Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια αγχώδης διαταραχή η οποία όλο και περισσότερο “χτυπά” τους σύγχρονους ανθρώπους. Ο κάθε άνθρωπος διαθέτει ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως να ελέγχει συχνά το θερμοσίφωνο του σπιτιού του ή να ελέγχει το χειρόφρενο του παρκαρισμένου αυτοκινήτου.
Όταν, όμως, ο άνθρωπος ελέγχει συνεχώς το αμάξι ή το θερμοσίφωνο καταναλώνοντας σημαντικό χρονικό διάστημα της μέρας του, τότε ο ψυχολόγος ή ο ψυχίατρος είναι εκείνος που θα δώσει την απάντηση. Είναι ένα παράδειγμα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής αυτό. Η εφημερίδα “Νέα Κρήτη” επικοινώνησε με τον Νίκο Παπανικολάου, ψυχολόγο, ο οποίος μας μίλησε για τη συγκεκριμένη ψυχική νόσο...
«Είναι μια διαταραχή που ως επί το πλείστον συνυπάρχει με την κατάθλιψη. Είναι μια ψυχική διαταραχή που με κάποιο τρόπο οι φόβοι και τα άγχη μας μεταφέρονται σε κάτι άλλο το οποίο είναι πιο συγκεκριμένο, πιο χειροπιαστό και ίσως πιο ελεγχόμενο. Για να το περιγράψουμε καλύτερα, θεωρήστε πως οι εντάσεις τις οποίες ζούμε, εάν μπορούμε να τις σχηματοποιήσουμε, λειτουργούν ως ένα ηφαίστειο, στο οποίο υπάρχει λάβα που λειτουργεί κάτω από το “ηφαίστειο”. Κάποια στιγμή θα “βρει” το πιο μαλακό και περίεργο “έδαφος” και θα υπάρξει “έκρηξη”. Αυτό σημαίνει ότι θα “δώσει” κατάθλιψη κάποια στιγμή, αλλά μπορεί να “δώσει” και ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι ψυχικές του εντάσεις περνούν στο σώμα του, οπότε αντίστοιχα σε αυτήν την κατάσταση μπορεί να υπάρχει κατάθλιψη, και γι’ αυτό το λόγο πολλές φορές δίδουμε αντικαταθλιπτικά. Υπάρχει και τρίτη περίπτωση που είναι η ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση. Αυτή είναι μια κατάσταση κατά την οποία κάποιος, αντί να αγχώνεται με κάτι το οποίο είναι άξιο άγχους εκείνο τον καιρό, το μεταφέρει σε κάτι που είναι συγκεκριμένο, προσμετρήσιμο: Π.χ. είμαι αγχωμένος με χίλια δυο πράγματα στην καθημερινότητά μου που “μεταφέρονται” στο πόσο καθαρό είναι το σπίτι μου. Και στη συνέχεια μένει αυτή η ιδεοληψία, ή εάν προτιμάτε το “κόλλημα”, και από εκεί και πέρα μπαίνει ο ψυχαναγκασμός, που είναι μια προσπάθεια “να καθαρίζω το σπίτι μου από το πρωί μέχρι το βράδυ”. Επί της ουσίας, ψυχαναγκασμός ή καταναγκασμός είναι η συμπεριφορά, και από εκεί και πέρα η ιδέα προϋπάρχει και έρχεται ο καταναγκασμός στην πορεία, έως ότου να μπορέσει να κάνει καλά την ιδέα. Προφανώς επειδή η ιδέα είναι αστείρευτη. Την ιδέα δε την τροφοδοτούν οι αντικειμενικές συνθήκες που υπάρχουν: “Δεν είναι βρόμικο το σπίτι μου, αλλά εγώ πιστεύω ότι είναι βρόμικο το σπίτι μου”. Άρα, και ο καταναγκασμός είναι αστείρευτος. Οπότε, αναλόγως με το άγχος που έχω, ο καταναγκασμός είναι αστείρευτος και έχω έτσι προβλήματα συμπεριφοράς, πράγμα που με κάνει να μην μπορώ να φροντίσω τα παιδιά μου κ.τ.λ.» αναφέρει στην εφημερίδα ο Νίκος Παπανικολάου.
Στο ερώτημα σε ποιο βαθμό η ψυχική νόσος είναι σοβαρή ή όχι, ο κ. Παπανικολάου απαντάει: «Εξαρτάται. Δεν είναι σίγουρα εύκολη ψυχική νόσος. Στην ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση, περνάμε σε άλλο επίπεδο και όχι στο συναισθηματικό. Σε πρώτο επίπεδο, ο πάσχων πρέπει να συνειδητοποιήσει τις ιδέες τις οποίες έχει, τις συμπεριφορές τις οποίες “κάνει”... Και σε δεύτερο επίπεδο να συνειδητοποιήσει τι είναι εκείνο που τροφοδοτεί την κατάθλιψή του κ.τ.λ. Και σαφέστατα αυτό κάνει πιο δύσκολα τα πράγματα και γι’ αυτό το λόγο προϋπόθεση είναι να είναι κάποιος τιμωρητικός. Όταν καθαρίζω το σπίτι βγάζω θυμό. Εάν πηγαίναμε σε ενδοψυχικό επίπεδο για τον άνθρωπο που αντιμετωπίζει την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, θα συναντούσαμε δύο πράγματα: θυμό συγκαλυμμένο ο οποίος δε βγαίνει και πολλά αυστηρά “πρέπει”. Όταν έχω πολύ θυμό, ο οποίος δεν εκφράζεται, και πολλά αυστηρά “πρέπει”, τότε όλο αυτό το γυρίζω στον εαυτό μου σα θυμό και καθαρίζω. Αντίστοιχα, υπάρχουν συμπεριφορές που κάποιος πλύνει τα χέρια του και φτάνει στο σημείο αυτά να ματώνουν. Είναι ένας θυμός που δεν τον εκφράζω στο πρόσωπο που με ενόχλησε, οπότε και είναι μια δύσκολη κατάσταση, καθώς πρέπει να απενοχοποιήσω το θυμό μου και προφανώς να έχω λιγότερα “πρέπει”. Συνήθως μιλάμε για ανθρώπους που έχουν μεγαλώσει σε αυστηρά περιβάλλοντα, αυστηρά “πρέπει”».
