200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση: Το φιλελεύθερο & δημοκρατικό Σύνταγμα του 1827

Πολιτισμός
200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση: Το φιλελεύθερο & δημοκρατικό Σύνταγμα του 1827

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δικηγόροι, δημοσιογράφοι, υποψήφιοι διδάκτορες και διδάκτορες μίλησαν στη “Νέα Κρήτη” για τη σημαντική αυτή ιστορική στιγμή, χαρακτηρίζοντας το ως ένα κορυφαίο Σύνταγμα το οποίο είναι σημείο αφετηρίας για τη συνταγματική μας Ιστορία

Το Σύνταγμα του 1827 είναι ένα σύνταγμα φιλελεύθερο, δημοκρατικό και καινοτόμο, εάν αναλογιστούμε, ιστορικά μιλώντας, πως τη χρόνια της συγγραφής του οι απόλυτες μοναρχίες της Ευρώπης ξεκίνησαν να ανθοφορούν εκ νέου μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων.

Το συγκεκριμένο Σύνταγμα αποτελεί σταθμό της νεότερης ελληνικής μας Ιστορίας, καθώς καταδεικνύει με τον πιο τρανταχτό τρόπο πως οι επαναστατημένοι Έλληνες, παρά το χαμηλό τους μορφωτικό υπόβαθρο, πίστευαν σε δημοκρατικές αξίες και ιδανικά.

Αυτό τουλάχιστον έχουν υποστηρίξει πλήθος ιστορικοί και συνταγματολόγοι, ανά περιόδους, που εξετάζουν ενδελεχώς τη νεότερη ελληνική μας Ιστορία. Είναι ένα Σύνταγμα όπου οι δημοκρατικές αξίες είναι διάσπαρτες, ενώ την ίδια στιγμή όλοι οι πληρεξούσιοι συμφωνούν πως ο νέος κυβερνήτης της χώρας είναι ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα ακαδημαϊκών που μίλησαν για το Σύνταγμα του 1827.

Ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θάνος Βερέμης, σε άρθρο του στην εφημερίδα “Καθημερινή” υπό τον τίτλο “Από την Επίδαυρο (1821) στην Τροιζήνα (1827)”, στις 28/3 υπογραμμίζει: «Η Γ’ Εθνοσυνέλευση έλαβε χώρα στην Τροιζήνα με κύριο υποστηρικτή τον Κολοκοτρώνη. Πρόκειται για σωτήρια διορθωτική κίνηση στα λάθη του Μαυροκορδάτου, ώστε να ενισχυθεί το κύρος της κυβέρνησης η οποία διαχειριζόταν τον Αγώνα των Ελλήνων. Η Εθνοσυνέλευση αυτή κάλεσε τον πλέον έμπειρο στη διοίκηση Έλληνα να γίνει κυβερνήτης της χώρας με επταετή θητεία».

Πλήθος συνταγματολόγων έχουν αναφερθεί επίσης στον δημοκρατικό χαρακτήρα του Συντάγματος, όπως ο Αντώνης Παντελής. Στο συνταγματικό εγχειρίδιο του Αντ. Παντελή (2007: 190, 191) ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αναφέρει πως «το Σύνταγμα της Τροιζήνας είναι πολύ αρτιότερο από τα προηγούμενα, το δημοκρατικότερο της εποχής του. Η επίδραση του αμερικανικού συντάγματος είναι εμφανής». Ο Αντ. Παντελής μεταξύ άλλων (στις ίδιες σελίδες) αναφέρεται στη λαϊκή κυριαρχία που διακηρύσσει το Σύνταγμα της Τροιζήνας.

«Το Σύνταγμα της Τροιζήνας διακηρύσσει, για πρώτη φορά, τη λαϊκή κυριαρχία, αν και αναφέρεται στο Έθνος: “Η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος. Πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού, και υπάρχει υπέρ αυτού” (άρθρο 5, πρβλ. άρθρο 1 & 2-3 Συντάγματος 1975). Επίσης διατυπώνει ρητά τον χωρισμό των εξουσιών: “Η κυριαρχία του Έθνους διαιρείται εις τρεις εξουσίας: νομοθετικήν, νομοτελεστική και δικαστική” (άρθρο 36)», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αντ. Παντελής (2007: 191).

