Ο εορτασμός της επετείου 200 ετών από την επανάσταση του 1821 προηγείται κατά ένα έτος της επετείου των 100 ετών από την μικρασιατική καταστροφή και ένα έτος που θα είναι αφιερωμένο στον μικρασιατικό ελληνισμό! Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε πως οι Μικρασιάτες και γενικότερα όλοι όσοι έχουμε ρίζες από τις αλησμόνητες πατρίδες (μεγάλο ποσοστό του Ηρακλείου), νιώθουμε ακόμα πιο υπερήφανοι γνωρίζοντας πως στην επανάσταση που ήταν ένας πανελλήνιος ξεσηκωμός στον οποίο δεν θα μπορούσαν να μην συμμετέχουν οι Έλληνες της ανατολής! Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, της Ιωνίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας αλλά και της Πόλης δεν ήταν δυνατόν να απουσιάσουν από το Μεγάλο Αγώνα...
Είναι εξόχως σημαντικό να σταθούμε στο γεγονός της αποστολής από την «Φιλική Εταιρεία» ανθρώπων της σε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας, οι οποίοι φρόντισαν να μυήσουν έναν αρκετά μεγάλο αριθμό Ρωμιών στο μεγάλο μυστικό. Άλλωστε πρέπει να γνωριζουμε πως η οικογένεια Υψηλάντη είχε ρίζες στα Υψηλα της Τραπεζούντας του Πόντου (ακολουθεί μια χαρακτηριστική σύνθεση με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη)!
Οι Μικρασιάτες και οι Κωνσταντινουπολίτες δεν υπήρξαν μόνο τα θύματα της εκδικητικής μανίας των Τούρκων, που ξέσπαγαν κατά την Επανάσταση του ’21 επάνω στον άμαχο πληθυσμό της Πόλης και της Σμύρνης με σφαγές και διώξεις.
Η "Φάλαγξ της Ιωνίας"
Ήταν μεγάλη η εθελοντική στράτευση στα επαναστατικά στρατιωτικά σώματα και για του λόγου το αληθές υπήρξε η συγκρότηση ιδιαίτερου στρατιωτικού σχηματισμού, που ονομάστηκε Ιώνιος Φάλαγξ (ή Φάλαγξ της Ιωνίας), με την ηρωική συμμετοχή τους στις μάχες που δόθηκαν σε όλη τη διάρκεια του αγώνα.
Το βιβλίο του Τάκη Σαλκιτζόγλου «Η Μικρά Ασία στην Επανάσταση του 1821» είναι μια υπέροχη πηγή για τα όσα προσέφεραν στη μητέρα Ελλάδα οι πρόγονοι από τις αλύτρωτες πατρίδες που βέβαια έχουν πολλούς απογόνους στην Κρήτη και δη το Ηράκλειο, την πόλη με ενεργούς συλλόγους που κρατάνε ζωντανό τον ανυπέρβλητο πολιτισμό της Πόλης, της Ιωνίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας με πλειοψηφία βέβαια τους μικρασιατικούς συλλόγους…
Οι περισσότεροι Μικρασιάτες αγωνιστές του ’21 κατάγονται από τις Κυδωνίες, το σύγχρονο Αϊβαλί(ασπρόμαυρη φωτογραφία), τη Σμύρνη και βέβαια τα Βουρλά των ατρόμητων παλικαριών, το μέρος δηλαδή που οι Έλληνες όταν έγινε η κατατροφή ήταν πλειοψηφία και το μεγαλύτερο ποσοστό των Βουρλιωτών βρέθηκε μετά τον διωγμό στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπως και σε προσφυγικές γειτονιές της Αθήνας (κυρίως την Νέα Φιλαδέλφεια και την Καισαριανή). Γενικότερα η δυτική Μικρά Ασία είχε τον πρώτο λόγο, όμως πολλοί όμως ήταν και οι καταγόμενοι από την Καππαδοκία και τον Πόντο. Απέκρυπταν τα πραγματικά τους ονόματα, από φόβο μήπως ξεσπάσουν αντίποινα κατά των συγγενών τους στη Μικρά Ασία, και φρόντιζαν να δηλώνουν ως επώνυμο τον τόπο προέλευσής τους. Στη φωτογραφία που ακολουθεί έχουμε άποψη από τα Βουρλά, πολλά χρόνια πριν την καταστροφή...
Ετσι, έχουμε επίθετα πατριδωνυμικά, δηλαδή απλά και μόνο δηλωτικά της πατρίδας τους, όπως π.χ. Σμυρνιός, Σμυρνιώτης ή Σμυρναίος, Αϊβαλιώτης ή Κυδωνιάτης, Μοσχονησιώτης, Βουρλιώτης, Καισαρέας, Τραπεζούντιος, και εκατοντάδες άλλα που δήλωναν Ανατολίτες ή Καραμανλήδες.
