Με τον Πάπα Φραγκίσκο να νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση με πνευμονία και στους δύο πνεύμονες, ο κόσμος βρίσκεται σε κατάσταση αυξημένης ετοιμότητας για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός: τον θάνατο ενός ποντίφικα.
Ο Φραγκίσκος, ο οποίος έχασε μέρος του ενός πνεύμονα του λόγω λοίμωξης του αναπνευστικού στη νεότητά του και έχει αντιμετωπίσει προβλήματα υγείας τα τελευταία χρόνια, έχει εγκρίνει ήδη από το 2023 μια απλοποιημένη τελετή κηδείας για τον εαυτό του, παραλείποντας ορισμένες από τις πιο παλιές ιεροτελεστίες που συνηθίζονται όταν ένας Πάπας πεθαίνει.
Ωστόσο, ο θάνατός του, όποτε και αν συμβεί, θα σημάνει την έναρξη μιας αυστηρά καθορισμένης διαδικασίας που έχει εξελιχθεί μέσα στους αιώνες και έχει εφαρμοστεί σε εκατοντάδες προκατόχους του. Μερικές από τις παραδόσεις του Βατικανού έχουν ρίζες στην αρχαία Ρώμη.
Στο τέλος αυτού του τελετουργικού, ένας νέος ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας θα εκλεγεί μέσα από μια διαδικασία κρίσιμη και με υψηλό διακύβευμα, η οποία δραματοποιήθηκε στην οσκαρική ταινία "Conclave". Σε αυτήν, προοδευτικοί και συντηρητικοί καρδινάλιοι ανταγωνίζονται για τον έλεγχο ενός θεσμού με πάνω από ένα δισεκατομμύριο πιστούς παγκοσμίως.
Ο Θάνατος
Η επιβεβαίωση του θανάτου ενός Πάπα αποτελεί παραδοσιακά καθήκον του camerlengo (ανώτερος αξιωματούχος του Βατικανού). Αυτήν τη στιγμή, τη θέση αυτή κατέχει ο ιρλανδικής καταγωγής καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.
Εάν τηρηθεί η παράδοση, ο Φάρελ θα επισκεφθεί το σώμα του Πάπα Φραγκίσκου στο ιδιωτικό του παρεκκλήσι και θα τον καλέσει επανειλημμένα με το όνομά του, προσπαθώντας να τον «ξυπνήσει». Σήμερα, αυτή η διαδικασία έχει καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, καθώς ο θάνατος του ποντίφικα θα έχει ήδη επιβεβαιωθεί με ιατρικά μέσα.
Ένας παλιός μύθος υποστηρίζει ότι ο camerlengo χτυπά απαλά το κεφάλι του Πάπα με ένα ασημένιο σφυρί για να επιβεβαιώσει τον θάνατό του - κάτι που το Βατικανό έχει αρνηθεί εδώ και καιρό.
Όταν ο Πάπας δεν απαντήσει, σύμφωνα με την παράδοση, το δαχτυλίδι του (signet ring), το οποίο λειτουργεί ως επίσημη σφραγίδα για παπικά έγγραφα, καταστρέφεται ή παραμορφώνεται, σηματοδοτώντας το τέλος της ηγεσίας του. Τα παπικά διαμερίσματα σφραγίζονται και ο camerlengo ενημερώνει το Κολλέγιο των Καρδιναλίων, το ανώτατο διοικητικό σώμα της Εκκλησίας, πριν ανακοινωθεί επίσημα ο θάνατος στα μέσα ενημέρωσης μέσω δήλωσης του Βατικανού.
Ο θάνατος του Πάπα θα σημάνει την έναρξη μιας εννιαήμερης περιόδου πένθους, γνωστής ως Novendiale, μια παράδοση που προέρχεται από την Αρχαία Ρώμη. Συνήθως, η Ιταλία κηρύσσει και εθνικό πένθος.
