«Η προσευχή είναι η υψηλότερη ενέργεια για την οποία είναι ικανό το μυαλό», σύμφωνα με τον Samuel Taylor Coleridge, γι’ αυτή την υψηλότερη ενέργεια, ζητήσαμε από την Msc ψυχολόγο - ψυχοθεραπεύτρια κ. Αποστολία Μιχαηλίδου, να μας μιλήσει.
Ο σκοπός της προσευχής, σύμφωνα με την ίδια, η ανάγκη του ανθρώπου να εναποθέσει και τις τελευταίες του ελπίδες στο ανώτερο είναι ένα κίνητρο να συνεχίσει την πορεία του, να αλλάξει και να εξελιχθεί.
«Τα θεία αποτέλεσαν διαχρονικά το στήριγμα του ανθρώπου, αυτό που τον έκανε να συνεχίζει να ελπίζει σε κάτι καλύτερο, ακόμα και τις δυσκολότερες στιγμές», όπως η ίδια μας αναφέρει.
Η Αποστολία Μιχαηλίδου αποφοίτησε από το Τμήμα ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 2011. Το ενδιαφέρον της πάντα αφορούσε την κλινική πράξη και τις ανθρώπινες σχέσεις και δυναμικές, αυτό την οδήγησε στο τριετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα Integrative Counseling and Psychotherapy του πανεπιστημίου του Derby της Αγγλίας, όπου και εκπαιδεύτηκε στην συνθετική ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική ενηλίκων, ατομικά και ομαδικά, με συνεχή πρακτική και εντατική εποπτεία στο Πολυδύναμο Ψυχοδιαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη.
Μέλος του British Association of Counseling and Psychotherapy από το 2017, υπήρξε εκπαιδευθείσα στο διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα που πραγματοποιεί το ΚΕΘΕΑ σε συνεργασία με τη σχολή δημόσιας υγείας Αθηνών και το San Diego University California, με αντικείμενο τη διοίκηση δομών υγείας και κοινωνικό σχεδιασμό στο πεδίο των εξαρτήσεων.
Αγαπά ιδιαιτέρως τη θεραπευτική διαδικασία, ενώ μεταξύ άλλων πραγματοποίησε ερευνητικό έργο σχετικά με τη συμβολή της τέχνης στη θεραπεία των εξαρτήσεων.
Τι ακριβώς είναι η προσευχή;
«Σύμφωνα με τον Samuel Taylor Coleridge "η προσευχή είναι η υψηλότερη ενέργεια για την οποία είναι ικανό το μυαλό".
Ξεκινώντας, πριν και γίνει λόγος περί πίστεως και προσευχής είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι η προσευχή. Να κατανοήσουμε τους τύπους προσευχής και να προσπαθήσουμε να την ορίσουμε.
Σύμφωνα με την Merriam Webster, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πώς η προσευχή δεν είναι ένα και μόνο πράγμα. Δεν είναι το να ζητάς πράγματα από τον Θεό. Είναι ότι βαθύτερο, πολύπλευρο και σύνθετο καθώς περιλαμβάνει πολλά άλλα πράγματα. Τα βασικότερα εκ των οποίων είναι η λατρεία προς το θείο, η εξομολόγηση, η παράκληση και η ευχαριστία.
Αν το καλοσκεφτούμε, τι παραπάνω έννοιες είναι και αυτές που χαρακτηρίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις στον κόσμο μας αλλά και τη σχέση του καθενός μας με τον ίδιο τον εαυτό. Εξετάζοντας λοιπόν τα περί πίστεως και προσευχής «συμπεριφορικά», θα μπορούσαμε να πούμε πως ο τρόπος που αντιμετωπίζει ο καθένας την πίστη και την προσευχή μας δίνει σημαντικά στοιχεία για την ίδια του την αυτοεικόνα, αλλά και για τον τρόπο που αλληλοεπιδρά με τους υπόλοιπους ανθρώπους και το περιβάλλον».
