Μπορεί να εκδηλώνεται μόνο εποχικά ή καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Μπορεί να εμφανιστεί νωρίς στη ζωή ή πολύ μετά την ενηλικίωση. Μπορεί να ρυθμίζεται εύκολα με φάρμακα ή να είναι ανθιστάμενο στη θεραπεία. Μπορεί να είναι αλλεργικό και να πυροδοτείται από αλλεργιογόνα ή μπορεί να σχετίζεται με την άσκηση ή τη λήψη φάρμακων όπως η ασπιρίνη.
Το άσθμα χαρακτηρίζεται από μεγάλη ετερογένεια, και κάλλιστα θα μπορούσε να ονομαστεί «η ασθένεια με τα χίλια πρόσωπα».
Οι ασθενείς με άσθμα έχουν γενετική (κληρονομική) προδιάθεση, αλλά τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά από έκθεση σε κάποιους εκλυτικούς παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι οι λοιμώξεις (ιδιαίτερα οι ιογενείς), ερεθιστικοί παράγοντες στο περιβάλλον (σκόνη, γύρεις, τρίχωμα ζώων, υγρασία, καπνός, φάρμακα κ.λπ.) και η άσκηση.
Το άσθμα γενικά διαφέρει στις εκδηλώσεις του και ο κάθε ασθενής χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του. Η διάκριση γίνεται με βάση τη βαρύτητα της κλινικής εικόνας, τους παράγοντες που το πυροδοτούν και το επίπεδο της φλεγμονής.
Ως νόσημα είναι πολύ συχνό. Περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν παγκοσμίως. Ειδικότερα στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, προσβάλλει περίπου 850.000 Έλληνες όλων των ηλικιών. Στο χάρτη της γεωγραφικής κατανομής της νόσου, φαίνεται ότι το άσθμα είναι συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη. Οι διαφορές αυτές πιθανόν οφείλονται στις κλιματολογικές αλλά και στις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Τι είναι όμως το άσθμα;
Το άσθμα είναι μια χρόνια πάθηση που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή των αεραγωγών. Οι αεραγωγοί (βρόγχοι) είναι οι σωλήνες που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες.
Όταν κάποιος ασθενής με άσθμα εισπνεύσει κάποιον ερεθιστικό παράγοντα από το περιβάλλον, προκαλείται μια υπερβολική απάντηση των βρόγχων με σύσπαση των λείων μυϊκών ινών των αεραγωγών (βρογχόσπασμος), η οποία οδηγεί σε στένωση του αυλού τους. Η φλεγμονή των βρόγχων χαρακτηρίζεται από οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων που είναι παχύρρευστες και κολλώδεις, με τελικό αποτέλεσμα την επιδείνωση της στένωσης του αυλού των βρόγχων και τον περιορισμό της ροής του αέρα.
Τα κύρια συμπτώματα του άσθματος είναι η δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή), ο βήχας (ξηρός ή παραγωγικός) και ο συριγμός (σφύριγμα στην αναπνοή). Τα συμπτώματα εμφανίζονται επεισοδιακά και μπορεί να περάσουν είτε με την κατάλληλη θεραπεία είτε - μερικές φορές - χωρίς αντιμετώπιση. Χαρακτηριστικά, τα συμπτώματα αυτά επιδεινώνονται με την άσκηση, κατά τη νύχτα ή νωρίς το πρωί, σε συγκεκριμένες εποχές (συνήθως άνοιξη και φθινόπωρο), μετά από ιώσεις και μετά από έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες.
Εξετάσεις για τη διάγνωση του άσθματος
Η διάγνωση του άσθματος μπορεί να γίνει με βάση το τυπικό ιστορικό, τα συμπτώματα του ασθενούς και την ανταπόκριση στη θεραπεία. Ωστόσο, χρειαζόμαστε ειδικές εξετάσεις για την τεκμηρίωση της διάγνωσης, όπως:
* ΣΠΙΡΟΜΕΤΡΗΣΗ: Στην εξέταση αυτή ο γιατρός θα σας ζητήσει να φυσήξετε με όλη σας τη δύναμη μέσα σε ένα ειδικό μηχάνημα (σπιρόμετρο) και θα μετρήσει τη πνευμονική λειτουργία και την απόφραξη των αεραγωγών.
