Το ΠΑΣΟΚ είναι το κόμμα που έχει σημαδέψει τη μεταπολιτευτική πορεία της χώρας όσο κανένας άλλος πολιτικός φορέας στην Ελλάδα. Από τη δεκαετία του 1980, με τις πρώτες κυβερνήσεις της “Αλλαγής” που επέφεραν σημαντικές κοινωνικές τομές, μέχρι και το 2012, όπου η χώρα βρέθηκε σε καθεστώς χρεωκοπίας και αυστηρής οικονομικής επιτήρησης, το ΠΑΣΟΚ ήταν ένας από τους δύο σημαντικότερους πόλους εξουσίας και το κόμμα με τη μεγαλύτερη κυβερνησιμότητα μέχρι εκείνη την περίοδο.
Τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν το ΠΑΣΟΚ μπήκε σε μία φάση παρατεταμένης εσωστρέφειας, καθώς οι πολίτες θεωρούσαν καθοριστική τη συμβολή του στην οικονομική χρεωκοπία της χώρας. Τα ποσοστά του συρρικνώθηκαν αρκετά, ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε ο βασικός πολιτικός φορέας του προοδευτικού κόσμου και το ΠΑΣΟΚ μετατράπηκε σε ένα μικρό κόμμα, που τα ποσοστά του κινούνταν σε μονοψήφια νούμερα.
Από το 2023 και μετά, υπό την ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη, το ΠΑΣΟΚ μπήκε σε μία νέα φάση, τα ποσοστά του έφτασαν ξανά σε διψήφια νούμερα, χωρίς ωστόσο το κόμμα μέχρι σήμερα να έχει καταφέρει να περάσει στη δεύτερη θέση, με τον ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με την τελευταία εκλογική αναμέτρηση του Ιουνίου, να παραμένει στη δεύτερη θέση παρά τα μεγάλα εσωτερικά προβλήματα και την τεράστια απόσταση που τον χωρίζει από τη Ν.Δ.
Οι εκλογές στο ΠΑΣΟΚ θεωρούνται για πολλούς μία νέα αφετηρία, με την προϋπόθεση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δε θα καταφέρει να ανακάμψει και το ΠΑΣΟΚ θα μπει και πάλι σε τροχιά κυβερνησιμότητας.
Με αφορμή τις εσωκομματικές εκλογές στο ΠΑΣΟΚ, επιχειρούμε μία σύντομη ιστορική αναδρομή σε όλες τις ηγεσίες που πέρασαν από το κόμμα, καθεμία από τις οποίες διαδραμάτισε τον δικό της ρόλο σε κρίσιμες φάσεις της σύγχρονης ιστορίας. Στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ μέχρι σήμερα έχουν περάσει έξι πρόεδροι: Ο ιστορικός ηγέτης-ιδρυτής του Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κώστας Σημίτης, ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Βαγγέλης Βενιζέλος, η Φώφη Γεννηματά και ο Νίκος Ανδρουλάκης.
Το τέλος του Ανδρέα Παπανδρέου...
Η ανάληψη της ηγεσίας από τον Κώστα Σημίτη
Στις 15 Ιανουαρίου του 1996, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός της χώρας Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλεύεται με σοβαρά προβλήματα υγείας στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Η νοσηλεία ξεκίνησε τις 20 Νοεμβρίου του 1995, αφότου ο πρωθυπουργός εισήχθη εσπευσμένα με αναπνευστικά προβλήματα.
Μετά από δύο μήνες ταλαιπωρίας και με την κατάσταση της υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου να θεωρείται μη αναστρέψιμη, ξεκίνησαν μέσα στο νοσοκομείο οι πρώτες συζητήσεις περί παραίτησης του πρωθυπουργού λόγω αδυναμίας να ασκήσει τα καθήκοντά του. Μετά από αλλεπάλληλα ιατρικά συμβούλια και συνεννοήσεις της οικογένειας Παπανδρέου με κορυφαία στελέχη της κυβέρνησης, ο πρωθυπουργός υπογράφει επιστολή παραίτησης κυριολεκτικά πάνω στο “κρεβάτι του πόνου”.