Γιατί οι άνθρωποι προσεύχονται, ποια ανάγκη τους οδηγεί να το κάνουν;
«Όπως οι νόρμες μίας κοινωνίας μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου απ’ τη γη, έτσι και με την προσευχή δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο τρόπος που οι άνθρωποι προσεύχονται διαφοροποιείται ανά τους αιώνες και φυσικά από κοινωνία σε κοινωνία. Εν τούτοις, όλοι φαίνεται να συμπεραίνουν διαχρονικά στο ότι ο κάθε ένας μπορεί να προσεύχεται ανά πάσα στιγμή όπου κι αν βρίσκεται μιας και ο Θεός είναι "πανταχού παρόν".
Αυτό που φαίνεται λοιπόν να διαφοροποιείται είναι ο τρόπος προσευχής και το ερώτημα γιατί προσευχόμαστε!
Αυτό το "γιατί" είναι ύψιστης σημασίας και θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη βάση μιας και εξετάζοντας τους λόγους που οδηγούν κάποιον στην προσευχή μπορούμε να διακρίνουμε πολλά για τον τρόπο σκέψης του, τα συναισθήματά του, το "ποιόν" του γενικότερα.
Γενικεύοντας λοιπόν το σκεπτικό τούτο, εξετάζοντας τους λόγους που μία κοινωνία προσεύχεται ανά τον κόσμο, μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για την κοινωνία αυτή, τις νόρμες που επικρατούν, τα ήθη και έθιμα, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα ακόμα, ακόμα και αν περάσουμε σε άλλου είδους ανάλυση από μία κοινωοικονομική σκοπιά, θα μπορούσαμε να βγάλουμε και κάποια συμπεράσματα για το κοινωνικό οικονομικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι της κοινωνίας αυτής.
Το μόνο σίγουρο είναι πως σε έναν πολυπολιτισμικό κόσμο η προσευχή δε θα μπορούσε εκ των πραγμάτων να είναι ένα ίδιο επίπεδο, κοινό πράγμα για όλους μέσα στην τόση διαφορετικότητα που υπάρχει παντού γύρω μας. Κι όμως, διαχρονικά, όλοι τείνουν να συμφωνούν περισσότερο ή λιγότερο στο ότι η νοημοδότηση, το να έχω έναν σκοπό στη ζωή είναι το κίνητρο για την ίδια τη ζωή».
Τι είναι αυτό που μπορεί να αφυπνίσει τον προσευχόμενο;
«Όπως στην θεραπεία ή νοηματοδότηση και το να βρει ο καθένας το κίνητρο που θα τον αφυπνίσει, αποτελεί μοχλό αλλαγής έτσι ακριβώς λειτουργεί και η προσευχή για πολλούς ανθρώπους προσδίδοντας της τρόπον τινά ιδιότητες θεραπευτικές ή τουλάχιστον ένα κάποιο βοηθητικό χαρακτήρα. Έτσι λοιπόν στο αέναο ταξίδι του κάθε ανθρώπου προς την ευτυχία, κινητήρια δύναμης για να συνεχίσει τον αγώνα, το ταξίδι της ζωής είναι ο σκοπός, ένα κίνητρο να συνεχίζω να ζω.
Μόνο έτσι άλλωστε νιώθει κανείς πως αξίζει όλος αυτός ο καθημερινός αγώνας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κοιτάζοντας πίσω, στα βάθη της ιστορίας, βλέπουμε τον άνθρωπο να στρέφεται στην προσευχή, την επίκληση στα θεία, προσπαθώντας να καλύψει την έμφυτη ανάγκη του για νοηματοδότηση.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Frederick Buechner: «Ο σκοπός είναι το μέρος εκείνο στο οποίο η βαθύτερη, η απόλυτη ευτυχία μας συναντά τις ανάγκες τούτου του κόσμου».
Τα θεία λοιπόν αποτέλεσαν διαχρονικά το στήριγμα του ανθρώπου, αυτό που τον έκανε να συνεχίζει να ελπίζει σε κάτι καλύτερο, ακόμα και τις δυσκολότερες στιγμές. Κάπου να εναποθέσει και τις τελευταίες του ελπίδες, ένα κίνητρο να συνεχίσει μπροστά, να αλλάζει, να εξελιχθεί.
Βλέπουμε πως όπως στην ψυχοθεραπεία, έτσι και στην προσευχή βασικό χαρακτηριστικό είναι πως συντελούν στο να γίνουμε άνθρωποι καλύτεροι. Ένα είδος κάθαρσης θα τολμούσα να πως, λυτρωτική για τον άνθρωπο, μοχλός νοηματοδότησης κινητοποίησης και αλλαγής. Τρεις έννοιες που είναι επίσης υψίστης σημασίας και από μία πλευρά ψυχοθεραπευτική».
