Η εποποιία της Μάχης της Κρήτης, που θα προσέφερε στην ιστορία του νησιού μερικές από τις πιο ένδοξες αλλά και αιματοβαμμένες μέρες της, ήταν η συνέχιση της εισβολής της Γερμανίας στην Ελλάδα, ολοκληρώνοντας ουσιαστικά την κατάκτηση της χώρας και την “εξουδετέρωσή” της, προς όφελος των σχεδίων της ναζιστικής Γερμανίας.
Ένα αφιέρωμα με κάποιες σπάνιες φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Δημήτρη Σκαρτσιλάκη φιλοξενούμε σήμερα, καθώς ολοκληρώνονται οι εκδηλώσεις τιμής για την επέτειο.
Στις 6 Απριλίου του 1941, ημέρα γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα, ο Γιώργος Σεφέρης ως υπάλληλος του υπουργείου Εξωτερικών μίλησε στους ξένους ανταποκριτές λέγοντας: «Είμεθα αποφασισμένοι να ζήσωμεν ελεύθεροι ή να αποθάνωμεν».
Το κύμα μαζικής βίας, τα θύματα και οι άμαχοι της Ελλάδας θα μεγάλωναν το αιματοβαμμένο χαλί που είχε ξεκινήσει να υφαίνεται. Ο χρόνος που κυλούσε έκανε την οσμή του πολέμου όλο και πιο έντονη. Έντεκα μέρες πριν, η Γιουγκοσλαβία είχε υποκύψει και μετά από 4 μέρες μάχης με τον ελληνικό στρατό παραδόθηκαν και οι δυνάμεις της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας. Στις 27 Απριλίου οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα και η ελληνική κυβέρνηση αναχώρησε για Αίγυπτο, με ενδιάμεσο σταθμό την Κρήτη. Ο πόλεμος ήταν σαφής και ακολούθησαν τραγικά γεγονότα.
20 Μαΐου, την ημέρα που ξεκίνησε η Μάχη της Κρήτης, στην Κρήτη βρίσκονταν Βρετανοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, αλλά όχι η 5η Μεραρχία των Κρητών που είχε μεταφερθεί στην ηπειρωτική Ελλάδα και δεν είχε επιστρέψει. Εκείνο το ήρεμο ανοιξιάτικο πρωινό της 20ής Μαΐου του 1941, η φύση ήταν σαν να ξεγελάει τους κατοίκους της Κρήτης, παρασύροντάς τους στη ζωή... ενώ πλησίαζε ο θάνατος.
Ήταν λίγο μετά τις 8 το πρωί, όταν η ηρεμία διεκόπη από αεροσκάφη και ένα υπόκωφο θόρυβο που έμοιαζε σαν να πλησιάζουν άπειρα σμήνη μελισσών, ξαφνικά ακούστηκαν εκρήξεις και άρχισαν να πέφτουν αλεξιπτωτιστές. Η επιχείρηση “Ερμής” μόλις είχε ξεκινήσει, το θέαμα ήταν πρωτόγνωρο για τους υπερασπιστές του νησιού και τους κατοίκους, που αντίκρισαν πάνοπλους αλεξιπτωτιστές να επιχειρούν να προσγειωθούν διαδοχικά στο Μάλεμε, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο.
Η νωχελική διάθεση είχε σταματήσει και είχε δώσει τη θέση της στις εκρήξεις από τις βόμβες και τους πυροβολισμούς. Τα αεροπλάνα με το γερμανικό σταυρό στα φτερά και την ουρά μετέφεραν την κόλαση στο νησί της Κρήτης, ταυτόχρονα όμως φανέρωναν την οργή του Χίτλερ, μια οργή δίχως έλεος και με ομαδικές εκτελέσεις, πυρπολήσεις χωριών, φόνους παιδιών και αμάχων.
Κατά την επιχείρηση “Ερμής” υπήρχαν πολλά κενά στην άμυνα. Στους υπερασπιστές του νησιού προστέθηκαν οι πολύ νέοι του νησιού ανεκπαίδευτοι, που στρατολογήθηκαν, αλλά και πολίτες με παλικαριά, θάρρος που κάποιοι λίγοι είχαν και ατομικό αν και απαρχαιωμένο οπλισμό, ήταν δηλαδή “άοπλοι ουσιαστικά”. Αυτοί οι παθιασμένοι αμυνόμενοι, με το θάρρος και τη θέληση να βοηθήσουν όπως μπορούν, απεδείχθησαν υπέρτεροι των επαγγελματιών του πολέμου αντιπάλων τους, ο Αυστραλός αντισυνταγματάρχης Ιαν Κάμπελ μάλιστα που είχε αναλάβει την υπεράσπιση του Ρεθύμνου είχε γράψει ότι οι Αυστραλοί ήταν ευγνώμονες και περήφανοι για την υποστήριξη των Κρητικών, παρόλο που υπήρχε εντολή να μην εμπλακούν πολίτες. Αυτή τους τη συμμετοχή μάλιστα την πλήρωσαν στη συνέχεια με μαζικές εκτελέσεις και κάψιμο των χωριών.