Ένας άλλος επιφανής συνταγματολόγος, ο Κώστας Χρυσόγονος (2014: 70), υποστηρίζει πως τόσο το Σύνταγμα της Τροιζήνας όσο και τα προηγούμενα συντάγματα (Επιδαύρου και Άστρους) έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά όπως ιδίως η πρόβλεψη αντιπροσωπευτικών θεσμών, η κατοχύρωση μας σειράς ατομικών δικαιωμάτων και η (σιωπηρή) απόρριψη του θεσμού του κληρονομικού άρχοντα. Ωστόσο, ο κ. Χρυσόγονος, μεταξύ άλλων, επισημαίνει (2014: 70) πως «κοινό χαρακτηριστικό τους υπήρξε όμως επίσης και η ουσιαστική αδυναμία εφαρμογής τους στην πράξη. Αυτή δεν οφειλόταν τόσο στο περιεχόμενό τους, το οποίο ήταν κανονιστικό, έστω κι αν επιμέρους διατάξεις εμφανίζονταν προβληματικές, όσο μάλλον στις αντικειμενικές δυσχέρειες που προέκυπταν από την εξέλιξη του απελευθερωτικού αγώνα και από την κατά καιρούς όξυνση των εσωτερικών πολιτικών αντιθέσεων ως το σημείο της εμφύλιας σύγκρουσης».

Στο πλαίσιο αυτό, η “Νέα Κρήτη”, γιορτάζοντας τα 200 χρόνια Ελληνικής Επανάστασης, ετοίμασε ένα αφιέρωμα για το Σύνταγμα του 1827.

Δικηγόροι, δημοσιογράφοι, υποψήφιοι διδάκτορες και διδάκτορες μίλησαν στην εφημερίδα για το Σύνταγμα του 1827, το οποίο, όπως αναφέρουν, ήταν ένα φιλελεύθερο και προοδευτικό σύνταγμα. Νέοι επιστήμονες μίλησαν στη “Νέα Κρήτη” χαρακτηρίζοντάς το ως ένα κορυφαίο σύνταγμα, το οποίο, όπως είπαν, είναι σημείο αφετηρίας για τη συνταγματική μας Ιστορία.

Ελένη Κυριακάκη

«Επιρροή φιλελεύθερων και δημοκρατικών ιδεωδών»

«Με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, θα αναφερθώ στο “Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος” που έμεινε στην Ιστορία ως το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, το σημαντικότερο των συνταγμάτων της Επανάστασης ψηφίστηκε στην Τροιζήνα τον Μάιο του 1827 από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση, η οποία με ψήφισμά της εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια “κυβερνήτη της Ελλάδος” για επτά χρόνια. Το συγκεκριμένο Σύνταγμα έχει ξεχωρίσει λόγω των θεσμικών του χαρακτηριστικών, που αναδεικνύουν την επιρροή φιλελεύθερων και δημοκρατικών ιδεωδών, όπως για παράδειγμα την καθιέρωση της “Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού” ως επικρατούσας θρησκείας, παράλληλα όμως καθιερώνεται με σαφήνεια, ως θεμελιώδες δικαίωμα, η θρησκευτική ελευθερία.

Η Ελένη Κυριακάκη είναι υποψήφιος διδάκτορας στο ΕΛΜΕΠΑ.

Ηρακλής Μηλάκης

«Το αρτιότερο και το πληρέστερο»

«Το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 είχε ως πρότυπό του το αμερικανικό σύνταγμα του 1787. Ήταν πρωτοποριακό και, σε αντίθεση με το Σύνταγμα της Επιδαύρου και του Άστρους, δε χαρακτηριζόταν “προσωρινό”. Επιχειρούσε να συγκεράσει από τη μια μεριά την ανάγκη για ισχυρή κεντρική εξουσία και από την άλλη το φιλελεύθερο και δημοκρατικό στοιχείο. Πέραν της ανάθεσης της εκτελεστικής εξουσίας στον κυβερνήτη (με επταετή θητεία), και της νομοθετικής εξουσίας στη Βουλή, έχει χαρακτηριστεί ως το αρτιότερο και το πληρέστερο για την προστασία των ατομικών ελευθεριών, διότι καθιέρωνε: α) την αρχή της ισότητας και της αναλογικότητας των φορολογικών βαρών, β) το προσιτό των δημόσιων επαγγελμάτων σε όλους τους Έλληνες, γ) την ελευθερία του Τύπου και της εκπαίδευσης, δ) το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας, με δυνατότητα απαλλοτριώσεων για “δημόσιο όφελος”, και ε) την αρχή της μη αναδρομικότητας όλων των νόμων. Τέλος, στ) κατοχύρωνε ρητά και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας (αρ. 5 αυτού)».

