Ο 46χρονος καθηγητής Massimiliano Padula γεννήθηκε στη νότια Ιταλία και πιο συγκεκριμένα στον Τάραντα, μια σπαρτιατική αποικία και σημαντική πόλη της Μεγάλης Ελλάδας. Ζει στη Ρώμη για 27 χρόνια, όπου τώρα διδάσκει Επιστήμες Κοινωνικής Επικοινωνίας στο Ποντιφικό Πανεπιστήμιο του Λατερανού.
Το Ποντιφικό Πανεπιστήμιο του Λατερανού (Ιταλικά: Pontificia Università Lateranense, Λατινικά: Pontificia Universitas Lateranensis), γνωστό και ως Lateranum, είναι ένα παπικό πανεπιστήμιο με έδρα τη Ρώμη. Το πανεπιστήμιο φιλοξενεί, επίσης, το Ποντιφικό Ινστιτούτο Ιωάννη Παύλου Β’. Είναι γνωστό, επίσης, και ως «το Πανεπιστήμιο του Πάπα». Πρύτανής του είναι ο Γενικός Βικάριος του Αγίου Πατέρα για την Επισκοπή της Ρώμης. Με στοιχεία του 2014, το Ποντιφικό Πανεπιστήμιο του Λατερανού είχε φοιτητές από περισσότερες από 100 χώρες. Κάποιες φορές αναφέρεται και ως Ποντιφικό Πανεπιστήμιο του Απολλιναρίου.
Πιο συγκεκριμένα, ο Massimiliano Padula είναι κοινωνιολόγος πολιτιστικών και επικοινωνιακών διαδικασιών, μόνιμος καθηγητής των “Επιστημών της κοινωνικής επικοινωνίας” στο Redemptor Hominis Pastoral Institute του Ποντιφικού Πανεπιστημίου του Λατερανού. Διδάσκει Κοινωνιολογία στο Pontifical Faculty of Educational Sciences Auxilium στη Ρώμη.
Συγγραφέας μονογραφιών, εκδόσεων και επιστημονικών άρθρων που σχετίζονται με τον σχετικό κλάδο του. Μεταξύ των δημοσιεύσεων: “Μέσα ανθρωπιάς. Κοινωνική θεωρία και εκπαιδευτικές προοπτικές” (Ets, 2016-με F. Ceretti), “Επικοινωνήστε με την αμεσότητά σας. Ψηφιακή κουλτούρα και ποιμαντική πρακτική” (Paoline, 2020) και “Επικοινωνώντας το καλό” (Armando, 2020), “Το μέλλον στο κέντρο. Παιδιά και έφηβοι στη σύγχρονη ΜΜΕ” (Egea 2023 - με Μ. Gavrila), “60 θαυμάσια χρόνια. Ιστορικότητα, ποιμενικότητα και επικαιροποίηση του Διατάγματος Inter mirifica” (Las 2024 - με τους D. Arasa, F.Pasqualetti).
* Όπως βλέπουμε, καθηγητά Massimiliano Padula, η σχέση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης με την πραγματικότητα είναι μια απατηλή σχέση που παίζει σε τρία επίπεδα: Ανάμεσα στην πραγματικότητα, την υπερπραγματικότητα, την εικονικότητα. Για παράδειγμα, η τηλεόραση μετέτρεψε την πραγματικότητα σε υπερπραγματικότητα, σκοτώνοντάς την. Ποια είναι η γνώμη σας;
«Πριν απαντήσω, κάνω μια απαραίτητη προϋπόθεση. Ό,τι εκφράζω επηρεάζεται από το επιστημονικό πεδίο που σχετίζεται με τις σπουδές και τις έρευνές μου, δηλαδή την “κοινωνιολογία των πολιτισμικών και επικοινωνιακών διαδικασιών”. Αν και έχει πολυάριθμες συγγένειες με τη φιλοσοφία, απομακρύνεται από αυτήν επειδή αποκαθιστά τους προβληματισμούς της σχετικά με την αποδεικτικότητα και - για να αναφέρω τον Max Weber - για μια ουσιαστική “αξιολόγηση”. Για τον λόγο αυτό, δε θα μπορούσα ποτέ να συμφωνήσω με την άποψη του Baudrillard ότι η τηλεόραση είχε διαπράξει “το τέλειο έγκλημα”, δηλαδή ότι σκότωσε την πραγματικότητα.