Η μάχη για τη διεκδίκηση της πρωθυπουργίας ξεκινά. Οι αντίπαλοι είναι δύο υψηλόβαθμα στελέχη εκείνης της περιόδου, ο Άκης Τσοχατζόπουλος, που ασκούσε χρέη σκιώδους πρωθυπουργού όσο ο Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλευόταν, και ο Κώστας Σημίτης. Οι δυο τους θα βρεθούν ξανά αντίπαλοι, αυτή τη φορά για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ, μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου.
Στις 18 Ιανουαρίου 1996, συγκαλείται η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ για να εκλέξει νέο πρωθυπουργό. Οι υποψήφιοι είναι τέσσερις: ο Άκης Τσοχατζόπουλος, ο Γεράσιμος Αρσένης, ο Κώστας Σημίτης και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος. Στην πρώτη ψηφοφορία οι Σημίτης και Τσοχατζόπουλος ισοψηφούν με 53 ψήφους, ενώ ο Αρσένης με 50 ψήφους και ο Χαραλαμπόπουλος με 11 τίθενται εκτός μάχης. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας γίνεται δεύτερη ψηφοφορία. Η μάχη είναι αμφίρροπη. Τελικά πρωθυπουργός εκλέγεται ο Κώστας Σημίτης με 86 ψήφους, έναντι 75 του Άκη Τσοχατζόπουλου.
Την Κυριακή 23 Ιουνίου του 1996, ο Ανδρέας Παπανδρέου πεθαίνει στα 77 του χρόνια, μετά από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο, στο σπίτι του στην Εκάλη. Στενοί συνεργάτες του είχαν προηγουμένως συντάξει το κείμενο της σύντομης ομιλίας-παρέμβασής του στο συνέδριο του κόμματος, που θα γινόταν λίγες ημέρες αργότερα.
Μία εβδομάδα μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, στις 30 Ιουνίου διεξάγεται το θορυβώδες και γεμάτο αγωνία για το μέλλον το κόμματος 4ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, το οποίο συνέρχεται σε μια αίθουσα του ΟΑΚΑ. Στην παρέμβασή του προς τους συνέδρους, ο Κώστας Σημίτης θέτει ευθέως το δίλημμα «ή πρόεδρος ή παραιτούμαι από πρωθυπουργός». Ο “εκβιασμός” φέρνει θετικά αποτελεσματικά για τον Σημίτη, ο οποίος εκλέγεται πρόεδρος με ποσοστό περίπου 53%, έχοντας αντίπαλό του και πάλι τον Άκη Τσοχατζόπουλο.
Τον Μάρτιο του 2004
Το “δαχτυλίδι της διαδοχής” στον Γιώργο Παπανδρέου
Ο Κώστας Σημίτης αφήνει την προεδρία του κόμματος λίγο πριν από τις εθνικές εκλογές του Μαρτίου του 2004, προκειμένου να αποφύγει μία πιθανή ήττα στην επικείμενη εκλογική μάχη, αφού όλες οι δημοσκοπήσεις προμηνύουν νίκη της Ν.Δ. και του Κώστα Καραμανλή. Ο Γιώργος Παπανδρέου σπεύδει να νομιμοποιήσει στον λαό αυτήν την αμφιλεγόμενη διαδοχή που παρέλαβε, με μία πρωτοποριακή για τα χρονικά διαδικασία.