Ο Ηρακλής Μηλάκης είναι δικηγόρος και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Βιοηθική.

Xρύσα Καλλέργη

«Εισήγαγε αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις»

«Με αφορμή τα 200 χρόνια από την κήρυξη του απελευθερωτικού αγώνα, αξίζει να γίνει μια μικρή αναδρομή στο Σύνταγμα του 1827. Το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας στην Τροιζήνα, του 1827, σηματοδοτεί την υλοποίηση της συντακτικής βούλησης του προσφάτως επαναστατημένου Έθνους και επιτελεί βασικές νομικοπολιτικές λειτουργίες που έχουν την απαρχή τους ήδη στις επαναστάσεις του προηγουμένου αιώνα, της Αμερικής και της Γαλλίας. Πρόκειται για ένα από τα αρτιότερα συντάγματα με φιλελεύθερη υφή στη συντακτική Ιστορία της χώρας, που εισήγαγε αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις στους τομείς των δημοκρατικών θεσμών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα η αρχή της ισότητας, της προσωπικής ελευθερίας, της ελευθερίας του Τύπου αλλά και του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Με το περιεχόμενο, αλλά και με τον δημοκρατικό τρόπο, με τον οποίο συνετάγη αυτό, τεκμηρίωσε πανηγυρικά ότι οι Έλληνες αγωνίστηκαν όχι μόνο για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό, αλλά και για να δώσουν κρατική υπόσταση στο Έθνος, το οποίο διαφύλαξαν υπό καθεστώς δουλείας αιώνων, και να δημιουργήσουν έτσι όχι ένα οποιοδήποτε κράτος, αλλά ένα κράτος γνήσια δημοκρατικό με κατοχυρωμένα όλα τα μέχρι τότε διαμορφωμένα δικαιώματα του ανθρώπου. Γι’ αυτό και το Σύνταγμα της Τροιζήνας αποτέλεσε πυξίδα για όλα τα μεταγενέστερα δημοκρατικά Συντάγματα, φτάνοντας στο σήμερα».

Η Χρύσα Καλλέργη είναι δικηγόρος.

Δημοσθένης Πανταζόπουλος

«Αυστηρή διάκριση των εξουσιών»

«Οι επαναστατημένοι Έλληνες, παρά τις αναρίθμητες δυσκολίες, κατορθώνουν να αρθρώσουν συντακτικό λόγο σχεδόν αμέσως μετά την έκρηξη της Επανάστασης, με τα Συντάγματα του 1822 και του 1823. Ο προοδευτικός χαρακτήρας των συνταγματικών αυτών κειμένων είναι εμφανής. Οι μετέπειτα όμως αναταραχές στη διαχείριση του αγώνα αναγκάζουν τους Έλληνες να μεταβούν για ακόμη μία φορά στην Τροιζήνα, όπου και λίγο αργότερα συντάσσουν το Σύνταγμα του 1827.

Το εν λόγω συνταγματικό κείμενο διακρίνεται για τον αξιοπρόσεκτα φιλελεύθερο χαρακτήρα του, όσο και γιατί απεικονίζει γλαφυρά την πολιτική και διοικητική βούληση και αυτοδιάθεση του Έθνους. Το “Προσωρινόν πολίτευμα” των προηγούμενων συνταγμάτων, που αντικατοπτρίζει την αβέβαιη έκβαση του αγώνα αλλά και την ύπαρξη πολλών αυτόνομων ομάδων εξουσίας, αντικαθίσταται από το “Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος”, στο οποίο διατυπώνεται ρητά η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Παρέχονται ακόμη θεσμικές εγγυήσεις των ατομικών δικαιωμάτων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη θρησκευτική ελευθερία. Προβλέπεται αυστηρή διάκριση των εξουσιών και σαφής διάρθρωση των λειτουργιών του κράτους υπό τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, του οποίου η θητεία ορίζεται επταετής. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν είναι τυχαία. Αντιθέτως, μαρτυρούν την ισχυρή βούληση των Ελλήνων για τη συνένωσή τους κάτω από μια ενιαία διοίκηση, τη σημαντική χρονική της διάρκεια υπό την καθοδήγηση ενός ειδήμονος κυβερνήτη και τη θέληση για ιδεολογική συμπόρευση με τα ευρωπαϊκά ιδεώδη. Παρότι με την έλευση του νέου κυβερνήτη τα συνταγματικά αυτά νομοθετήματα παρέμειναν μόνο στο επίπεδο των εξαγγελιών, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη σημασία που είχε το αναφαίρετο δικαίωμα ενός έθνους να περιβάλει την αυτοσυνειδησία του με συνταγματική ισχύ».

