Τελικά ακούμε για να απαντήσουμε ή πραγματικά κατανοούμε; Αυτό το ερώτημα θέτει η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια η Msc Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια κ. Αποστολία Μιχαηλίδου*, η οποία σήμερα μας μιλάει για την Ενσυναίσθηση.
Τι ακριβώς είναι η Ενσυναίσθηση και πόσο εύκολο είναι να την «αποκτήσει» κανείς, πώς μπορούμε να την διδαχτούμε, να την μάθουμε και πού μπορεί να μας βοηθήσει σαν χαρακτήρες.
Σύμφωνα με τον Covey: «Το να μάθεις να βλέπεις το πρόβλημα όπως το βλέπει ο άλλος, το να κατανοείς και να νιώθεις πραγματικά τον άλλον, είναι μία από τις πολυτιμότερες δεξιότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε».
Ποιο το μυστικό για να μάθουμε να κατανοούμε λοιπόν τον άλλον;
Τι ακριβώς είναι η ενσυναίσθηση;
«Πριν γίνει λόγος για την έννοια αυτή θα πρέπει πρώτα από όλα να εξετάσουμε τι ακριβώς σημαίνει ενσυναίσθηση! Εν συναίσθηση λοιπόν, σημαίνει συν-αισθάνομαι, νιώθω τα συναισθήματα του άλλου και μπορώ να βάλω τον εαυτό μου στη θέση του. Να μπορώ όχι μόνο να ακούω τον άνθρωπο που έχω απέναντί μου, αλλά να μπαίνω στη διαδικασία να του αφιερώσω την απαραίτητη προσοχή και να έχω την ικανότητα να κατανοώ σε βάθος τις σκέψεις, τους φόβους και τις επιθυμίες του, να συναισθάνομαι τα συναισθήματά του.
Ο όρος ενσυναίσθηση προέρχεται από την λέξη εμπάθεια που σημαίνει "να νιώθεις εις βάθος" και θα μπορούσαμε να πούμε πως σαν όρος πλησιάζει αρκετά τους όρους συμπόνια και αλληλεγγύη. Πολύς κόσμος μάλιστα ταυτίζει τις έννοιες αυτές, ειδικά την συμπόνια με την ενσυναίσθηση, κάτι το οποίο δε θα έπρεπε να συμβαίνει γιατί πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες με πολλά κοινά μεν, αλλά και κάποιες βασικές διαφορές!
Καταρχήν, σχετικά με την ενσυναίσθηση, οι περισσότεροι ψυχολόγοι που μελέτησαν την έννοια αυτή καταλήγουν ξεκάθαρα στην σημαντικότητά της, γι' αυτό και την τοποθετούν στην κορυφή της πυραμίδας. Αυτό συμβαίνει γιατί σαν έννοια, η ενσυναίσθηση έχει να κάνει με την κατανόηση όλου του εύρους των συναισθημάτων του ανθρώπου που έχουμε απέναντί μας, σε αντίθεση με την συμπόνια (που συχνά ταυτίζεται), η οποία είναι μία έννοια διαφορετική, ένας όρος πιο "στενός" που δεν εστιάζει στην κατανόηση όλου του εύρους των συναισθημάτων, αλλά αφορά κυρίως την κατανόηση το να "νιώσουμε" τα συναισθήματα πόνου του άλλου ή γενικότερα μία αρνητικά φορτισμένη εμπειρία και την επιθυμία μας να κάνουμε κάτι για να απαλύνουμε τον πόνο αυτό».
Η ενσυναίσθηση στην σημερινή εποχή!
Πώς μπορούμε να «μπούμε» στη θέση του άλλου, να τον «νιώσουμε»;
«Ενσυναίσθηση λοιπόν είναι να μπορείς να δεις μέσα από τα μάτια του άλλου, να νιώσεις αυτά που νιώθει ο άλλος, να αντιληφθείς και να κατανοήσεις τις σκέψεις του άλλου. Κι όλα αυτά μέσα από προσεκτική ακρόαση φυσικά. Χρειάζεται να αφιερώσεις χρόνο και προσοχή και όχι απλά να ακούς τον άνθρωπο απέναντί σου!