Οι Αϊβαλιώτες ήταν οι πρώτοι που έφτασαν στην κυρίως Ελλάδα. Προσχώρησαν αμέσως στις άτακτες στρατιωτικές ομάδες διάφορων οπλαρχηγών και καπεταναίων ή συγκρότησαν αυτοτελείς στρατιωτικούς σχηματισμούς, αποτελούμενους μόνο από Αϊβαλιώτες, όπως του Χατζή Αποστόλη, του Δημ. Καπανδάρου, που, όντας επικεφαλής ενός σώματος τριακοσίων Κυδωνιέων, αγωνίστηκε κατά του Δράμαλη, του Κωνσταντίνου Αϊβαλιώτη κ.ά. Κυδωνιάτης ήταν ο Δημήτριος Μοσχονησιώτης, που πρώτος αυτός εκπόρθησε το κάστρο του Παλαμηδίου στις 30 Νοεμβρίου του 1822.
Ανάμεσα στους Αϊβαλιώτες ξεχωρίζουν οι ηρωικοί πέντε αδελφοί Πίσσα, ένας από τους οποίους, ο Ευστράτιος, στα «Απομνημονεύματά» του υπολογίζει τους πεσόντες στις διάφορες μάχες Κυδωνιείς σε πέντε χιλιάδες.
Μετά τις Κυδωνίες έρχεται η προσφορά της Σμύρνης. Σε αρκετές εκατοντάδες, ίσως και σε χιλιάδες, πρέπει να ανέρχονται οι Σμυρναίοι αγωνιστές. Μόνο με τα πατριδωνυμικά επίθετα Σμυρναίος, Σμυρνιός, Σμυρνιώτης, Σμυρνιωτάκης κ.λπ., ευρέθησαν 184 αγωνιστές, χωρίς να υπολογιστούν όσοι άλλοι δήλωσαν το κανονικό τους επίθετο και παράλληλα δήλωσαν ως τόπο καταγωγής τους τη Σμύρνη. Και βεβαίως στους Σμυρνιούς θα πρέπει να προστεθούν οι Βουρλιώτες, Μπουρνοβαλήδες, οι Κουκλουτζαλήδες, οι Νηφιώτες, οι Τσεσμελήδες αλλά και Μικρασιάτες από περιοχές πιο μακρινές όπως το Σώμα (ανατολικά από το Αϊβαλί), την Αλικαρνασσό στα νότια κ.ά.
Ο μπάρμπας, ο Βουρλιώτης, ο νταής, στα καφενεία Ατσαλένιου και Κατσαμπά
Οι Βουρλιώτες είχαν πάντα τη φήμη των «σκληρών», όπως και οι Αϊβαλιώτες. Και βέβαια δεν είναι τυχαίο το τραγούδι για τον «μπάρμπα τον νταή, τον ξακουστό τον Παναή» που ήταν «μες στην Τουρκιά κοντραμπατζής» και τραγουδούσαν οι Βουρλιώτες πρόσφυγες (και) στα καφενεία του Ατσαλένιου (Ν.Κλαζομενές, αρχαία ονομασία στα Βουρλά) και του Κατσαμπά (επίσημη ονομασία Νέα Βρύουλα). Όπως δεν ήταν τυχαίο και το τραγούδι για τα «παλικάρια απ' τ' Αϊβαλί» που μπήκαν στο στέκι του Μπαλή!
Σμυρνιός ήταν ο Γιαννακός Καρόγλου, ο επικεφαλής της Ιωνικής Φάλαγγας, που συγκροτήθηκε αποκλειστικά από Μικρασιάτες και αποτέλεσε ένα ανεξάρτητο επαναστατικό σώμα που πολέμησε κατά του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, με τον Καραϊσκάκη στη μάχη της Αράχοβας, και αλλού.
Από την Καππαδοκία ήταν ο Χατζησάββας Καισαρέας, Ελληνας που εγκατέλειψε το τάγμα των γενίτσαρων, όπου τον είχε κατατάξει το παιδομάζωμα, και κατέφυγε στην Ελλάδα για να καταταγεί στο σώμα του Πλαπούτα και να ανδραγαθήσει.
Οι Πόντιοι της Τραπεζούντας αντιπροσωπεύονται από ένα σημαντικό αριθμό αγωνιστών, που δήλωναν Τραπεζανλήδες, Γκιουμουσχανετζήδες (από την Αργυρούπολη) ή γενικώς Καραντενιζλήδες (Μαυροθαλασσίτες).
Τέλος, στους Μικρασιάτες οφείλεται η επιτυχία της πρώτης προσπάθειας για δημιουργία ακομμάτιστου εθνικού στρατιωτικού σχηματισμού, που έπειτα, βέβαια, από πολλές και κοπιώδεις προσπάθειες κατέληξε στη δημιουργία τακτικού στρατού. Η δημιουργία τακτικού στρατού στην επαναστατημένη Ελλάδα δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη συμμετοχή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Ολους αυτούς πρέπει να τους θυμόμαστε και κάποτε να τους τιμήσουμε ξεχωριστά.