Η τηλεόραση (εννοούμενη ως παραδοσιακό μέσο, δηλ. κόρη της νεωτερικότητας των αρχών του 20ού αιώνα) ήταν ένα μέσο αναπαράστασης του υπάρχοντος και των υπάρξεων, μια τεχνολογία που έχει σίγουρα χτίσει ανθρωπολογίες, έχει μαζικοποιήσει τη σκέψη (όπως εξήγησε ο McLuhan), εκπληρώνοντας πολλαπλές κοινωνικές και σχεσιακές λειτουργίες. Μεταξύ αυτών, η αναπαράσταση λαών και πολιτισμών, η δημιουργία συλλογικών εικόνων και αναμνήσεων, η διάχυση της γνώσης και η δημιουργία συνειδήσεων. Γι’ αυτούς τους λόγους της αποδίδω καθοριστικό κοινωνικο-πολιτιστικό και εκπαιδευτικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας από τον περασμένο αιώνα».
* Πολλοί ισχυρίζονται ότι σήμερα βιώνουμε την τεχνο-πληροφορική ως μια καταστολή του σκότους της διαφορετικότητας και της ετερότητας προς όφελος της αέναης επικοινωνίας. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;
«Ο Todd Gitlin (Αμερικανός κοινωνιολόγος που πέθανε πριν από δύο χρόνια) έγραψε το “Media Unlimited: How the Torrent of Images and Sounds Overwhelms Our Lives” το 2002, μια έρευνα που προσπάθησε να μετρήσει την απεραντοσύνη του περιβάλλοντος των μέσων που αποτελείται όχι μόνο από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, αλλά και ταινίες, DVD, CD, μουσική, διαφημίσεις και πολλά άλλα. Σύμφωνα με τις μελέτες του, το 1999 μια μέση αμερικανική οικογένεια κρατούσε την τηλεόραση ανοιχτή για 7 ώρες την ημέρα, ενώ κάθε μέλος της την παρακολουθούσε για 4 ώρες. Η παρακολούθηση τηλεόρασης, λοιπόν, ήταν η κύρια δραστηριότητα γιατί καταλάμβανε το 40% του ελεύθερου χρόνου του μέσου ανθρώπου. Σήμερα με τις ψηφιακές συσκευές έχει καταστεί αδύνατο να υπολογιστούν οι χρόνοι χρήσης επειδή δεν υπάρχει διακοπή μεταξύ της τεχνολογικής ζωής και της φυσικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ιταλός φιλόσοφος Luciano Floridi χρησιμοποιεί τον όρο “onlife” για να υποδείξει την εμπειρία μιας υπερσυνδεδεμένης πραγματικότητας μέσα στην οποία δεν έχει πλέον νόημα να ρωτάς εάν κάποιος είναι online ή offline. Απλώς ας αναφέρουμε μερικούς αριθμούς: σύμφωνα με την Παγκόσμια Ψηφιακή Έκθεση που δημοσιεύτηκε το 2024 από την υπηρεσία “We Are Social”, σχεδόν το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει smartphone και λίγο πάνω από το 60% είναι ενεργό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτοί οι αριθμοί είναι συνεχώς αυξανόμενοι, που σύντομα θα σκιαγραφήσουν μια απόλυτα συνδεδεμένη ανθρωπότητα. Όλα αυτά δεν πρέπει να είναι τρομακτικά, οι μελετητές το αντιλαμβάνονται (και μερικές φορές φοβούνται), δεν το φοβούνται όμως οι απλοί άνθρωποι που ζουν την ψηφιακή τους ύπαρξη με “φυσικοποιημένο” τρόπο».