Ο δρόμος προς την αλλαγή… δεν είναι εύκολος
Ποιοι οι τύποι προσευχής και ποιος ο δυσκολότερος τύπος;
«Υπάρχουν κάποια θέματα που αφορούν την προσευχή και δε θα πρέπει να διαφεύγουν της προσοχής μας. Καταρχήν υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι προσευχής. Ο καθένας ανά τους αιώνες προσεύχεται μόνος ή με άλλους, σιωπηλά η μεγαλόφωνα, ακόμα και χορεύοντας ή τραγουδώντας. Παράλληλα παρατηρούμε και μεγάλη διαφοροποίηση στον τύπο της προσευχής και εδώ έγκειται η θεραπευτική της αξία!
Σαν ψυχολόγος, από τα πρώτα πράγματα που εστιάζω είναι το να ακούω. Να ακούς, να μάθεις να ακούς και να περιμένεις. Επιμονή, ενσυναίσθηση, υπομονή. Και από την πλευρά όλων των ανθρώπων, όμως, είτε μιλώντας περί προσευχής, είτε περί θεραπείας, κάθε ένας άνθρωπος οδηγείται στην αλλαγή μόνο αν μάθει να ακούει, να συνεσθάνεται, να περιμένει και να επιμένει.
Άλλωστε, ο δρόμος προς την αλλαγή δεν είναι πάντα εύκολος. Πολλές φορές πρέπει να μάθουμε να βγαίνουμε από τις λεγόμενες «ζώνες άνεσής μας» τον σίγουρο, γνωστό, εύκολο δρόμο, να μάθουμε να ακούμε και να συνειδητοποιούμε παράλληλα τη λυτρωτική και διδακτική ιδιότητα της σιωπής.
Τοποθετώντας την έννοια της σιωπής σε ό,τι αφορά τα θεία και την προσευχή, θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή αποτελεί τον δυσκολότερο τύπο προσευχής μια και είναι γεγονός πως οι περισσότερες προσευχές ανέκαθεν εστίαζαν στα προσωπικά θέλω του κάθε ανθρώπου κι όχι στο να αφιερώσουμε χρόνο στο να ακούσουμε τι είναι αυτό που θέλει ο Θεός».
Η προσευχή από την σκοπιά της επιστήμης, ποιες οι διασυνδέσεις και ποιος ο χαρακτήρας της;
«Με την ιδιότητα της ψυχολόγου - ψυχοθεραπεύτριας, θα τολμούσα να πω πως αυτός ο τύπος προσευχής και ο παραπάνω συλλογισμός, φαίνεται αρκετά ριψοκίνδυνος από την σκοπιά της επιστήμης, μιας και εύκολα θα μπορούσαμε να πούμε πώς τείνει να μοιάζει με ένα είδος ψευδαίσθησης ή ουτοπίας ίσως ακόμα και δείγμα κάποιας ψυχικής διαταραχής, τρόπον τινά και θα το θέσω απλά: Σκεφτείτε έναν άνθρωπο να ισχυρίζεται πως μιλάει ή ακόμα χειρότερα ότι ακούει τον Θεό και του μιλάει!
Ας μην κρυβόμαστε! Οι περισσότεροι θα το εκλάμβαναν ως σημάδι ψυχικής διαταραχής! Στην περίπτωση όμως της πίστης, το «ακούω» χρησιμοποιείται με έννοια μεταφορική ως επί των πλείστον και αυτό είναι που την διαφοροποιεί από την προαναφερθείσα κατάσταση περί ψυχικής διαταραχής.
Δεν είναι λοιπόν ότι κάνουμε διάλογο με μία αόρατη δύναμη! «Το «ακούω» τονίζει τη σημασία του «μαθαίνω» να σιωπώ, να έχω υπομονή και επιμονή, αναζητώντας τι θα ήθελε ο Θεός από μένα. Όπως ακριβώς και στην ψυχοθεραπεία λοιπόν μαθαίνω να ακούω, να σιωπώ, να συναισθάνομαι.