Πρόκειται για την πρώτη εσωκομματική εκλογικά διαδικασία στην περίοδο της μεταπολίτευσης. Στις 8 Φεβρουαρίου του 2004, ως μοναδικός υποψήφιος, ο Παπανδρέου διεκδικεί χωρίς αντίπαλο την προεδρία του ΠΑΣΟΚ με ανοιχτή ψηφοφορία μελών αλλά και φίλων του κόμματος. Προσέρχονται στις κάλπες περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι και ο Γιώργος Παπανδρέου συγκεντρώνει καταμετρημένα το 99,70% των ψήφων.
Σεπτέμβριος 2007
Γιώργος Παπανδρέου VS Βαγγέλη Βενιζέλου
Το φθινόπωρο του 2007, αμέσως μετά τη δεύτερη ήττα του στις εθνικές εκλογές από τον Κώστα Καραμανλή, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ αμφισβητείται μέσα σε κλίμα μεγάλης έντασης. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, με την υποστήριξη μερίδας στελεχών του κόμματος, θέτει θέμα ηγεσίας. Προτού καταμετρηθούν οι ψήφοι στην επικράτεια, εμφανίζεται τα ξημερώματα της 17ης Σεπτεμβρίου του 2007 αιφνιδίως στο Ζάππειο και δηλώνει παρών στην επόμενη μέρα του ΠΑΣΟΚ.
Έπειτα από μια σειρά λανθασμένων επικοινωνιακών χειρισμών, ο Βενιζέλος δέχεται την εσωκομματική προεκλογική εκστρατεία των δύο μηνών. Στη διάρκειά τους μίση, πάθη, έριδες, προσωπικό μένος και μπόλικη συνωμοσιολογία φουντώνουν, πυροδοτώντας εκρηκτικό κλίμα φαγωμάρας και διχασμού. Στις κάλπες της 11ης Νοεμβρίου 2007 προσέρχονται περισσότεροι από 750.000 ψηφοφόροι. Ο Παπανδρέου επανεκλέγεται από τον πρώτο γύρο με 55,91% των ψήφων απέναντι στον δεύτερο με 38,18% Βενιζέλο και τον τρίτο με 5,74% Κώστα Σκανδαλίδη.
Ο Βενιζέλος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ
Πάνω στα οικονομικά... συντρίμμια της χώρας
Στα τέλη Οκτωβρίου του 2011, η κυβέρνηση Παπανδρέου είναι πολύ πιεσμένη εξαιτίας της άσχημης οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης της χώρας. Τα σκληρά μέτρα και οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις έχουν εξοργίσει τους πολίτες. Ο Γιώργος Παπανδρέου, πιεσμένος από τους δανειστές, προτείνει δημοψήφισμα για την έγκριση ή την απόρριψη της απόφασης της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε., η οποία, μεταξύ άλλων, προβλέπει πρόγραμμα δεκαετούς δημοσιονομικής προσαρμογής, δημιουργία μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας και πρόσθετο πακέτο βοήθειας ύψους 130 δισ. ευρώ.
Ο Παπανδρέου πιέζεται τόσο από τις εσωκομματικές αντιδράσεις όσο και από την κοινή στάση των εταίρων απέναντι στην πρωτοβουλία του δημοψηφίσματος, την οποία τελικά αποσύρει. Την Κυριακή 6 Νοεμβρίου συναντάται στο Προεδρικό Μέγαρο με τον πρόεδρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντώνη Σαμαρά, ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια. Εκεί οι δύο πολιτικοί αρχηγοί συμφωνούν για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Λουκά Παπαδήμο.
Τον Μάρτιο του 2012, ο Γιώργος Παπανδρέου αποφασίζει να αποσυρθεί και από το πόστο του προέδρου στο ΠΑΣΟΚ, περιμένοντας τα γεγονότα να δικαιώσουν μελλοντικά τις εκτιμήσεις, τις κρίσεις και τις επιλογές του. Τη θέση του προέδρου διεκδικεί εκ νέου, μετά περίπου πέντε έτη, ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Δεν έχει πλέον αντίπαλο. Στις 18 Μαρτίου του 2012 το ΠΑΣΟΚ πραγματοποιεί εσωκομματικές εκλογές για την ανάδειξη νέου αρχηγού. Προσέρχονται στις κάλπες πάνω από 235.000 μέλη και φίλοι του κόμματος.