Τα αίτια
Όσον αφορά στα αίτια που δημιουργούν την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ο κ. Παπανικολάου λέει χαρακτηριστικά: «Φαίνεται πως υπάρχει κληρονομικότητα. Δεν ξέρουμε ποιο γονίδιο υπάρχει. Φαίνεται πως υπάρχει ψυχολογική κατάσταση. Είμαστε ακόμη λίγο μπερδεμένοι ως προς τι τη δημιουργεί».
Συνεχίζοντας λέει χαρακτηριστικά: «Συνήθως τροφοδοτείται από την παιδική ηλικία σε βαριές καταστάσεις. Όλοι έχουμε τα ιδεοψυχαναγκαστικά μας, όπως ένα καθαρό γραφείο ή ένα καθαρό αυτοκίνητο... Αυτό δεν είναι πρόβλημα... Αλλά όταν το αυτοκίνητο το καθαρίζω από το πρωί μέχρι το βράδυ, τότε δημιουργείται το πρόβλημα. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει ιδεοψυχαναγκασμό. Το να νομίζω ότι θα μου συμβεί κάτι κακό την Τρίτη στις 13 του μήνα είναι ιδεοψυχαναγκαστικό. Όμως, σαφέστατα, όταν χαλάει η καθημερινότητα ενός ανθρώπου εξαιτίας του ιδεοψυχαναγκασμού, τότε αυτό είναι μια προβληματική κατάσταση».
Σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, «η συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης πάθησης. Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία σημαίνει πως κάποιος που μπαίνει στη διαδικασία να “κολυμπήσει”, σιγά-σιγά “κολυμπάει” στα ρηχά και ολοένα πάει πιο βαθιά. Περιορίζει, δηλαδή, σταδιακά τις καταναγκαστικές του συμπεριφορές. Η συμπεριφορική αγωγή δε χτυπάει τη ρίζα του προβλήματος που μπορεί να είναι η κατάθλιψη, αλλά είναι εκείνη που χτυπάει το σύμπτωμα ή το πρόβλημα. Πολλές φορές, χτυπώντας το πρόβλημα, η κατάθλιψη που υπάρχει από κάτω μπορεί να τροφοδοτείται λιγότερο. Πολλές φορές ίσως χρειαστεί άλλη ψυχοθεραπεία, όπως ψυχαναλυτικού τύπου, που είναι κάτι πιο βαθύ. Ίσως χρειαστεί το άτομο φαρμακευτική αγωγή, δηλαδή τα αντικαταθλιπτικά που τις περισσότερες φορές είναι αποτελεσματικά. Το πρόβλημα είναι εδώ ότι πολλές φορές, όταν σταματήσει τα αντικαταθλιπτικά, σιγά-σιγά τα συμπτώματα ίσως ξαναπολλαπλασιαστούν, γιατί ίσως συνεχίζει να έχει περισσότερο θυμό και τα ίδια αυστηρά “πρέπει”» δηλώνει χαρακτηριστικά ο γνωστός ψυχολόγος.
Άτομα με αυστηρά “πρέπει”... - Ποιους προσβάλλει η νόσος
Όσον αφορά στα άτομα που προσβάλλει η ψυχική νόσος, ο κ. Παπανικολάου λέει: «Είναι άτομα με αυστηρά “πρέπει”. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η τελειομανία, αλλά και η αυστηρή πειθαρχία, η υπερβολική ευσυνειδησία, η αδιαλλαξία σε θέματα αξιών, η έμφαση στη λεπτομέρεια, η άσκηση αυστηρής κριτικής στον εαυτό μας και στους άλλους κ.τ.λ.».
Τέλος, όσον αφορά στον ισχυρισμό πως οι ιδεοψυχαναγκαστικοί πάσχοντες είναι άτομα ανώτερης ευφυΐας, ο κ. Παπανικολάου απαντάει πως «δεν μπορούμε να το πούμε αυτό. Το σίγουρο είναι ότι ο άνθρωπος με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή τα περνάει όλα σε εγκεφαλικό επίπεδο και δεν έρχεται σε επαφή με το συναίσθημά του. Είναι ένας άνθρωπος που δεν καταλαβαίνει πόσο θυμωμένος, στεναχωρημένος είναι, και είναι δυνητικά ένας άνθρωπος που έχει μια ευφυΐα παραπάνω και όχι συναισθηματική ευφυΐα τις περισσότερες φορές. Τα πράγματα έχουν αλλάξει. Δεν μπορώ να ισχυριστώ τη διατύπωση αυτή. Είναι ένας άνθρωπος που τα περνάει όλα μέσα από το εγκεφαλικό κομμάτι και θέλει να τα έχει όλα τακτοποιημένα, πράγμα που είναι αδύνατο».
