Η ποιότητα του ύπνου και η καλή διατροφή είναι οι δύο παράγοντες που μπορεί να αποτρέψουν τη σταδιακή νευρολογική εκφύλιση, όπως υπογραμμίζει η Μάγδα Τσολάκη, νευρολόγος-ψυχίατρος, θεολόγος, καθηγήτρια ΑΠΘ, Γ.Ν. «Γ. Παπανικολάου» και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer, που μίλησε στην εφημερίδα «Νέα Κρήτη» με αφορμή τη νόσο Αλτσχάιμερ στην οποία είναι αφιερωμένος ο μήνας Σεπτέμβριος.
Η συγκεκριμένη νόσος είναι νευροεκφυλιστική και χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή απώλεια των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου.
Το άτομο αρχικά αδυνατεί να ανταποκριθεί στις καθημερινές δραστηριότητες, ενώ στα τελευταία στάδια της νόσου το άτομο είναι καθηλωμένο στο αναπηρικό καροτσάκι ή κλινήρης, χωρίς να έχει επίγνωση της κατάστασής του.
* Καταρχήν, θα ήθελα να μου σχολιάσετε σε τι σημείο βρισκόμαστε ως προς τη διερεύνηση των αιτιών που προκαλούν τη νόσο Αλτσχάιμερ.
«Η νόσος Alzheimer είναι μια ετερογενής νευροεκφυλιστική διαταραχή και είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας στους ηλικιωμένους. Η αιτιολογία της και ο βασικός μηχανισμός εμφάνισής της δεν είναι ακόμη σαφείς. Ωστόσο, τα βασικά ιστοπαθολογικά χαρακτηριστικά της νόσου Alzheimer περιλαμβάνουν την εμφάνιση 1) γεροντικών ή αμυλοειδικών πλακών, 2) νευροϊνιδιακών πλεγμάτων ή τολυπίων, 3) απώλειας των συνάψεων, 4) φλεγμονής του εγκεφάλου, 5) νευρωνικής απώλειας, 6) αλλαγμένου μεταβολισμού χοληστερόλης, 7) οξειδωτικού stress, 8) διαταραχής της ομοιόστασης των μετάλλων, 9) δυσλειτουργίας του χολινεργικού, γλουταμινεργικού και μονοαμινεργικού συστήματος, 10) δυσλειτουργίας των μιτοχονδρίων και 11) αγγειακής νόσου, με συνέπεια τη συρρίκνωση του εγκεφάλου. Έτσι, η πρόοδος στην κατανόηση της αιτιολογίας της νόσου απαιτεί θεραπεία πολλαπλών στόχων.
Η πρώιμη εμφάνιση της νόσου Alzheimer προκαλείται από μεταλλάξεις σε τρία γονίδια και κληρονομείται κυρίως μέσω αυτοσωματικού κυρίαρχου χαρακτήρα: την πρόδρομη πρωτεΐνη του β-αμυλοειδούς και τις πρεσενιλίνες 1 και 2 (PSEN1 και PSEN2). Η πρώιμη εμφάνιση της νόσου επηρεάζει λιγότερο από το 1% όλων των περιπτώσεων νόσου Alzheimer με αυτοσωματική κυρίαρχη κληρονομικότητα. Η όψιμη έναρξη της νόσου, που χαρακτηρίζεται από ένα γενετικά πολύπλοκο και υψηλής κληρονομικότητας πρότυπο, είναι η πιο κοινή μορφή της, με ηλικία έναρξης άνω των 65 ετών. Η απολιποπρωτεΐνη Ε είναι ο μόνος ομόφωνα αποδεκτός, προς το παρόν, παράγοντας γενετικού κινδύνου για την ανάπτυξή της. Έχουν ταυτοποιηθεί διάφορα γονίδια (31 γονίδια κινδύνου) που εμπλέκονται στην παθογένεια της νόσου, χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες γενετικής, ωστόσο υπάρχουν πολλά επιπλέον προδιαθεσικά γονίδια που παραμένουν άγνωστα.
Αυτά τα γονίδια κυρίως επηρεάζουν τα επίπεδα του β αμυλοειδούς (Αβ), ενώ ορισμένα γονίδια εμπλέκονται στη μεταβολική οδό και στη νευρο-φλεγμονή. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να διαφανεί η ολοκληρωμένη γενετική εικόνα αυτής της καταστροφικής ασθένειας, να δοθεί μια εικόνα για νέους θεραπευτικούς στόχους και να διευκολυνθεί η ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών για την καταπολέμηση της νόσου Alzheimer.
α. Ποιότητα ύπνου: Είκοσι επτά μελέτες παρατήρησης (n= 69216 συμμετέχοντες), που παρείχαν 52 εκτιμήσεις σχετικού κινδύνου (RR), συμπεριλήφθηκαν σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση. Τα άτομα με προβλήματα ύπνου είχαν 1,55Χ υψηλότερο ποσοστό κινδύνου να εμφανίσουν νόσο Alzheimer, ήπια νοητική δυσλειτουργία και προκλινικά συμπτώματα της νόσου, σε σχέση με άτομα χωρίς προβλήματα ύπνου, αντίστοιχα.