Το σώμα του Πάπα θα ευλογηθεί, θα ντυθεί με παπικά άμφια και θα εκτεθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, ώστε εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι - ανάμεσά τους ξένοι αξιωματούχοι και παγκόσμιοι ηγέτες- να αποτίσουν φόρο τιμής. Στο παρελθόν, το σώμα του Πάπα τοποθετούνταν σε μια υπερυψωμένη πλατφόρμα, όμως η απλοποιημένη κηδεία που έχει επιλέξει ο Φραγκίσκος θα τον παρουσιάζει μέσα σε ένα ανοιχτό φέρετρο, χωρίς υπερβολική επισημότητα.
Παραδοσιακά, οι Πάπες ταριχεύονταν και σε κάποιες περιπτώσεις τα όργανά τους αφαιρούνταν πριν από την ταφή. Μια εκκλησία κοντά στην Φοντάνα ντι Τρέβι στη Ρώμη φιλοξενεί τις καρδιές περισσότερων από 20 Πάπες μέσα σε μαρμάρινες λάρνακες, διατηρημένες ως ιερά λείψανα. Ωστόσο, αυτές οι πρακτικές έχουν πλέον εγκαταλειφθεί.
Ο πάπας τοποθετείται σε ένα τριπλό φέρετρο προκειμένου να ταφεί. Πρόκειται για τρία φέρετρα που το ένα τοποθετείται μέσα στο άλλο. Η παράδοση των τριών φέρετρων που χρησιμοποιούνται για την ταφή των Παπών έχει βαθιές ιστορικές και συμβολικές ρίζες. Κάθε φέρετρο έχει μια ιδιαίτερη σημασία και λειτουργία, αντανακλώντας τόσο τη θνητότητα του ανθρώπου όσο και τη διαχρονικότητα του παπικού αξιώματος.
Τα τρία φέρετρα και η σημασία τους
Εσωτερικό φέρετρο – Κυπαρισσένιο
- Είναι το πρώτο και πιο άμεσο φέρετρο που αγκαλιάζει το σώμα του Πάπα.
- Το ξύλο κυπαρισσιού συμβολίζει τη φτώχεια, την ταπεινότητα και τη θνητότητα του ανθρώπου.
- Είναι ένα υπενθύμιση ότι ο Πάπας, παρά τη θέση του ως ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας, είναι πρώτα απ' όλα ένας θνητός άνθρωπος.
- Σε αυτό το φέρετρο τοποθετούνται επίσης σημαντικά αντικείμενα όπως:
- Ρολό (Rogito): Ένα χειρόγραφο που συνοψίζει τη ζωή και την παποσύνη του εκλιπόντος.
- Νομίσματα και μετάλλια: Από την περίοδο της παποσύνης του.
- Ενδεχομένως μικρά ιερά κειμήλια.
Μεσαίο φέρετρο – Μολυβένιο ή Ζινκ
- Αυτό το φέρετρο τοποθετείται πάνω από το κυπαρισσένιο και σφραγίζεται ερμητικά.
- Ο κύριος σκοπός του είναι να προστατεύσει το σώμα από τη φθορά και να αποτρέψει τη διάβρωση με την πάροδο του χρόνου.
- Το μόλυβδος ή ο ψευδάργυρος συμβολίζουν τη διαχρονικότητα και τη σταθερότητα της Εκκλησίας.
- Πάνω στο φέρετρο αναγράφεται το όνομα του Πάπα και η διάρκεια της παποσύνης του.
Εξωτερικό φέρετρο – Δρύινο ή Ελμινό
Το τρίτο και τελικό φέρετρο είναι κατασκευασμένο από ξύλο δρυός ή φτελιάς.
- Είναι το πιο διακοσμημένο από τα τρία και συμβολίζει τη μεγαλοπρέπεια και την ιερότητα του παπικού αξιώματος.