Ο Δημοσθένης Πανταζόπουλος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Πολιτικής Φιλοσοφίας.

Κώστας Λαπίδης

«Ιστορικό πρότυπο για την εποχή του»

«Θα μπορούσαμε με ασφάλεια να πούμε ότι το Σύνταγμα του 1827 αποτελεί ιστορικό πρότυπο για την εποχή του λόγω του εξαιρετικά φιλελεύθερου και δημοκρατικού χαρακτήρα του. Ψηφίστηκε στην Τροιζήνα τον Μάιο του 1827 από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση. Βασικές επιρροές αποτέλεσαν το συνταγματικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή το 1797, τα Συντάγματα των Ιονίων Νήσων του 1800-1817 και βεβαίως τα γαλλικά συντάγματα του 1793 και του 1795 και η Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Με το Σύνταγμα του 1827 ουσιαστικά γίνεται προσπάθεια συγκερασμού της ανάγκης για μια σταθερή κεντρική αρχή με το δημοκρατικό, πολιτικό και θεσμικό κεκτημένο της επανάστασης. Στη βάση αυτή σημαντική τομή αποτελεί η πανηγυρική εξαγγελία της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, η αυστηρή διάκριση των εξουσιών και η πρόβλεψη για την ευθύνη των υπουργών για τις δημόσιες πράξεις τους - εδώ εντοπίζονται και οι απαρχές της λεγόμενης κοινοβουλευτικής Αρχής».

Ο Κώστας Λαπίδης είναι δικηγόρος-υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων.

Παναγιώτης Κελεμάνης

«Το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό»

«Το Σύνταγμα του 1827 είναι το τρίτο κατά σειρά επαναστατικό Σύνταγμα μετά από αυτά του 1822 και του 1823. Θεωρείται, ωστόσο, το πιο σημαντικό, καθώς αποτελεί το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό Σύνταγμα της εποχής του. Όλα τα Συντάγματα της Επανάστασης διακήρυτταν τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος και περιείχαν καταλόγους θεμελιωδών δικαιωμάτων, ειδικότερα όμως το Σύνταγμα του 1827, δεδομένου του θεσμικού “πράττειν”, αποτέλεσε νησίδα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων με ιδιαίτερα υψηλό βαθμό κατοχύρωσης. Το σημαντικότερο όμως Σύνταγμα αποδείχτηκε και το πιο βραχύβιο, καθώς δεν ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί στην Ελλάδα ένεκα της τότε ιδιαίτερης κατάστασης, και έτσι το Σύνταγμα του 1827 ανεστάλη με την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια στην Ελλάδα».

Ο Παναγιώτης Κελεμάνης είναι δικηγόρος.

Μάνος Ανθουλάκης

«Με ρίζες στη Γαλλική Επανάσταση»

«Το ζήτημα της πολιτειακής οργάνωσης είχε διακαώς ευαισθητοποιήσει τους - έως τότε - κάτω από τον ζυγό Έλληνες, ακόμη και πριν την Επανάσταση, οπότε και διακηρύχθηκε ως πρωταρχική επιδίωξη από τα τότε αντιπροσωπευτικά αντιστασιακά όργανα. Καταφανή παραδείγματα αποτελούν τα τοπικά, αυτοσχέδια επαναστατικά Συντάγματα, όπως ο “Οργανισμός της Πελοποννησιακής Γερουσίας”, της “γερουσίας της Δυτικής Ελλάδος”, ο “Οργανισμός του Αρείου Πάγου, Γερουσίας της Ανατολικής Ελλάδος”, καθώς και τα συνταγματικά σχέδια της Σάμου και της Κρήτης, που δε δοκιμάστηκαν στην πράξη με την έλευση των επερχομένων συνταγμάτων εθνικής εμβελείας, της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας.