«Κάθε άτομο ζει αέναα σε μια σκηνή» - Η ψηφιακή κουλτούρα και η αυτοπροβολή
* Είναι αλήθεια ότι η τηλεόραση και τα νέα μέσα έχουν αλλάξει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε. Ζούμε σαν να βρισκόμαστε πάντα σε μια σκηνή. Λειτουργούμε ως ηθοποιοί της “πραγματικής” ζωής μας. Δεν υπάρχει πλέον θέαμα, αλλά μάλλον υπάρχει όλο και περισσότερη εικονικότητα, όπως είπε ο J. Baudillard, που δίνει όλες τις πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, σε μια μοιραία εικονική τελειότητα. Ποια είναι η γνώμη σας;
«Κάθε άτομο απλώς και μόνο με το να είναι “κοινωνικός” (σεβόμενος κανόνες, έχοντας σχέσεις, πρόσβαση στη γνώση κ.λπ.) ζει αέναα σε μια σκηνή. Η ίδια η κοινωνία - εξήγησε ο Erving Goffman πριν από περισσότερα από 60 χρόνια - είναι σαν ένα θέατρο, στο οποίο ο καθένας από εμάς παίζει ένα ρόλο (παράσταση), αλληλεπιδρώντας μέσω της λεκτικής επικοινωνίας, αλλά και μέσω του τρόπου με τον οποίο ντυνόμαστε, χειρονομούμε, κρατάμε στάσεις και λειτουργούμε με αντικείμενα.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Κοινωνιολογία μάς ορίζει ως “κοινωνικούς παράγοντες”, τόσο επειδή ενεργούμε όσο και επειδή παίζουμε ρόλο, φοράμε συνεχώς μάσκες, αποδεικνύουμε ότι έχουμε εσωτερικευμένες νόρμες και αξίες για να μην απογοητεύουμε τους άλλους (όπως ο ηθοποιός επί σκηνής που αναλαμβάνει να ερμηνεύσει όσο καλύτερα μπορεί τον ρόλο του για να σαγηνεύσει το κοινό), διαστρεβλώνουμε και χειραγωγούμε την πραγματικότητα. Τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι παρά μια αντανάκλαση αυτής της ενεργητικής σκοπιμότητας του ανθρώπου. Κάθε τεχνολογικό τεχνούργημα, στην πραγματικότητα, είναι η προβολή (το έργο) των επιθυμιών και των ελπίδων αυτών που το συνέλαβαν και το δημιούργησαν.
Σήμερα η ψηφιακή κουλτούρα έχει τροφοδοτήσει αυτήν την αίσθηση της αυτοπροβολής, καθιστώντας διαθέσιμους άπειρους χώρους (social media) για δράση και σχέσεις που δεν είναι εικονικές, αλλά δυναμικά πραγματικές. Τι είναι το Facebook και το Instagram αν όχι χώροι αυτο-αναπαράστασης και αυτο-αφήγησης; Με τις ψηφιακές τεχνολογίες, κατά μια έννοια τα μέσα είμαστε εμείς οι ίδιοι, γιατί προβάλλουμε τους εαυτούς μας στους χώρους τους, μεταφράζουμε την ηθική μας ποιότητα. Και οι άνθρωποι - όπως γνωρίζουμε - δεν μπορούν να είναι τέλειοι. Μπορούν να λάμπουν, να είναι αυθεντικοί, σωστοί, αλλά και να κρύβουν το σκοτάδι και να επικοινωνούν με ασάφειες. Επομένως, είναι πάντα στο χέρι μας να αποφασίσουμε ποιοι και πώς θα είμαστε, ανεξάρτητα από το αν είμαστε συνδεδεμένοι ή εάν, ενώ κοιταζόμαστε στα μάτια».