Υπό αυτή τη μεταφορική έννοια του «ακούω τον Θεό», θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε στην προσευχή και έναν χαρακτήρα διδακτικό.
Διαχρονικά άλλωστε, φαίνεται να τονίζεται ιδιαίτερα η αξία της σιωπής σχετικά με την ανθρώπινη αυτοπραγμάτωση, κάτι που ισχύει και στην ψυχοθεραπεία. Στην μεν σε οδηγεί πιο κοντά στο θείο στη δε πιο κοντά στην επιζητούμενη αλλαγή.
Και στις δύο περιπτώσεις όμως συμβάλλει θετικά στην αυτοβελτίωση του ατόμου. Αν το σκεφτούμε λίγο πιο προσεκτικά, η πίστη και η προσευχή φαίνεται να έχουν αρκετά σημεία κοινά. Επιστρέφοντας σε ένα από αυτά, τον διδακτικό χαρακτήρα, η προσευχή δεν θα μπορούσε να μην εμπεριέχει χαρακτήρα διδακτικό. Όπως ακριβώς στη θεραπεία έτσι και στην προσευχή, πρέπει να μάθεις να ακούς κι όχι μόνο να μιλάς, αν θέλεις να φτάσεις στη ζητούμενη αλλαγή.
Θέτω ένα απλό παράδειγμα, που δείχνει ξεκάθαρα την ουσία του παραπάνω συλλογισμού: Σκεφτείτε λοιπόν έναν άνθρωπο, να επισκέπτεται τον γιατρό ή τον ψυχολόγο του και να μονολογεί, παραθέτοντας τα διάφορα συμπτώματά του. Κι ύστερα, χωρίς να ακούει τον απέναντί του (γιατρό ή θεραπευτή) να σηκώνεται και να φεύγει! Τούτο δεν συμβαίνει ποτέ! Έτσι ακριβώς και στην προσευχή! Πρέπει να μάθουμε να ακούμε, αλλιώς μένουμε στάσιμοι κι εγκλωβισμένοι μέσα στην προβληματική κατάσταση που επιθυμούμε να αλλάξει, στάσιμοι, έρμαια του εσωτερικού μας μονόλογου».
Αξιοποιώντας τις ευεργετικές ιδιότητες της προσευχής - Πώς θα δούμε αποτελέσματα, τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε;
«Δυστυχώς ανέκαθεν ο άνθρωπος τείνει να μιλάει περισσότερο και να μην ακούει κι αυτό συμβαίνει τότε μιλώντας για την περίπτωση της προσευχής, είτε στην ψυχοθεραπεία, αλλά και γενικότερα στη ζωή του στον τρόπο που αλληλοεπιδρά. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να θυμόμαστε πώς για να δούμε κάτι να αλλάζει, πρέπει πρώτα απ' όλα να αποδεχτούμε τη δυσκολία που ίσως εμπεριέχει τούτη η αλλαγή και φυσικά το ότι τίποτα δε θα γίνει αν δεν εξετάσουμε τη δική μας προσωπική αλλαγή πρώτα απ' όλα, είτε μιλώντας για θεραπεία είτε για προσευχή.
Έτσι λοιπόν, όπως ακριβώς και στην ψυχοθεραπεία όπου τονίζουμε πως αν θέλεις να δει κάτι να αλλάζει πρέπει να κοιτάξεις και πέρα από τον εαυτό σου και να κοιτάξεις τι συμβαίνει γύρω σου, να λάβεις υπόψη σου και το ευρύτερο περιβάλλον, έτσι ακριβώς και η προσευχή μας, υπενθυμίζει πώς δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος! Είναι ξεκάθαρο λοιπόν και υπό την σκοπιά τούτη, σίγουρα μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις θεραπευτικές ιδιότητες της προσευχής μιας και τρόπον τινά, όπως η ψυχοθεραπεία μας μαθαίνει να μένουμε ταπεινοί, να κάνουμε την αυτοπαρατήρησή μας, να έχουμε υπομονή, επιμονή και κατανόηση, με αποτέλεσμα να μπορέσουμε να πετύχουμε μία βαθύτερη αίσθηση γαλήνης και ισορροπίας μέσα μας, να γινόμαστε επί της ουσίας χαρούμενοι άνθρωποι, καλύτεροι άνθρωποι».
Σας ευχαριστούμε πολύ!
