Angelo d’ Orsi

O καθηγητής - φιλόσοφος Angelo d’ Orsi στο neakriti.gr: «Αδειάζει η ουσία της Δημοκρατίας»

Κοινωνία
O καθηγητής - φιλόσοφος Angelo d’ Orsi στο neakriti.gr: «Αδειάζει η ουσία της Δημοκρατίας»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο καθηγητής Πολιτικής Σκέψης, φιλόσοφος, δημοσιογράφος και συγγραφέας σε μία εφ' όλης της ύλης συνέντευξη στη “Νέα Κρήτη” και το neakriti.gr

O Angelo d’ Orsi, γεννημένος στην επαρχία του Σαλέρνο, στα τέλη της δεκαετίας του ’50 μετανάστευσε με την οικογένειά του στο Τορίνο, όπου ολοκλήρωσε όλες τις σπουδές του μέχρι την αποφοίτησή του στη Φιλοσοφία το 1972, με επόπτη τον Norberto Bobbio. 

Το 1980 έλαβε υποτροφία από το Ίδρυμα Luigi Einaudi στο Τορίνο, ενώ εκείνη την εποχή είχε ήδη εκδώσει τα πρώτα του βιβλία και ασκούσε έντονη δραστηριότητα μαχητικής δημοσιογραφίας με ριζοσπαστικές αριστερές θέσεις, έξω από κομματικές γραμμές. Καθηγητής Πολιτικής Σκέψης στα πανεπιστήμια Τορίνου, Μιλάνου και Σορβόννης. Έχει εντυπωσιακή παραγωγή βιβλίων μεταφρασμένα σε πολλές χώρες επικεντρωμένα στον 20ό αιώνα, στον Αντόνιο Γκράμσι, στον Ισπανικό Πόλεμο, στον Πολιτικό Φουτουρισμό και στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Εργάστηκε, επίσης, εκτενώς στους τομείς της ιστορικής μεθοδολογίας και της ιστοριογραφίας. 

Τον Μάρτιο του 2022, σε αντιπαράθεση με τη συντακτική γραμμή της εφημερίδας “La Stampa” για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αποφάσισε να εγκαταλείψει την εφημερίδα. Παρομοίως, διέκοψε τη συνεργασία του με το περιοδικό “MicroMega”, την έντυπη και διαδικτυακή έκδοσή της μετά από μια σχεδόν εικοσαετή συνεργασία, και επίσης σταμάτησε να γράφει για το “il manifesto”, περιοριζόμενος μόνο στη δημοσίευση μερικών άρθρων για το “Il Fatto Quotidiano”. 

* Αγαπητέ καθηγητά Angelo d'Orsi, μήπως έχουμε φτάσει στο τέλος της πολιτικής και μαζί του πολιτικού θεάματος; 

«Σίγουρα δεν είμαι ο πρώτος που παρατηρώ και καταγγέλλω την υποβάθμιση της πολιτικής, που προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από τη θεαματοποίησή της, από τη διαδικασία που ξεκινά από τη δεκαετία του 1990 του περάσματος της δημοκρατίας στην τελική της φάση, αυτή που αποκάλεσε ο Βρετανός πολιτικός επιστήμονας Colin Crouch “μεταδημοκρατία”, δηλαδή ένα σύστημα που διατηρεί τις μορφές της δημοκρατίας, ενώ αδειάζει την ουσία της. Η πολιτική κατανοητή ως ελεύθερη αντιπαράθεση μεταξύ ατομικών και συλλογικών υποκειμένων με στόχο την κατάκτηση της εξουσίας και η χρήση της για το συλλογικό, γενικό συμφέρον του “λαού”, έχει καταπνιγεί από τη χυδαία έκθεση αντιπαράθεσης που έχει γίνει σύγκρουση μέσω των μηχανισμών των Μέσων Ενημέρωσης. Οι ηγέτες δεν είναι πια οι “διαχειριστές” του παρελθόντος, προετοιμασμένοι από κομματικές σχολές, που ήταν εξαιρετικοί χώροι πνευματικής και πολιτικής κατάρτισης, ιδιαίτερα αυτό του PCI (Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας), που έχει γίνει σχεδόν μυθολογικό. 