Δυστυχώς στη σημερινή εποχή φαίνεται να είναι σημείο των καιρών να ακούμε αλλά χωρίς να προσπαθούμε να κατανοήσουμε! Χωρίς προσοχή, χωρίς ενσυναίσθηση, δίχως «να νιώθουμε» τον άλλον επί της ουσίας! Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα βυθίζονται τόσο πολύ στα δικά τους προβλήματα, σκέψεις ή συναισθήματα, που δεν αφιερώνουν χρόνο στο να συναισθανθούν τον συνομιλητή τους.
Ας πάρουμε για παράδειγμα μία καθημερινή συνομιλία. Συνήθως οι άνθρωποι εστιάζουν στο να καταλάβει ο συνομιλητής τα λεγόμενά τους, να γίνουν δηλαδή κατανοητοί. Κι εδώ είναι η «παγίδα». Διότι όσο περισσότερο εστιάζουμε σε αυτό, τόσο μικρότερη προσοχή δίνουμε στα λεγόμενα του άλλου, τόσο λιγότερη προσπάθεια καταβάλλουμε στο να κατανοήσουμε τα λεγόμενά του, να μπούμε στη θέση του, να τον «νιώσουμε».
Όταν συζητάμε με κάποιον και ειδικά όταν η συζήτηση αφορά κάποια δυσκολία, που αντιμετωπίζει ο συνομιλητής, υπάρχει μία φυσική τάση των ανθρώπων να εστιάζουν στο να βοηθήσουν στη λύση του προβλήματος με το να δίνουν συμβουλές και με το να λένε την άποψή του.
Πρακτικά αυτό που συμβαίνει είναι ότι ακούνε για να απαντήσουν και όχι για να κατανοήσουν! Με λίγα λόγια δεν υπάρχει ενσυναίσθηση! Βασική προϋπόθεση για την ύπαρξή της θα ήταν το άτομο αντί να προσπαθεί να βρει λύσεις και να απαντά, να αφιερώσει χρόνο στο να ακούσει προσεκτικά τον συνομιλητή του και να τον κατανοήσει εις βάθος.
Χαρακτηριστική είναι η φράση του Covey, που τονίζει τη σημασία της ενσυναίσθησης και συνοψίζει την ουσία του παραπάνω παραδείγματος: «Το να μάθεις να βλέπεις το πρόβλημα όπως το βλέπει ο άλλος, το να κατανοείς και να νιώθεις πραγματικά τον άλλον, είναι μία από τις πολυτιμότερες δεξιότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε». Αυτό που στην ουσία τονίζεται από τον Covey είναι η ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, κάτι που σήμερα, λόγω των γρήγορων ρυθμών ζωής, νέων συνηθειών κ.ά. (π.χ. Social Media), τείνει να χάνεται. Πρακτικά οι άνθρωποι στρέφονται περισσότερο στον εαυτό τους και αυτο-περιορίζονται - πολλές φορές χωρίς καν να το καταλαβαίνουν σε πιο επιφανειακές σχέσεις.
Σε αυτό το σημείο θεωρώ απαραίτητο να τονίσω και ακόμα ένα σημαντικό στοιχείο της ενσυναίσθησης. Κι αυτό είναι το ότι οι άνθρωποι που αφιερώνουν χρόνο στο να αναπτύξουν αυτή την τόσο σημαντική κοινωνική δεξιότητα (την ενσυναίσθηση), ουσιαστικά οδηγούνται στην προσωπική τους εξέλιξη και αυτοβελτίωση, μιας και ο τρόπος που συνδεόμαστε με τους άλλους, ο τρόπος που επικοινωνούμε και αλληλοεπιδρούμε είναι μία αντανάκλαση του χαρακτήρα μας και δείχνει σε μεγάλο βαθμό τι άνθρωποι είμαστε! Αυτό που έχει σημασία λοιπόν για να υπάρξει μία ουσιαστική και αληθινή επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων είναι η ενσυναίσθηση. Και το σημαντικότερο βήμα για να υπάρξει είναι το να προσπαθώ να ακούω προσεκτικά αντί να προσπαθώ να απαντήσω».
Διδάσκεται η ενσυναίσθηση, μπορούμε να την μάθουμε;
«Πριν απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να πούμε λίγα πράγματα σχετικά με το τι είναι μόρφωση και τι περιλαμβάνει! Καταρχήν η μόρφωση από την παιδική ακόμα ηλικία (που άλλωστε παίζει σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα εξέλιξη του ατόμου) έχει δύο βασικούς στόχους: Ο πρώτος στόχος είναι να εφοδιάσει το άτομο με όλες εκείνες τις γνώσεις - δεξιότητες και ικανότητες ώστε να μπορεί να λειτουργεί στον κόσμο που ζούμε.
