Ο Πολιούχος του Μεγάλου Κάστρου γιορτάζει και μαζί η πόλη που συνέδεσε τη σύγχρονη ιστορία με τα θαύματα του Μεγαλομάρτυρα Αγίου, το Ηράκλειο, το Μεγάλο Κάστρο, η Κάντια. Ο Άγιος Μηνάς καταγόταν από την Αίγυπτο και οι ρίζες του ονόματός του φαίνεται ότι βρίσκονται στο Μένες, που παραπέμπει στον πρώτο Φαραώ της ενωμένης Αιγύπτου και ιδρυτή της πρώτης Δυναστείας.
>> ΔΙΑΒΑΣΤΕ: ΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΙΜΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΟΥΧΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟ ΜΗΝΑ (PHOTOS)
Υπάρχει πάντως και μια ενδιαφέρουσα παράδοση, σύμφωνα με την οποία η μητέρα του τον ονόμασε Μηνά, καθώς άκουσε όταν τον έφερε στο φως το 285 στη Νίκαια, κοντά στη Μέμφιδα, μια φωνή που έλεγε «Αμήν». Σύμφωνα με αυτήν, οι γονείς του, ο Ευδόκιος και η Ευθυμία, δεν είχαν παιδιά και παρακαλούσαν το Θεό να τους στείλει ένα. Μια μέρα, καθώς προσεύχονταν μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, άκουσαν μια φωνή που έλεγε «Αμήν» και αυτό θεωρήθηκε θείο σημάδι ότι οι προσευχές τους είχαν εισακουστεί.
Ο Χριστός με τον Άγιο Μηνά σε κοπτική εικόνα του 6ου-7ου αιώνα
Το μαρτύριο και η ταφή
Ο Άγιος Μηνάς μαρτύρησε, σύμφωνα με την παράδοση, επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Το σώμα του μεταφέρθηκε από την αδερφή του στην Αλεξάνδρεια με ένα πλοίο. Στα χρόνια του Αθανασίου της Αλεξανδρείας, ο θρύλος αναφέρει ότι ένας άγγελος εμφανίστηκε στον Πάπα και τον διέταξε να τοποθετήσει το σώμα του Αγίου, που βρισκόταν σε μια εκκλησία της Αλεξάνδρειας, πάνω σε μια καμήλα και να το οδηγήσει μέσω της Λιβυκής ερήμου, όπως και έγινε. Η καμήλα σταμάτησε σε ένα πηγάδι κοντά στη λίμνη Μαρεώτιδα και αρνούνταν να μετακινηθεί από εκεί. Και τότε οι πιστοί το θεώρησαν ως θεϊκό σημάδι, ότι το σώμα του Αγίου Μηνά έπρεπε να ταφεί εκεί.
Υπάρχει μια ακόμη παράδοση που θέλει το σώμα να μεταφέρεται ξανά μετά από περιπέτειες προς την Αλεξάνδρεια και με τον ίδιο θαυματουργό τρόπο να επιστρέφει στον αρχικό τόπο ταφής. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, ο Άγιος Μηνάς στις παλαιοχριστιανικές παραστάσεις εικονίζεται ανάμεσα σε δύο καμήλες. Σύμφωνα μάλιστα με μια παράδοση, το σώμα του τοποθετήθηκε μέσα σε μια σαρκοφάγο από ξύλο και ασήμι.
Επίσημη υποδοχή για τον ύπατο αρμοστή Κρήτης, πρίγκιπα Γεώργιο, στον Άγιο Μηνά το 1899 (από τον τιμητικό τόμο για τον Άγιο Μηνά, που φέρει την υπογραφή του Θ. Δετοράκη).
Το "μαρτύριο" και το αγίασμα
Πάνω από το μνήμα του οι πρώτοι χριστιανοί κατασκεύασαν κατά τη συνήθεια της εποχής ένα "μαρτύριο", το οποίο με τα χρόνια όσο επεκτεινόταν η λατρεία του Αγίου μετεξελίχθηκε σε Βασιλική, από τις πιο φημισμένες του παλαιοχριστιανικού κόσμου. Η λατρεία του Αγίου Μηνά επικεντρώθηκε στην Αλεξάνδρεια και την ευρύτερη περιοχή, με ασθενείς από κάθε γωνιά του χριστιανικού κόσμου να καταφτάνουν στον τάφο του για να γιατρευτούν. Καθώς από το "μαρτύριο" του Αγίου ανάβλυζε αγίασμα, οι πιστοί έφεραν μαζί τους πήλινα φλασκιά, στα οποία αποτυπώνονταν με σφραγίσματα η μορφή και το όνομά του, γραμμένο κατά κανόνα στα Ελληνικά, τα οποία ονομάζονταν «ευλογίες».
Πληθώρα από αυτά, τα οποία έπαιρναν στις πατρίδες τους οι πιστοί για να δώσουν αγίασμα στους δικούς τους ανθρώπους, έχει βρεθεί σε ανασκαφές ανά τη Μεσόγειο και την Ευρώπη, από τη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας ως τις Δαλματικές ακτές και από το Σουδάν ως τη Βρετανία, ενώ αρκετά εκτίθενται σε μουσεία ολόκληρου του κόσμου, όπως στο Λούβρο του Παρισιού και το Βρετανικό του Λονδίνου.
Και στη Δύση
Ο Άγιος Μηνάς εικονίζεται ως στρατιωτικός Άγιος, καθώς είχε αυτή την ιδιότητα ως υπήκοος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ στην Κρήτη παριστάνεται καβαλάρης πάνω στο γηγενές γεωργαλίδικο άλογό του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Άγιος Μηνάς είναι ιδιαίτερα δημοφιλής σε πολλές πόλεις της Γερμανίας και της Ελβετίας, όπου λατρεύεται ως προστάτης των εμπόρων και των γεωργών, θεωρείται ιδιαίτερα θαυματουργός, ενώ η γιορτή του τόσο στην Καθολική όσο και στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι την ίδια ημέρα, στις 11 Νοεμβρίου.