- Συμβολίζει επίσης τη σύνδεση του Πάπα με τη διαχρονική παράδοση της Εκκλησίας.
- Το φέρετρο αυτό σφραγίζεται και τοποθετείται στον υπόγειο τάφο του Πάπα.
Η ιστορία της παράδοσης
Η χρήση των τριών φέρετρων χρονολογείται από τον Μεσαίωνα, και εφαρμόστηκε για αιώνες στις παπικές ταφές. Ο συμβολισμός της ταπεινότητας, της προστασίας και της διαχρονικότητας της Εκκλησίας παρέμεινε αναλλοίωτος.
Ο Πάπας Φραγκίσκος αλλάζει την παράδοση
Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει επιλέξει να μην ακολουθήσει την παράδοση των τριών φέρετρων. Αντί για αυτό, επιθυμεί να ταφεί σε ένα μόνο φέρετρο, κατασκευασμένο από ξύλο και ενισχυμένο με ψευδάργυρο, ώστε να διατηρηθεί απλότητα και ταπεινότητα στην ταφή του.
Αντίθετα, ο προκάτοχός του, Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’ (πέθανε το 2022), ετάφη με τον παραδοσιακό τρόπο των τριών φέρετρων.
Η Περίοδος Πένθους
Κατά τη διάρκεια της περιόδου πένθους, θα πραγματοποιούνται καθημερινές προσευχές και λειτουργίες στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και σε καθολικές εκκλησίες παγκοσμίως.
Εν τω μεταξύ, το Βατικανό θα εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο γνωστή ως sede vacante «η έδρα είναι κενή ή χηρεύουσα», κατά την οποία η εξουσία της Εκκλησίας μεταβιβάζεται προσωρινά στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων - αν και δεν μπορούν να ληφθούν μεγάλες αποφάσεις μέχρι να εκλεγεί νέος Πάπας.
Η Ταφή
Η κηδεία του Πάπα πιθανότατα θα πραγματοποιηθεί στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου, τέσσερις έως έξι ημέρες μετά τον θάνατό του, με χιλιάδες πιστούς να συρρέουν στο Βατικανό. Η ακολουθία θα τελεστεί από τον κοσμήτορα του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, επί του παρόντος τον 91χρονο Ιταλό Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε.
Παραδοσιακά, οι Πάπες θάβονται στις Κατακόμβες του Βατικανού, κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Εκεί βρίσκονται σχεδόν 100 τάφοι παπών, συμπεριλαμβανομένου του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’, προκατόχου του Φραγκίσκου, ο οποίος παραιτήθηκε το 2013 και πέθανε το 2022.
Όμως, ο Φραγκίσκος δήλωσε σε συνέντευξή του το 2023 ότι επιθυμεί να ταφεί στη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε στη Ρώμη, έναν από τους αγαπημένους του ναούς. Αν συμβεί αυτό, θα είναι ο πρώτος Πάπας εδώ και έναν αιώνα που θα ενταφιαστεί εκτός Βατικανού.
Η Εκλογή του Νέου Πάπα
Δύο έως τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία, το Κολλέγιο των Καρδιναλίων θα συγκληθεί στην Καπέλα Σιξτίνα για το Κονκλάβιο, την άκρως μυστική διαδικασία εκλογής του νέου Πάπα.
Οι καρδινάλιοι που θεωρούνται πιθανοί διάδοχοι αποκαλούνται papabile («πιθανοί Πάπες»).
Κατά τη διαδικασία, οι κάρτες ψηφοφορίας καίγονται, δημιουργώντας μαύρο καπνό, αν δεν έχει εκλεγεί Πάπας, ή λευκό καπνό αν έχει εκλεγεί.
Μόλις εκλεγεί, ο νέος Πάπας θα παρουσιαστεί στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου με την ανακοίνωση Habemus Papam – «Έχουμε Πάπα» – σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας εποχής για την Καθολική Εκκλησία.