Ο δεύτερος στόχος είναι μέσα από την μόρφωση ο άνθρωπος, να «πλάσει» τον χαρακτήρα των ανθρώπων, να τους εφοδιάσει με μία αίσθηση ηθικής σκέψης και συμπεριφοράς στη ζωή τους. Ουσιαστικά μέσω της μόρφωσης δεν μαθαίνουμε μόνο πώς να λειτουργούμε αποτελεσματικά στην κοινωνία, αλλά και πώς να λειτουργούμε «ηθικά». Και εξηγώ ευθύς αμέσως τι περιλαμβάνει ο όρος "ηθικά" στη συζήτησή μας: Σημαίνει λοιπόν ο άνθρωπος από παιδί ακόμα να γαλουχείται με τις έννοιες του σεβασμού, της υπευθυνότητας, της δικαιοσύνης, της εμπιστοσύνης, της ενσυναίσθησης.
Ειδικά στη σημερινή κοινωνία, όπου η κοινωνική αποξένωση είναι καθημερινό φαινόμενο και μάλιστα αυξάνεται συνεχώς, όπου ο εγωκεντρισμός και ο υλισμός επικρατούν όλο και περισσότερο, είναι μείζονος σημασίας ένα άτομο από την παιδική του ηλικία να εφοδιάζεται με μία αίσθηση ηθικής. Να είμαστε ευαίσθητοι και να ενδιαφερόμαστε για τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, να είμαστε περισσότερο δίκαιοι, ευσυνείδητοι, ευγενικοί, αυτό που λέμε ένας καλός άνθρωπος».
Ποιο το… μυστικό, για να κατακτήσουμε την ενσυναίσθηση;
«Όλοι έχουμε ανάγκη την ενσυναίσθηση, λιγότερο ή περισσότερο, γιατί καταρχήν μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτεροι άνθρωποι. Ποτέ δεν είναι αργά να προσπαθήσεις να αναπτύξεις αυτή την τόσο σημαντική κοινωνική δεξιότητα! Αυτό που χρειάζεται είναι αρχικά θέληση και να προσπαθείς να μπεις στη θέση του άλλου και να είσαι εστιασμένος στο να ακούσεις προσεκτικά, να σεβαστείς και να κατανοήσεις. Φυσικά όπως για κάθε δεξιότητα, έτσι και για να κατακτήσω την ενσυναίσθηση, θα πρέπει να αφιερώσω χρόνο και προσπάθεια. Αξίζει όμως τον κόπο μιας και πρόκειται για μία δεξιότητα που μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Σε ένα τόσο αποξενωμένο και εγωκεντρικό κόσμο ας προσπαθήσουμε όλοι να παραμείνουμε άνθρωποι και να θυμόμαστε πάντα ότι πολλές φορές η συμπεριφορά των άλλων είναι καθρέπτης της δικής μας συμπεριφοράς».
*Η Αποστολία Μιχαηλίδου αποφοίτησε από το Τμήμα ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 2011. Το ενδιαφέρον της πάντα αφορούσε την κλινική πράξη και τις ανθρώπινες σχέσεις και δυναμικές, αυτό την οδήγησε στο τριετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα Integrative Counseling and Psychotherapy του πανεπιστημίου του Derby της Αγγλίας, όπου και εκπαιδεύτηκε στην συνθετική ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική ενηλίκων, ατομικά και ομαδικά, με συνεχή πρακτική και εντατική εποπτεία στο Πολυδύναμο Ψυχοδιαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη.
Μέλος του British Association of Counseling and Psychotherapy από το 2017, υπήρξε εκπαιδευθείσα στο διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα που πραγματοποιεί το ΚΕΘΕΑ σε συνεργασία με τη σχολή δημόσιας υγείας Αθηνών και το San Diego University California, με αντικείμενο τη διοίκηση δομών υγείας και κοινωνικό σχεδιασμό στο πεδίο των εξαρτήσεων.
Αγαπά ιδιαιτέρως τη θεραπευτική διαδικασία, ενώ μεταξύ άλλων πραγματοποίησε ερευνητικό έργο σχετικά με τη συμβολή της τέχνης στη θεραπεία των εξαρτήσεων.
