ανατολικά.
Σύμφωνα με τις ανασκαφικές ενδείξεις, η υπερχείλιση του χειμάρρου ενδεχομένως προκλήθηκε από τον τρομακτικό σεισμό που ανύψωσε τη Δυτική Κρήτη και προκάλεσε τεράστιες αλλαγές στη γεωμορφολογία όλης της περιοχής - με πιο γνωστές τις συνέπειες στα Φαλάσαρνα, καταστρέφοντας τις περισσότερες από τις αρχαίες θέσεις της Δυτικής Κρήτης. Η πρώτη εκτίμηση από τα ανασκαφικά ευρήματα προσδιορίζει την κατασκευή του μνημείου που ήρθε στο φως στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους περί τον 1ο αιώνα μ.Χ.
Άγιος Νικόλαος: Σημαντικές ανακοινώσεις στο ΙΓ’ Διεθνές Κρητολογικό
Τον Οκτώβριο διοργανώθηκε στον Άγιο Νικόλαο από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών και τον ομώνυμο Δήμο το ΙΓ’ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, όπου παρουσιάστηκε ένας μεγάλος αριθμός πρωτότυπων εργασιών που συνθέτουν το παζλ της ιστορίας του νησιού, μέσα από νέα στοιχεία που έρχονται στο φως, γεγονός που εξηγεί το μεγάλο ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Σελίδα τη σελίδα ξεδιπλώθηκαν νέες πτυχές της ιστορίας της Κρήτης από τον ανεξάντλητο θησαυρό των αρχαιολογικών τεκμηρίων και των αρχειακών πηγών, μέσα από το έργο κορυφαίων της επιστήμης, αλλά και νέων ανθρώπων που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στην έρευνα.
Το Συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε από τις 5 ως τις 9 Οκτωβρίου, σηματοδότησε και μια σημαντική επέτειο εκείνη των 61 χρόνων από την πρώτη ιστορική διοργάνωση στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Το αρχαίο ωδείο στον αρχαιολογικό χώρο της Λισού. Στη φωτογραφία διακρίνονται το κοίλον και οι πλευρικοί θάλαμοι.
Αεροφωτογραφία του αρχαίου ωδείου στον αρχαιολογικό χώρο της Λισού.
Άποψη του αρχαιολογικού χώρου με τον βυζαντινό ναό της Παναγίας σε πρώτο πλάνο, στην παραλία της Λισού.
Όψη του ναού της Δήμητρας στην Ακρόπολη στα Φαλάσαρνα από τα νοτιοανατολικά μετά την ανασκαφή.