Παραίτηση Βενιζέλου
Το ιστορικό χαμηλό του 4,68% φέρνει τη Φώφη Γεννηματά στο “τιμόνι”
Η μεγάλη μερίδα των προοδευτικών ψηφοφόρων μεταναστεύει προς τον ΣΥΡΙΖΑ, που γίνεται πλέον ένα από τα δύο κόμματα με τη μεγαλύτερη εκλογική βάση. Ο Βενιζέλος θα οδηγήσει το κόμμα σε ιστορικό χαμηλό. Οι ψηφοφόροι περιφρονούν το ΠΑΣΟΚ και του αποδίδουν βαρύτατες ευθύνες για τη φτωχοποίηση της χώρας. Η άλλοτε πανίσχυρη παράταξη σημειώνει το χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία της, λαμβάνοντας το πενιχρό 4,68% στις εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2015. Ο Βενιζέλος μετράει μέρες στην ηγεσία του κόμματος. Παραιτείται από την αρχηγία τον Ιούνιο του 2015, λίγο περισσότερο από τρία χρόνια μετά την ανάδειξή του σε αυτή.
Έρχεται η σειρά να αναλάβει τη σκυτάλη της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ η Φώφη Γεννηματά. Στις 14 Ιουνίου του 2015, σε εσωκομματικές εκλογές όπου μόλις 52.000 φίλοι και μέλη παίρνουν μέρος, η κόρη του αείμνηστου Γιώργου Γεννηματά κερδίζει την ηγεσία από τον πρώτο γύρο με 51,6%.
Η εποχή Ανδρουλάκη
Θριάμβευσε έναντι του Γ. Παπανδρέου
Η γενναία μάχη για τη ζωή που έδωσε η Φώφη Γεννηματά συγκίνησε όλους τους Έλληνες, ωστόσο η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ δεν τα κατάφερε και τον Οκτώβριο του 2021 αφήνει την τελευταία της πνοή μετά από ολιγοήμερη νοσηλεία, μόλις στα 57 της χρόνια.
Στις 5 Δεκεμβρίου του 2021, σε μία νέα εσωκομματική κάλπη προσέρχονται 270.000 ψηφοφόροι. Κάνουν ουρά στα εκλογικά κέντρα, προκειμένου να εκλέξουν νέο επικεφαλής του κόμματος ανάμεσα σε έξι υποψηφίους: τους Νίκο Ανδρουλάκη, Ανδρέα Λοβέρδο, Παύλο Χρηστίδη, Παύλο Γερουλάνο, Χάρη Καστανίδη και τον Γιώργο Παπανδρέου.
Ο Νίκος Ανδρουλάκης τελικά υπερισχύει στον πρώτο γύρο και εκλέγεται αρχηγός του Κινήματος στον δεύτερο, κερδίζοντας με το συντριπτικό 67,1% τον Γιώργο Παπανδρέου. Ο καινούργιος πρόεδρος αρχικά δημιουργεί προσδοκίες εκλογικής ανόδου μετά την ανάδειξή του. Στις εκλογές του 2023 το ΠΑΣΟΚ καλύπτει το χαμένο έδαφος από τον ΣΥΡΙΖΑ, καταγράφοντας μετά από 11 χρόνια διψήφια ποσοστά, παρ’ όλα αυτά ο στόχος της δεύτερης θέσης δεν επετεύχθη. Το γεγονός αυτό ξεσήκωσε κύμα αμφισβήτησης προς το πρόσωπο του Νίκου Ανδρουλάκη, κάτι που οδήγησε στις εκλογές της 6ης Οκτωβρίου και στην εκ νέου εκλογή αρχηγού.