Αυτοί οι ηγέτες σχηματίστηκαν, όπως είχε διδάξει ο Αντόνιο Γκράμσι, μέσω της μελέτης, ακριβώς, και μέσω του αγώνα, πολλοί είχαν φυλακιστεί, διωχθεί, βασανιστεί, ιδιαίτερα κάτω από το φασιστικό καθεστώς. Δραματικές εμπειρίες που είχαν συμβάλει στη διαμόρφωσή τους πολιτικά και ανθρώπινα. Ήταν πολιτική που μας δίδαξαν οι κλασικοί (από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Κικέρωνα...) και μας εμπιστεύτηκαν ως την “ευγενή τέχνη”, την “πιο αρχιτεκτονική”, και που στην Ιταλία είχε εξαιρετική παράδοση, από τον Μακιαβέλι μέχρι τον Γκράμσι. Το φαινόμενο Μπερλουσκόνι είχε επίσης σοβαρές συνέπειες όσον αφορά στον μετασχηματισμό της πολιτικής, τροποποιώντας το πεδίο του σύμφωνα με τις επιταγές της διαφήμισης, κάνοντας την όψη, την εμφάνιση και τα διακοσμητικά στοιχεία να υπερισχύουν της ουσίας: το σημαίνον κυριάρχησε σε τέτοιο βαθμό επί του σημαινομένου, ώστε να εξαφανιστεί εντελώς. Η κύρια φιγούρα σε ένα πολιτικό κόμμα - σε όλα τα πολιτικά κόμματα - είναι σήμερα ο επιμελητής εικόνας, δίπλα στον ιστορικά θεμελιώδη του ταμία». 

* Ποιος είναι ο ρόλος της Αριστεράς σήμερα υπό τον θρίαμβο της δημοκρατίας της ελεύθερης αγοράς και του τουρμποκαπιταλισμού; 

«Η ιταλική και ευρωπαϊκή Αριστερά φαίνεται να έχει χάσει εντελώς τον εαυτό της: έχασε τα ιδανικά της στην πορεία, δεν εκπροσωπεί πλέον ταξικά συμφέροντα (δηλαδή τις υποταξικές τάξεις) και έχει γίνει διαταξική, έχει αποκηρύξει τη μαρξιστική πυξίδα, αντικαθιστώντας την με ένα σύνολο ασαφών θέσεων, συχνά αντιφατικών, όπως καταδεικνύεται στην ιταλική περίπτωση, η οποία είναι ίσως η πιο σχετική, δεδομένου μάλιστα ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι το ισχυρότερο στην Ευρώπη. Λοιπόν, το “πάνθεον” των σημερινών Δημοκρατικών Κομμάτων (στις διάφορες προηγούμενες διατυπώσεις του: PDS, δηλ. Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, DS, δηλ. Δημοκρατικοί της Αριστεράς, και τέλος το PD, Χριστανοδημοκράτες) είχε υποδείξει ως σύνολο των ιδεολογικών αναφορών του, ότι συγκεντρώνει τόσο τον Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, όσο και τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και τον ιερέα Δον Λορέντζο Μιλάνι, σε ένα συγκεχυμένο μείγμα όπου δεν υπάρχει χώρος για την κομμουνιστική παράδοση, ούτε καν γι’ αυτόν που ιστορικά ήταν αν όχι ο ιδρυτής του PCI, δηλαδή ο Αντόνιο Γκράμσι, σίγουρα όμως η πιο αντιπροσωπευτική φυσιογνωμία, ο μεγαλύτερος Ιταλός διανοούμενος του 20ού αιώνα. Με λίγα λόγια, η Αριστερά υπέστη την ηγεμονία της Δεξιάς, ηττήθηκε, αλλά η ίδια βολεύτηκε στην ήττα της. Ακόμη και η σοσιαλιστική παράδοση παραδόθηκε σ’ ένα δύσπεπτο “κοκτέιλ” δημοκρατικού φιλελευθερισμού, καθολικισμού και υιοθέτησε ένα γενικό προοδευτισμό ως ιδεολογική αποσκευή. Λες και η Αριστερά έκανε “seppuku” ή αλλιώς “harakiri”. 