Ο φιλελεύθερος και δημοκρατικός χαρακτήρας της αρχικής επιχείρησης των Συνταγμάτων, που σφυρηλατήθηκε πριν το 1827, είχε τις ρίζες του στη Γαλλική Επανάσταση. Παρά ταύτα, εδώ εντοπίζεται η ειδοποιός διαφορά της επιμονής για οργάνωση των Ελλήνων υπό συνταγματική σκέπη, καθώς και την ομοούσιο και αδιαίρετη έννοια της φιλελεύθερης αρχής και του δημοκρατικού προσανατολισμού. Το γαλλικό εψηφίσθη δύο χρόνια μετά τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ η επιχείρηση “Ελληνικό Σύνταγμα” δρομολογήθηκε πριν και κατά την εν επαναστάσει περίοδο, νομιμοποιώντας έτσι τον ανένδοτο αγώνα για τη λαϊκή κυριαρχία. Η δεύτερη διαφορά που κάνει την ελληνική περίπτωση ξεχωριστή είναι πως η νομοτελεστική εξουσία θα δοθεί “εις τον κυβερνήτη” και όχι στον βασιλιά όπως στη Γαλλία, όπου η έννοια της κυριαρχίας του λαού απουσίαζε μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας».

Ο Μάνος Ανθουλάκης είναι δημοσιογράφος-πολιτικός επιστήμονας.

Γιώργος Τσερεβελάκης

«Για πρώτη φορά η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας»

«Το Σύνταγμα του 1827, το οποίο ψηφίστηκε στην Τροιζήνα τον Μάιο του ίδιου έτους κατά τη διάρκεια των εργασιών της Γ’ Εθνοσυνέλευσης, διακρινόταν από φιλελεύθερες αρχές και αξίες. Παρέμεινε στην Ιστορία ως το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του, στηριζόμενο στην πολιτική φιλοσοφία της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα. Βασικότερη παράμετρος τού εν λόγω Συντάγματος ήταν ότι για πρώτη φορά καθιερωνόταν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: “η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος, πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού”. Τέλος, όριζε τη διάκριση των εξουσιών σε εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική, θέτοντας επικεφαλής της πρώτης τον κυβερνήτη. Αυτός ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας».

Ο Γιώργος Τσερεβελάκης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής Νεοελληνικής Φιλολογίας.

Ηλίας Παππάς

«Ύψιστο κείμενο πολιτικού φιλελευθερισμού»

«Το Σύνταγμα που ψηφίστηκε το 1827 στην Τροιζήνα αποτελεί το ύψιστο κείμενο πολιτικού φιλελευθερισμού της Ελλάδας, που θέτει τις βάσεις ίδρυσης και εδραίωσης της αστικής δημοκρατίας στη χώρα. Σε αυτό ενυπάρχουν για πρώτη φορά η υιοθέτηση φιλελεύθερων συγκεντρωτικών αστικών θεσμών, αλλά και η λαϊκή βούληση ως νομιμοποιητικός παράγοντας της εξουσίας. Ακόμη, ορίζει ως υπέρτατη αρχή εξουσίας της χώρας το ίδιο το Σύνταγμα, προβαίνει σε τριμερή διάκριση των εξουσιών, ορίζει για πρώτη φορά ένα κράτος δικαίου, θεσπίζει την ισότητα έναντι στον νόμο, ιδρύει μια καθολική γραφειοκρατία και ορίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις για την Πολιτεία. Η προοδευτικότητα και η καινοτομία αυτού του μοναδικού κειμένου - σχεδόν πανευρωπαϊκά - ήταν και η αιτία της αδυναμίας εφαρμογής του στη συνέχεια, καθώς προσέκρουε στα συμφέροντα παραδοσιακών προεπαναστατικών εξουσιαστικών ομάδων, όπως οι προεστοί, ο ανώτερος κλήρος και οι καπεταναίοι, αλλά και σε αντιλήψεις βαθιά εμπεδωμένες στη χώρα».

Ο Ηλίας Παππάς είναι υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News