Η συνολική μετα-ανάλυση αποκάλυψε ότι τα άτομα με προβλήματα ύπνου είχαν 1,68Χ υψηλότερο κίνδυνο στη συνδυαστική εκδοχή νοητικής διαταραχής και/ή νόσου Αλτσχάιμερ. Υπολογίζεται ότι περίπου το 15% εκδήλωσής της στον πληθυσμό μπορεί να αποδοθεί σε προβλήματα ύπνου. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη (2018), που έγινε σε συνεργασία με όλα τα κέντρα άνοιας στην Αμερική και εξέτασε με παρακολούθηση 2 χρόνων φυσιολογικούς και ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή, δε βρήκε ότι οι διαταραχές του ύπνου μπορεί να επηρεάζουν την εξέλιξη των ασθενών σε άνοια.
β. ΑΡΟΕ και φύλο: Δεν ήταν σαφές εάν οι γυναίκες φορείς του αλληλόμορφου ε4 της απολιποπρωτεΐνης Ε (APOE) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης νόσου Alzheimer, σε σύγκριση με τους άνδρες και δεν είχε διευκρινιστεί η εξαρτώμενη από το φύλο συσχέτιση της ήπιας νοητικής διαταραχής και της APOE. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη σε αντίθεση με τις έως τώρα απόψεις, οι άνδρες και οι γυναίκες με τον γονότυπο APOE ε3/ε4 έχουν σχεδόν τις ίδιες πιθανότητες να αναπτύξουν Alzheimer από την ηλικία 55 έως 85 ετών, αλλά οι γυναίκες έχουν αυξημένο κίνδυνο σε νεότερες ηλικίες.
γ. Ο ρόλος του μικροβίωματος του εντέρου (ΜΕ): Ο αριθμός των βακτηρίων που ζουν στο ανθρώπινο σώμα είναι περίπου ίσος ή ακόμη περισσότερος όλων των κυττάρων του σώματος. ΜΕ είναι όλα του μικρόβια του ΓΕΣ περίπου 1014. Είναι η μεγαλύτερη αποθήκη μικροβίων στον άνθρωπο. Νέα δεδομένα συνδέουν το ΜΕ με την παθογένεια της νόσου μέσω της νευρο-φλεγμονής, της γήρανσης και των μεταβολικών νοσημάτων. Σταθερό ΜΕ συνδέεται με καλή υγεία. Αποικίες παθογόνων μικροβίων ή με κακή προσαρμογή στο έντερο, κατάσταση που ονομάζεται δυσβίωση, σχετίζεται με ποικιλία περιφερικών νοσημάτων, όπως ο ΣΔ τύπου 2, καρδιαγγειακά νοσήματα και φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου. Το 95% των μικροβίων που συμβιώνουν στο ανθρώπινο σώμα βρίσκονται στο έντερο. Το GM εμπλέκεται σε διαδικασίες ομοιόστασης, όχι μόνο του ΓΕΣ αλλά και α) στον μεταβολισμό της γλυκόζης και των οστών, β) στη φλεγμονή, γ) στην ανοσο-απάντηση, δ) στην περιφερική (εντερική) αλλά και ε) κεντρική νευρο-μεταβίβαση. Έτσι, αναπτύσσοντας στρατηγικές για τη ρύθμιση και διατήρηση υγιούς ΜΕ θα μπορούσε να είναι μια αξιόλογη προσέγγιση για την ελάττωση του κινδύνου και του επιπολασμού των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων».
* Κατά καιρούς βγαίνουν στην αγορά φαρμακευτικά σκευάσματα τα οποία ευαγγελίζονται πως παρατείνουν το χρονικό διάστημα μέχρι την εκδήλωση των συμπτωμάτων της άνοιας. Αλήθεια, είναι αποτελεσματικά;
«Δεν έχει εγκριθεί ακόμη κανένα φάρμακο ή φυτικό προϊόν, το οποίο να παρατείνει το χρονικό διάστημα μέχρι και την εκδήλωση της άνοιας».
* Η νόσος Αλτσχάιμερ θεωρείται η μεγαλύτερη ιατρική πρόκληση του 21ου αιώνα. Πιστεύετε πως στο κοντινό μέλλον θα μιλάμε για ίαση της συγκεκριμένης πάθησης; Είστε αισιόδοξη;
«Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι μέχρι το 2025 θα έχουμε το φάρμακο για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Εγώ δεν το πιστεύω, διότι η νόσος είναι πολυπαραγοντική και επομένως πρέπει να βρούμε ένα φάρμακο που θα χτυπάει όλα τα αίτιά της, που αποτελεί την πιο συχνή άνοια».
Ο ρόλος της οικογένειας
* Πόσο σημαντικός είναι ο υποστηρικτικός ρόλος της οικογένειας σ’ έναν ανοϊκό ασθενή;
«Είναι πολύ σημαντικός ρόλος. Εκπαιδευμένοι περιθάλποντες αλλάζουν τη ζωή όλης της οικογένειας που φροντίζει ασθενή με άνοια. Μετατρέπουν το σπίτι σε... παράδεισο».
* Εάν σας έλεγα να δώσετε κάποιες συμβουλές σ’ έναν άνθρωπο ηλικίας 30-50 ετών, ώστε να μην εκδηλώσει τη νόσο Αλτσχάιμερ σε μεγαλύτερη ηλικία, ποιες θα ήταν;
«Να τρώει σωστά - μεσογειακή διατροφή με φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά και ψάρι - να κοιμάται σωστά, να φροντίζει το βάρος του με τη σωστή διατροφή και τη σωματική άσκηση, να είναι ήρεμος και χαρούμενος, να έχει καλούς φίλους και αγαπημένη οικογένεια και να έχει ουσιαστική σχέση με τον Θεό».