Η ανακάλυψη
Το μοναστήρι του Ντέιρ Αμπού Μηνά, που ιδρύθηκε γύρω από τη Βασιλική πάνω από τον τάφο του Αγίου, ήταν το σημαντικότερο κέντρο προσκυνητών στην Ανατολή τον 5ο και τον 6ο αιώνα. Η πόλη που αναπτυσσόταν γύρω από το μοναστήρι ήταν ένα πραγματικό μυστήριο ως το 1905, οπότε ο Γερμανός αρχαιολόγος Καρλ Μαρία Κάουφμαν, ταξιδεύοντας από την Αθήνα στη Βόρεια Αφρική μέσω Αλεξάνδρειας και Μαρεώτιδας, έφτασε στην περιοχή. Η πόλη με τα έργα τέχνης, που είχαν περιγραφεί με θαυμασμό από τον Άραβα γεωγράφο Αλ Μπάκρι τον πρώιμο 11ο αιώνα, έμοιαζε με θρύλο, αφού τίποτα από αυτήν δεν είχε ανακαλυφθεί, εκτός από κάποια επιφανειακά ίχνη που δεν μπορούσαν να ταυτιστούν. Όμως, ο Κάουφμαν ήταν σίγουρος ότι βρισκόταν στα ίχνη του μοναστηριού.
Ο τάφος του Αγίου Μηνά ήταν από τα πρώτα μνημεία που εντοπίστηκαν. Σε αυτόν οδηγούσαν 30 μαρμάρινα σκαλοπάτια, ενώ το επίπεδο της τετράκογχης κρύπτης, γνωστή ως "Mari Mina", βρισκόταν δέκα μέτρα κάτω από το Ιερό της Βασιλικής, που είχε κατασκευαστεί στα χρόνια του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, από τον Αθανάσιο τον Μέγα. Η κατασκευή της εκκλησίας χρηματοδοτήθηκε από τους αυτοκράτορες Αρκάδιο και Θεοδόσιο το Β', ενώ η ολοκλήρωσή της έγινε το 412, την εποχή του αυτοκράτορα Ζήνωνα.
Για να αντιληφθεί κανείς τη σημασία του μοναστηριού στον αρχαίο κόσμο, οι μελετητές το συγκρίνουν με τη φήμη της σημερινής Λούρδης στη Γαλλία. Ο Κάουφμαν, ανασκάπτοντας το μνημειακό σύνολο, επιβεβαίωσε τις πληροφορίες που είχαν διασώσει οι ιστορικές πηγές. Το μοναστήρι καταστράφηκε για πρώτη φορά το 619, κατά την εισβολή των Περσών.
Η καταστροφή
Το 628 υπέστη σοβαρές καταστροφές, όταν ο αυτοκράτορας Ηράκλειος κατατρόπωσε τους Πέρσες και κατέστρεψε τα αιγυπτιακά θρησκευτικά κτίσματα. Μετά τους Άραβες, οι έριδες ανάμεσα σε ορθόδοξους και κόπτες για την κυριότητα του ναού έδωσαν την ευκαιρία σε βεδουίνους να τον λεηλατήσουν. Κατά τραγική ειρωνεία, ό,τι δεν κατέστρεψε ο άνθρωπος το έκανε η φύση, αφού η πηγή με το αγιασμένο νερό διάβρωσε το έδαφος, με αποτέλεσμα να καταστραφεί το μοναστήρι του Ντέιρ Αμπού Μηνά.
Η μάχη του Ελ Αλαμέιν και ο Άγιος Μηνάς
Η διάσημη μάχη του Ελ Αλαμέιν, από τις πιο γνωστές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τον Ιούνιο του 1942, σχετίζεται με τον Άγιο Μηνά, αφού το Ελ Αλαμέιν βρίσκεται δίπλα στο μοναστήρι, ενώ το ίδιο το τοπωνύμιο σημαίνει «ο τόπος του Μηνά». Υπάρχει μάλιστα και ο θρύλος που παραπέμπει στο στρατηλάτη Άγιο για έναν άγνωστο έφιππο, ο οποίος εμφανιζόταν στο στρατόπεδο των συμμάχων, εμψυχώνοντάς τους.
Μια άλλη παράδοση, που αποδίδεται σε Έλληνες στρατιώτες, οι οποίοι πολέμησαν στο Ελ Αλαμέιν, περιγράφει ότι ο έφιππος αυτός άντρας εμφανιζόταν να βγαίνει από τα ερείπια του ναού και να οδηγεί ένα καραβάνι με καμήλες, κατατρομάζοντας τα εχθρικά γερμανικά στρατεύματα. Και φυσικά δεν ήταν άλλος από τον Άγιο Μηνά. Η λατρεία του Αγίου Μηνά φαίνεται ότι ήρθε στην Κρήτη από την Αίγυπτο μέσω των εμπορικών δρόμων, καθώς κατά τη Βυζαντινή Περίοδο δεν υπάρχουν σχετικές ενδείξεις. Οι πρώτες αναφορές σε ναό του Αγίου Μηνά στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου εντοπίζονται στη δεύτερη Βυζαντινή Περίοδο, ενώ κατά την Ενετοκρατία αναφέρεται ότι μαζί με την Παντάνασσα στο σήμερα λεγόμενο «Μικρό Άγιο Μηνά» τιμούνταν και ο μετέπειτα πολιούχος του Ηρακλείου.
Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης