Η Μεγάλη Εβδομάδα, η Εβδομάδα των Παθών, είναι ξεχωριστή για ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο. Για τους λαούς στη Λατινική Αμερική και τους Μεσογειακούς το Πάσχα γιορτάζεται με έντονα συναισθηματικό τρόπο, με πάμπολλες τελετές και αναπαραστάσεις, ενώ λιγότερο εντυπωσιακός είναι ο εορτασμός στον ευρωπαϊκό Βορρά.
Ιδιαίτερες αλλά και αντικείμενο έντονης πολεμικής είναι οι αναπαραστάσεις στις Φιλιππίνες, όπου δεκάδες άνθρωποι σταυρώνονται με πραγματικά καρφιά, αφού πρώτα έχουν μαστιγωθεί. Για την Ελλάδα το Πάσχα σημαίνει οβελίας, κόκκινο αβγό και εκκλησία με κατάνυξη και ξεχωριστή ατμόσφαιρα στους ναούς, καθώς και πάμπολλα έθιμα ανά περιοχή.
Μεγάλη Δευτέρα
Από την Κυριακή των Βαΐων ξεκινούν οι προετοιμασίες για τις νοικοκυρές, ενώ τη Μεγάλη Δευτέρα πιάνουν δουλειά βούρτσες για το ασβέστωμα των σπιτιών στα χωριά και βγάζουν “φωτιές” κουζίνες και πάγκοι για την προετοιμασία των γλυκών. Και φυσικά ξεκινά η αυστηρή νηστεία για όσους θέλουν να μεταλάβουν είτε τη Μεγάλη Πέμπτη, είτε το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Στις εκκλησίες το απόγευμα προς βράδυ της Κυριακής των Βαΐων ψάλλεται η Ακολουθία του Νυμφίου και ο Όρθρος της επόμενης μέρας και το Μεγάλο Απόδειπνο λίγο νωρίτερα τις πρώτες απογευματινές ώρες, ενώ τα πρωινά η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία. Τα πασίγνωστα τροπάρια που ψέλνονται είναι το «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός» και το «Τον Νυμφώνα σου βλέπω...».
Μεγάλη Τρίτη
Μεγάλη Τρίτη και τα τσουρέκια και τα καλιτσούνια αρχίζουν να μοσχοβολάνε σε όλα τα σπίτια. Στις εκκλησίες ψάλλεται η Ακολουθία του Νυμφίου, με κυρίαρχο το τροπάριο της Κασσιανής «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις...».
Μεγάλη Τετάρτη
Το πρωί της Μεγάλης Τετάρτης τελείται η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα γίνεται η Ακολουθία του Ευχελαίου και η τελετή του Νιπτήρος, που είναι και ο Όρθρος της Μεγάλης Πέμπτης που αναφέρεται στο Μυστικό Δείπνο. Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα θεωρείται επιβεβλημένο για τα νοικοκυριά να κάνουν το δικό τους ευχέλαιο στα σπίτια, ενώ οι γυναίκες κρατούν το μπαμπάκι με το αγιασμένο λάδι στα εικονίσματα όλο τον χρόνο. Μάλιστα, το αλεύρι πάνω στο οποίο τοποθετούνται τα κεριά, καθώς είναι ευλογημένο, χρησιμοποιείται για την παρασκευή πασχαλινών γλυκισμάτων.
Μεγάλη Πέμπτη
Η Μεγάλη Πέμπτη είναι η μέρα που οι περισσότερες νοικοκυρές στην Κρήτη τηρούν το έθιμο να ψήνουν ντολμαδάκια με τα πρώτα αμπελόφυλλα της χρονιάς. Και φυσικά βάφονται τα κόκκινα αβγά, ενώ κατά παράδοση ζυμώνονται τα τσουρέκια. Αυτές είναι και οι μόνες δουλειές που επιτρέπονται στο σπίτι. Το πρωί κατά παράδοση στη λειτουργία του Μυστικού Δείπνου θεωρείται μεγάλη ευλογία να κοινωνήσει κάποιος, εξ ου και η κοσμοσυρροή, ενώ το αντίδωρο φυλάσσεται όλο τον χρόνο. Το βράδυ ψάλλονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια και στην εκκλησία περιφέρεται ο Εσταυρωμένος με ιδιαίτερη κατάνυξη. Ο αριθμός, πέρα από το προφανές, μια που η σχέση του είναι έντονη στη θρησκεία, παραπέμπει στις 12 περικοπές από τα 4 Ευαγγέλια, του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη, σχετικά με τα Άγια Πάθη του Χριστού από τον Μυστικό Δείπνο μέχρι την Ταφή.
Μεγάλη Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα των Παθών του Χριστού. Η μέρα της αυστηρής νηστείας, της κατάνυξης, των λεμονανθών του Επιταφίου, της μνημόνευσης των νεκρών πάνω από τον τάφο του Χριστού, των ουζερί για θαλασσινά, του πένθιμου ήχου από τις καμπάνες και της... κλασικής μουσικής από τα ραδιόφωνα. Σε αρκετές περιοχές οι πιστοί συνηθίζουν να πίνουν λίγο ξίδι εις ανάμνηση αυτού που έδωσαν στον Ιησού ή να τρώνε ξινολέμονα μετά την Αποκαθήλωση στην εκκλησία. Ο λόγος για την Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και τον Εσπερινό της Αποκαθήλωσης, όπου ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι, σε ανάμνηση της “σινδόνης καθαράς”, ενώ από αργά το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης έχει στολιστεί ο Επιτάφιος. Το βράδυ οι πιστοί παρακολουθούν με κατάνυξη τον Όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου και την Ακολουθία του Επιταφίου, ενώ ψάλλονται τα Εγκώμια σε τρεις στάσεις: “Η ζωή εν ταφώ”, “Άξιον Εστί” και “Αι γενεαί πάσαι”. Στη συνέχεια, αργά το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου, ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα όλη την ημέρα.
Μεγάλο Σάββατο
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, η λεγόμενη και “Πρώτη Ανάσταση” με το τροπάριο “Ανάστα, ο Θεός...”. Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο στην Ιερουσαλήμ πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός, όπου και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο, και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως με το “Δεύτε λάβετε φως...” και το “Χριστός Ανέστη...”. Καμπάνες, φως, φιλιά της αγάπης (προ κορωνοϊού πάντα) και η πρώτη κατά παράδοση στην Κρήτη εμφάνιση των νέων (επίσημων) ζευγαριών με τα καλά τους στις εκκλησίες. Στα σπίτια το τραπέζι περιμένει με όλα τα καλά, ενώ όσοι αντέχουν το ξενύχτι συνήθως κοινωνούν μετά το πέρας της Αναστάσιμης λειτουργίας, καθώς είναι η μόνη μέρα που μπορούν να μεταλάβουν και όσοι δεν έχουν νηστέψει. Σε αρκετές περιοχές της Κρήτης καίγεται ο Ιούδας, το ομοίωμά του, που ετοιμάζουν οι νέοι όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα.
ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΝ ΤΟ ΠΑΣΧΑ
Τα πιο γνωστά έθιμα στον κόσμο
Για τους κατοίκους του ευρωπαϊκού Βορρά, τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή που συνοδεύεται με τις πιο εντυπωσιακές εκδηλώσεις και όχι το Πάσχα. Στον αντίποδα, για τους μεσογειακούς λαούς αλλά και εκείνους της Λατινικής Αμερικής το Πάσχα έχει έναν πιο έντονα συναισθηματικό χαρακτήρα και οι εκδηλώσεις που το συνοδεύουν είναι πιο δραματικές και έντονες. Από τα πιο γνωστά έθιμα είναι τα λαγουδάκια του Πάσχα, είτε τα σοκολατένια, είτε τα λούτρινα, και το κυνήγι των αβγών που λατρεύουν τα παιδιά.
Στη Γερμανία το έθιμο ορίζει να τρώνε τη Μεγάλη Πέμπτη μόνο ψάρι, ενώ το Πάσχα ξεκινά με δοξολογίες στην εκκλησία το βράδυ και ολοκληρώνεται το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Για τους Γερμανούς, όπως και για πολλούς άλλους Ευρωπαίους, το Πάσχα είναι μια μέρα αφιερωμένη στην οικογένεια, ενώ το αρνί, με τον εύλογο συμβολισμό του, κυρίαρχο στο τραπέζι. Για τα παιδιά στη Γερμανία (και όχι μόνο) το πολυαναμενόμενο έθιμο είναι το κυνήγι του πασχαλινού αβγού στους κήπους και τα δώρα που φέρνει ο λαγός. Επίσης, ιδιαίτερη είναι η παράδοση των πυρών, όπου μάλιστα σε κάποιες περιοχές καίγονται τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, στέλνοντας το σήμα ότι τελείωσε επιτέλους ο χειμώνας.
Έντονα ζουν το Πάσχα οι Σικελοί στην Ιταλία, με αναπαραστάσεις του Θείου Δράματος και λιτανείες, ενώ στη Φλωρεντία διάσημο είναι το έθιμο της έκρηξης του κάρου, το scoppiodelcarro. Σύμφωνα με την παράδοση, δύο βόδια μεταφέρουν ένα διακοσμημένο κάρο στην πλατεία του καθεδρικού ναού της πόλης, το οποίο τυλίγεται στις φλόγες και εκρήγνυνται τα πυροτεχνήματα που μεταφέρει. Στην περιοχή κυριαρχεί επίσης το έθιμο του τσουγκρίσματος των πασχαλινών αβγών.
Στην Ισπανία και κυρίως στην περιοχή της Σεβίλλης, στους δρόμους των πόλεων όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κυριαρχούν οι παραδοσιακές λιτανείες, στις οποίες πιστοί περιφέρουν ομοιώματα του Εσταυρωμένου ή της Παναγίας. Από τους Ισπανούς και επίσης τους Πορτογάλους, που βιώνουν με αντίστοιχο τρόπο τη Μεγάλη Εβδομάδα, τα έθιμα πέρασαν στη Λατινική Αμερική, που γιορτάζει επίσης με ξεχωριστό τρόπο το Πάσχα.
Στην Αντίγκουα της Γουατεμάλας, για παράδειγμα, εντυπωσιακές είναι οι τελετές που αναπαριστούν τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού. Όλοι οι δρόμοι κατακλύζονται από πιστούς, ενώ οι δρόμοι της πόλης στρώνονται με χαλιά από πολύχρωμα λουλούδια, πάνω στα οποία περπατούν άνδρες ντυμένοι στα μοβ, μεταφέροντας σε πομπές αγάλματα του Εσταυρωμένου, και ακολουθούν μαυροντυμένες γυναίκες οι οποίες μεταφέρουν σε βάθρο τα αγάλματα της Παναγίας.
Ένα ιδιαίτερο έθιμο έχουν στις Βερμούδες, που είναι το πέταγμα του χαρταετού τη Μεγάλη Παρασκευή. Το έθιμο συμβολίζει αφενός τη σταύρωση, με την κατασκευή του χαρταετού, και αφετέρου την ανάληψη στους ουρανούς με το πέταγμά του.
(Φωτογραφία unsplash)