Με λίγα λόγια, αυτοκτονώντας πήρε επάνω της τις ιστορικές “ενοχές” του κομμουνισμού. Όλος ο κομμουνισμός, από τον Λένιν στον Στάλιν, από τον Μάο στον Πολ Ποτ, παραιτούμενος να υπερασπιστεί το ιδανικό φράγμα της ισότητας μεταξύ ατόμων και λαών, μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ του Βορρά και του Νότου, θεώρησε άχρηστο και παρωχημένο το σύνθημα που σύμφωνα με τον Μαρξ ήταν γραμμένο στις σημαίες της κομμουνιστικής κοινωνίας: “Στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του, από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του”. Έχουμε γίνει μάρτυρες μιας πραγματικής γενετικής μετάλλαξης της Αριστεράς ή τουλάχιστον σχεδόν του συνόλου της ηγεσίας της, και αυτό αποδεικνύεται όχι μόνο και ίσως όχι τόσο από το γεγονός ότι η Αριστερά έχει αποκηρύξει τα ιδανικά της και τους στόχους που είχε κάποτε (ριζοσπαστική αλλαγή της κοινωνίας, με την επανάσταση ή τις μεταρρυθμίσεις, αλλά κυρίως για την αποδοχή των ιδανικών που θέτουν οι αντίπαλοί της. Όπως για παράδειγμα ο ανταγωνισμός μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ των εθνών (και επομένως και η δικαίωση του πολέμου), το κέρδος, η αόριστη συσσώρευση αγαθών, η (ψευδής) ιδεολογία, της αξίας, της ελευθερίας που υπερισχύει της ισότητας, της αγοράς ως αξίας όλων των πραγμάτων κ.ο.κ., άρα και της πολεμοχαρής ρωσοφοβία». 

* Ο Jean Baudrillard είχε μιλήσει για την αποτυχία της Αριστεράς που εξακολουθεί να θέλει να είναι «θεϊκή», δηλαδή διάφανη, ενάρετη και ηθική, αντιπροσωπευτική των βαθιών αξιών, των οριστικών αξιών της ιστορίας. Σήμερα, που ζούμε σε έναν κόσμο προσομοίωσης, όπου θα κερδίζουν όσοι ξέρουν να παίζουν με τις νέες στρατηγικές της αδιαφορίας, μπορεί η Αριστερά σήμερα με τους όρους της προσομοίωσης να βρει μια θέση; 

«Η στοχαστική ανάλυση του Baudrillard δε με πείθει. Η αποτυχία της Αριστεράς εξηγείται, κατά τη γνώμη μου, ουσιαστικά με την παραίτηση από της ταυτότητάς της, δηλαδή από την ερμηνεία των αναγκών των υποτελών τάξεων και την ανάληψη ευθύνης γι' αυτές, και από την εγκατάλειψη ενός ισχυρού θεωρητικού-ιδεολογικού μηχανισμού, που μόνο ο μαρξισμός, ακόμη και στις διάφορες παραλλαγές του (που θα επιλεγούν και θα προσαρμοστούν με βάση γεωγραφικά, ανθρωπολογικά και πολιτισμικά πλαίσια), μπορεί να τα δώσει. Εάν η Αριστερά θέλει να προσπαθήσει να αναπληρώσει τον χαμένο χρόνο, σχεδόν για να ξαναγεννηθεί, πρέπει να σταματήσει να μιμείται τον αντίπαλό της και να υπερασπίζεται τις ψευδοαξίες του αντιπάλου της, έτσι ώστε να διεκδικήσει με περηφάνια τη δική της κληρονομιά σκέψης και δράσης. Δεν πρέπει να εγκαταλείψει την επιδίωξη δύο βασικών αξιών που είναι δύο συλλογικά αγαθά: η ισότητα και η ειρήνη». 