Τα περισσότερα θύματα μάλιστα δεν κρατούσαν καν όπλο, δεν πέθαναν σε ειδικά στρατόπεδα, αλλά στον τόπο που ήταν τα σπίτια τους ή εκεί κοντά σε αυτά. Οι ανθρώπινες απώλειες και το κόστος ήταν τρομακτικό, μα αυτό δεν έκαμψε το ηθικό των Ελλήνων, Αυστραλών, Νεοζηλανδών και Βρετανών μαχητών της ελληνικής μεγαλονήσου, αλλά ούτε και του κρητικού λαού, που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να πολεμήσει τον εισβολέα.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ στα Απομνημονεύματά του αναφέρει ότι «η αντίσταση στην Κρήτη προκάλεσε την καταστροφή επίλεκτων γερμανικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να παίξουν κεφαλαιώδη ρόλο στα μεταγενέστερα γεγονότα της Μέσης Ανατολής...
Οι καταιγίδες που ακολούθησαν ήταν πολλές, προκαλώντας πολλές θηριωδίες, δεν είχαν κατορθώσει όμως να φρενιάσουν την αντίσταση του κρητικού λαού.
H Μάχη της Κρήτης σημάδεψε την πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας είχε αναγνωρίσει την καθοριστική συμβολή της Ελλάδας στην καθυστέρηση και τελική αποτυχία της γερμανικής επίθεσης εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, στο πλαίσιο της επιχείρησης “Μπαρμπαρόσα” και μετέδιδε: «Επολεμήσατε άοπλοι εναντίον πανόπλων και ενικήσατε. Δεν ήτο δυνατόν να γίνη αλλιώς, διότι είσθε Έλληνες. Εκερδίσαμεν χρόνον δια να αμυνθώμεν. Ως Ρώσοι και ως άνθρωποι σας ευγνωμονούμεν».
To γόητρό τους πληγώθηκε ανεπανόρθωτα και απέδειξε μετά από τις πολυάριθμες απώλειες που υπέστησαν ότι το πρώτο κύμα αλεξιπτωτιστών ήταν και το τελευταίο. Όσο για την Κρήτη, είχε γίνει αντικείμενο συζήτησης όλου του κόσμου και απασχολούσε τη γραμμή επικαιρότητας του τύπου. Όλοι εστίαζαν στο νησί της Κρήτης και τα δραματικά αυτά γεγονότα, που θύμιζαν κινηματογραφικό υλικό, ήταν σαν να κατέβηκε ο θάνατος επί γης για να σπείρει την κόλαση, να πάρει πολλές νεανικές και δροσερές ζωές και να αφήσει πίσω τους ζωντανούς να περιφέρονται στην πύρινη κόλαση, παλεύοντας με τη σκέψη του αν τελικά είναι ζωντανοί ή νεκροί.
Μετράμε 83 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης. Οι εικόνες που έχω στο μυαλό μου από το σήμερα και που είναι κομμάτια της ιστορίας του τόπου μου είναι διάσπαρτοι τάφοι Ελλήνων στρατιωτών σε πολλά χωριά, τάφοι ηρώων που φροντίζονται από τους συγγενείς τους, καθώς και Μνημεία, Ηρώα, προτομές Ηρώων σε κήπους, που ορθώνονται αφιερωμένα στην ιστορία.
Φωτογραφίζοντας τα 83 χρόνια που πέρασαν από τη Μάχη της Κρήτης, την πρώτη μαζική κατάληψη από αέρος στην παγκόσμια ιστορία, την πρώτη μάχη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όπου ο άμαχος πληθυσμός συμμετείχε μαζί με τους στρατιώτες, οι εικόνες ιστορικής μνήμης με ταξιδεύουν στη Σούδα και το Συμμαχικό Κοιμητήριο. Το Συμμαχικό Νεκροταφείο βρίσκεται στις δυτικές πλαγιές του κόλπου της Σούδας και εκεί αναπαύονται 1.527 στρατιώτες και αξιωματικοί, ατενίζοντας την ακτή που είχαν αποβιβαστεί.
Οι δυνάμεις της Κοινοπολιτείας πολέμησαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Η Κοινοπολιτειακή Επιτροπή Στρατιωτικών Ταφών (ΚΕΣΤ) με την κατασκευή και συντήρηση κοιμητηρίων και μνημείων τιμά τη μνήμη πεσόντων πολέμου, διασφαλίζοντας έτσι ότι δε θα ξεχαστούν ποτέ. Εκεί που βρίσκονται συγκεντρωμένοι 1.527 τάφοι, η ιστορία είναι ζωγραφισμένη, αποτυπώνοντας τη Μάχη της Κρήτης.
* Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Δημήτρη Σκαρτσιλάκη, ιστορικού ερευνητή-συλλέκτη
Δείτε τις φωτογραφίες:
