Τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στην Ελλάδα είναι άρρηκτα συνδεμένα όχι μόνο με το θρησκευτικό αίσθημα των ανθρώπων που κατοικούν σ’ αυτόν τον τόπο, αλλά γενικότερα με την πολιτισμική κληρονομιά και την παράδοση της χώρας μας. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την Κρήτη, όπου κάθε χρόνο τέτοιες μέρες αναβιώνουν ουκ ολίγα έθιμα που κρατούν... αιώνες ολόκληρους.
Κυριακή των Βαΐων
Στην Κίσσαμο, την Κυριακή των Βαΐων, για να μπουν τα βάγια μέσα στο σπίτι έπρεπε οι νοικοκυρές να έχουν φροντίσει την καθαριότητά του πολλές μέρες πριν. Σε άλλα μέρη φορούσαν το βαγιόκλαδο στο πέτο και σαν έμπαιναν στο σπίτι, η πρώτη τους δουλειά ήταν να το βάλουν στο εικονοστάσι. Στη δυτική Κρήτη, με τα βαγιόφυλλα πίστευαν πως “ανέβαινε” το προζύμι τους, καίγοντάς το και χρησιμοποιώντας τη στάχτη του. Κι όταν ακόμα ανθούσε στο νησί η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα, οι κοπελιές έπαιρναν το πρώτο αβγό που είχαν βρει και το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων το πήγαιναν στην εκκλησία, κι αν θα χτυπούσε μετά η καμπάνα, τότε το μετάξι τους θα πήγαινε καλά.
Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο ήταν η μεταφορά ενός κλάδου ελιάς ή και ολόκληρου δέντρου μέσα στην εκκλησία. Μάλιστα, ήταν μεγάλη ευλογία να φυτευτεί μετά το κλαδί αυτό σε έναν ελαιώνα, που έλεγαν μάλιστα πως συνήθως μέσα σε 40 μέρες έβγαζε ρίζες και το δέντρο αυτό θεωρούταν ευλογημένο.
Το δέσιμο του αρνιού
Τη Μεγάλη Δευτέρα σε όλη την Ελλάδα, όπως και στην Κρήτη, είθισται να ξεκινούν οι ετοιμασίες στα σπίτια για τον εορτασμό του Πάσχα. Στα χωριά, κυρίως, ασπρίζονται με ασβέστη οι αυλές. Σε κάποιες περιοχές, κάποιοι πιστοί συνηθίζουν να τρέφονται μόνο με ψωμί και νερό έως τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί, οπότε λαμβάνουν τη Θεία Κοινωνία.
Παλιότερα, σε ένα έθιμο που μάλλον έχει “ξεθωριάσει” τα τελευταία χρόνια, ειδικά τη Μεγάλη Δευτέρα, οι γυναίκες δεν έπιαναν μαχαίρια και αιχμηρά αντικείμενα, γιατί φοβόντουσαν μην κοπούν και τρέξει αίμα, πράγμα που θεωρούσαν μεγάλη αμαρτία. Ένα έθιμο επίσης σε κάποιες περιοχές είναι το πολυήμερο δέσιμο του αρνιού στην αυλή! Από τη Μεγάλη Δευτέρα ήταν δεμένο στην αυλή το αρνί που θα σούβλιζαν την Κυριακή του Πάσχα, το οποίο στόλιζαν με κόκκινη κορδέλα ή το έβαφαν με τη βαφή των αβγών τη Μεγάλη Πέμπτη. Στο νησί μας, τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Δεν τραγουδούν, ούτε ακούν τραγούδια
Στην Κρήτη τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και, πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, όπως κόκκινα αβγά, ετοιμασίες κ.λπ., υπάρχουν και τα εξής, τουλάχιστον στα χωριά των Χανίων: Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά κυρίως από τη Μεγάλη Τετάρτη έως το Σάββατο της Ανάστασης δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε, ούτε σφυρίζουν. Οι άντρες στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες κόβουν ξύλα για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα το βράδυ της Ανάστασης. Οι νοικοκυρές πλάθουν μαζί με τα παιδιά τους τα πασχαλινά κουλουράκια στο σπίτι, ενώ περιμένουν τη λειτουργία του Μυστικού Δείπνου.
Οι ανθοί λεμονιάς και τα “καλορίζικα”
Ένα από τα πιο σημαντικά έθιμα σε όλη την Ελλάδα και φυσικά την Κρήτη αποτελεί ο στολισμός του Επιταφίου κυρίως από νεαρές γυναίκες και φυσικά με ανοιξιάτικα λουλούδια και μοσχομυριστούς ανθούς λεμονιάς. Τα λουλούδια αναφέρονται στην αναγέννηση της φύσης και “κουβαλούν” μνήμες από την ελληνική αρχαιότητα και κυρίως τα Ελευσίνια Μυστήρια και τους περίφημους Κήπους του Άδωνι. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αρκετές περιοχές της χώρας οι πιστοί σπεύδουν να βγάλουν έξω από την πόρτα τους την ώρα που περνάει ο Επιτάφιος σιτηρά, όσπρια, σπόρους και άλλους καρπούς, για να ευλογηθούν, ενώ τα ίδια τα λουλούδια του Επιταφίου φυλάσσονται όλο τον χρόνο ως “καλορίζικα” στην Κρήτη. Πολλές νοικοκυρές μάλιστα τα χρησιμοποιούν για να φουσκώσει το ζυμάρι, ως φυλακτά ή τα καίνε για να φύγει το “βαρύ μάτι” αν κάποιος είναι βαριά “ματιασμένος”. Η ίδια η περιφορά του Επιταφίου, όπως βεβαίως και κάθε λιτανεία ιερών κειμηλίων και συμβόλων, έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, καθώς συνδέεται με τους “μαγικούς κύκλους” των αρχαίων που είχαν προστατευτική δύναμη, δημιουργώντας μια ιερή ζώνη η οποία απέκλειε καθετί κακό.
Κυρίαρχη θέση στον Επιτάφιο έχουν για την Κρήτη οι ανθοί λεμονιάς με το εκπληκτικό τους άρωμα, που γίνονται στεφάνια η “κολαΐνες”, αλλά και τα κρινάκια, τα οποία έχουν έντονο συμβολικό ρόλο. Τα κρινάκια, εκτός από την άμεση αναφορά στην ομορφιά και την αναγέννηση της φύσης, συνδέονται με την ελπίδα, την αναγέννηση, τη λύτρωση και τη χαρά. Και βεβαίως μια πληθώρα από θρύλους, όπως εκείνο που θέλει να ανθίζουν κρινάκια κάθε φορά που ο ιδρώτας του Χριστού έπεφτε στο έδαφος κατά τη διαδρομή στον Γολγοθά.
Οι “φουνάρες” και τα “μπαλοταρίσματα”
Το κάψιμο του Ιούδα θεωρείται ένα ξεχωριστό... κεφάλαιο για το Πάσχα στην Κρήτη. Στα περισσότερα μέρη του νησιού, ο Φαρμακός, δηλαδή ο Ιούδας, παραδίδεται στην πυρά, καίγεται με μεγάλες “φουνάρες” και με τα απαραίτητα “μπαλοταρίσματα”. Το έθιμο του Ιούδα είναι, ίσως, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά πασχαλινά έθιμα της Ελλάδας και η μορφή που παραδίδεται στις φλόγες κάθε Κυριακή του Πάσχα μάς κάνει να πιστεύουμε ότι παρασύρει στην πυρά οποιαδήποτε μορφή προδοσίας: κοινωνική, πολιτική, προσωπική.