«Η Αριστερά πρέπει να επιστρέψει στη φροντίδα των αδύναμων» - «Να σταματήσει να ακολουθεί πολιτικές μόδες» 

* Αγαπητέ καθηγητή Angelo d' Orsi, πολλοί λένε ότι η θεραπεία της Αριστεράς παραμένει μυστήριο: Τι λέτε; 

«Ίσως ναι, αλλά έχουμε κάποιες ενδείξεις και τις έχω προτείνει στις προηγούμενες απαντήσεις. Για να αυτοθεραπευθεί, η Αριστερά πρέπει να επιστρέψει στη φροντίδα των αδύναμων, των ταπεινωμένων και προσβεβλημένων, για τους οποίους μιλάει ο μεγάλος Ντοστογιέφσκι, των φτωχών, όπως έλεγαν κάποτε, των εύθραυστων, όπως προτιμούν να λένε σήμερα, των μη εχόντων, των μη προνομιούχων. Και πρέπει να σταματήσει να ακολουθεί πολιτικές μόδες: δεν αρκεί να ασχολείται με άυλες πτυχές, με τη σεξουαλικότητα, με τη “διαφορετικότητα”, εν ολίγοις με τα πολιτικά δικαιώματα, αλλά να είναι και να ενεργεί στα αριστερά. Η Αριστερά καλείται πρώτα να βάλει τις υλικές ανάγκες. Η εκμετάλλευση, το εργοστάσιο, η καλλιεργήσιμη γη, με άλλα λόγια εκεί όπου οι υπερεκμεταλλευόμενοι εργάτες πεθαίνουν καθημερινά, από ατυχήματα, από τη ζέστη, από την κούραση, εκεί η Αριστερά σήμερα καλείται να αντιμετωπίσει τα εκατομμύρια των “άθλιων της γης” για τα οποία μιλάει ο Φραντς Φανόν.

Η Αριστερά δε δημιουργείται με “κομπασμούς”, αλλά με μαζικές διαδηλώσεις, με συντονισμένες και συνεχείς ενέργειες, με απεργίες που εμποδίζουν την παραγωγή, ακόμη και με μποϊκοτάζ που στοχεύουν, για παράδειγμα, εργοστάσια όπλων ή πετρελαιαγωγούς (σκεφτείτε το προκλητικό βιβλίο του Andreas Malm, “Πώς να ανατινάξεις έναν αγωγό πετρελαίου”), του οποίου οι πρωταγωνιστές είναι ακριβώς εκείνοι οι εκμεταλλευόμενοι, συχνά άνδρες και γυναίκες που έχουν δραπετεύσει από τις πατρίδες τους που έχουν πίσω τους αιώνες ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και έρχονται σε “πολιτισμένα” έθνη για να ζητήσουν αποζημίωση, διεκδικώντας κάθε ημέρα λίγη δικαιοσύνη, αυτό που τους αρνήθηκαν και που εξακολουθούν να τους αρνούνται.

Φυσικά, η Αριστερά σήμερα πρέπει να τροποποιήσει εν μέρει τους στόχους της, διατηρώντας όμως πάντα ως κορωνίδα την αρχή της “φροντίδας”, ή για να το πούμε και αλλιώς, της δράσης υπέρ του πλανήτη. Να παλέψει ώστε να εξαφανιστούν οι πιο οξείες μορφές εκμετάλλευσης στο όνομα της παραγωγικότητας, να αγωνιστεί κατά των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, κατά του “πολεμικού συστήματος”, δηλαδή κατά εκείνου του συνονθυλεύματος των στρατιωτικών, γεωπολιτικών, οικονομικών, επιχειρηματικών και ιδεολογικών συμφερόντων και προσανατολισμών που δε βλάπτει μόνο ένα έθνος ή ένα λαό, αλλά ολόκληρη την ανθρωπότητα, όλα τα έμβια όντα, τα ζώα και τα φυτά, σβήνοντας όλα τα ίχνη της ιστορίας και προσβάλλοντας τη μνήμη με όπλα υψηλής τεχνολογικής έντασης υψηλών καταστροφικών δυνατοτήτων, που μπορούν να ισοπεδώσουν ολόκληρη την υδρόγειο. Όποιος εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση θα συναντήσει την Αριστερά του αύριο, μια “νέα”, αναγκαία και απαραίτητη Αριστερά». 

* Ο Απόστολος Αποστόλου είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας. 

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News