* ΡΟΟΜΕΤΡΗΣΗ: Γίνεται με το ροόμετρο και μετράει τη μέγιστη ροή αέρα σε μια δυναμική εκπνοή. Χρησιμεύει κυρίως για την παρακολούθηση του άσθματος από τον ίδιο τον ασθενή στο σπίτι.
* ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ: Στις δοκιμασίες αυτές χορηγείται στον ασθενή μια ουσία (ισταμίνη, μεταχολίνη, μαννιτόλη) σε εισπνεόμενη μορφή σε αυξανόμενες δόσεις και παρακολουθείται η αναπνευστική λειτουργία. Η εξέταση αυτή βοηθάει στη διάγνωση ή - κυρίως - στον αποκλεισμό του άσθματος.
* ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΣΚΗΣΗΣ: Αξιολογούν την επίδραση της άσκησης στη λειτουργία των πνευμόνων. Γίνονται σε εξειδικευμένα εργαστήρια και συστήνονται όταν υπάρχει άσθμα κατά την άσκηση.
* ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΑΣ: Μπορεί να γίνει με δερματικές δοκιμασίες ή με ειδικές εξετάσεις αίματος και χρησιμεύει στον εντοπισμό πιθανών ερεθιστικών παραγόντων που επιδεινώνουν το άσθμα (π.χ. γύρεις, τρίχωμα κατοικίδιων ζώων ή ακάρεα οικιακής σκόνης).
* ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟΥ ΜΟΝΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ (FeNO): Το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ) παράγεται από φλεγμονώδη κύτταρα των αεραγωγών και μπορούμε να το μετρήσουμε εύκολα στον αέρα μιας εκπνοής (αρκεί μία εκπνοή διάρκειας 12 δευτερολέπτων). Στο άσθμα, η παραγωγή του NO αυξάνεται σημαντικά, με αποτέλεσμα η μέτρησή του να αποτελεί μία έμμεση εικόνα της παρουσίας ή όχι φλεγμονής, αλλά και της ανταπόκρισης του ασθενούς στη θεραπεία.
Πρόληψη και αντιμετώπιση… Ετερογένεια και στη θεραπεία
Το άσθμα παρουσιάζει διακυμάνσεις στο χρόνο και κάθε ασθενής μπορεί να έχει περιόδους με πλήρη έλεγχο της νόσου (υφέσεις) που εναλλάσσονται με περιόδους επίτασης των συμπτωμάτων (εξάρσεις). Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν υπάρχει μία θεραπεία για όλους τους ασθενείς και δεν μπορεί ένας ασθενής να μείνει για πάντα με την ίδια θεραπεία, αφού αυτή πρέπει να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες του.
Ο ασθενής πρέπει να παίρνει φάρμακα που καταπολεμούν τη φλεγμονή και προλαμβάνουν την εμφάνιση των συμπτωμάτων (ρυθμιστικά φάρμακα). Στα ρυθμιστικά φάρμακα, που λαμβάνονται για μακρά χρονικά διαστήματα και σε καθημερινή βάση, ανήκουν η εισπνεόμενη κορτιζόνη, οι β2 διεγέρτες μακράς δράσης, οι τροποποιητές της δράσης των λευκοτριενίων, οι μεθυλοξανθίνες και τα από του στόματος χορηγούμενα στεροειδή. Αν παρ' όλα αυτά εκδηλωθεί κρίση άσθματος, τότε χορηγούνται φάρμακα που θα καταπραΰνουν τα συμπτώματά (ανακουφιστικά φάρμακα).
Ειδικότερα στους πάσχοντες από σοβαρό επίμονο αλλεργικό άσθμα που δεν ελέγχονται με άλλες μεθόδους μπορεί να προστίθεται και το μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι της IgE, ενώ σε επιλεγμένους ασθενείς μπορεί να συσταθεί απευαισθητοποίηση με ανοσοθεραπεία.
Τέλος, σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του άσθματος κατέχει η πρόληψη, η οποία συνίσταται στην αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων (σκόνη, τρίχωμα ζώων, γύρεις, αποφυγή του παθητικού και ενεργητικού καπνίσματος) αλλά και η προστασία από τις λοιμώξεις.
* Η κ. Ελένη Τζωρτζάκη είναι MD, PhD, πνευμονολόγος-φυματιολόγος, διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης (Αγίου Μηνά 18 & Ιωαννίνων 1, Ηράκλειο Κρήτης, τηλέφωνα: 2810/240.700, 2810/223.818, e-mail: [email protected]).
