Ρήγας Βελεστινλής: Ο προάγγελος της Επανάστασης του 1821

Πολιτισμός
Ρήγας Βελεστινλής: Ο προάγγελος της Επανάστασης του 1821

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για την επίδραση του Ρήγα στον επαναστατικό αγώνα των σκλαβωμένων Ελλήνων μιλά στη “Ν.Κ.” ο δρ. Δημήτρης Καραμπελόπουλος

Τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του θα συνέβαλαν καταλυτικά στον Ρήγα, για να στηρίξει την επανάστασή του στις ελληνικές και μόνο δυνάμεις. Κι αυτά ήταν οι δύο Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, οι οποίοι κατέληξαν σε συμφωνίες ειρήνης, με επακόλουθο την απογοήτευση των σκλαβωμένων, από τις υποσχέσεις της χριστιανικής Ρωσίας για την απόκτηση της ελευθερίας. Επίσης, επίδραση στον Ρήγα είχαν και τα μεγάλα γεγονότα στη Γαλλία, με την κατάργηση της μοναρχίας και την εφαρμογή της δημοκρατίας στη λειτουργία του γαλλικού κράτους

Για την προσωπικότητα και το επαναστατικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή μίλησε ο διδάκτωρ της Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών - Βελεστίνου - Ρήγα, Δημήτρης Καραμπερόπουλος. Ο δρ. Καραμπερόπουλος μίλησε για το έργο του Ρήγα Βελεστινλή, ενώ επισήμανε πως η σκέψη του επηρεάστηκε έντονα από τους Γάλλους Διαφωτιστές, αλλά και από την ελληνική πνευματική παράδοση.

Μεταξύ άλλων, υποστήριξε πως «οι χάρτες του είναι πολιτικοί χάρτες της δημοκρατικής του πολιτείας, διότι ήθελε να κάνει εκλογές, για να εκλεγούν οι αντιπρόσωποι, οι βουλευτές», ενώ συνέχισε λέγοντας: «Ο Ρήγας ήθελε να γκρεμίσει την απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου και στον ίδιο χώρο με όλους τους ευρισκόμενους λαούς, χωρίς διάκριση φυλής, γλώσσας και θρησκείας, να δημιουργήσει τη δημοκρατική του πολιτεία, τη "Νέα Πολιτική Διοίκηση"».

Ο κ. Καραμπερόπουλος υποστηρίζει πως υπάρχουν ιστορικά ντοκουμέντα που εμφορούνται από τη σκέψη του Ρήγα, ενώ τέλος οι ιδέες του επηρέασαν έντονα την επαναστατική κινητικότητα της εποχής.

* Εξέχουσα προσωπικότητα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι ο Ρήγας Βελεστινλής, όπως μαθαίνουμε από τα σχολικά εγχειρίδια. Από πού επηρεάστηκε ο Ρήγας για να συγκροτήσει το επαναστατικό του έργο;

«Πρώτα θα ήθελα να επισημανθεί πως "Ρήγας" ήταν το βαπτιστικό του όνομα και ως επώνυμο διάλεξε, κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής του, το όνομα της γενέτειράς του, προσθέτοντας και την ευρύτερη περιοχή "Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός". Ουδέποτε ο Ρήγας χρησιμοποίησε το "Φεραίος". Το πρόσθεσαν ο Κούμας το 1832 και στη συνέχεια ο Ιωάννης Φιλήμων και ο Χριστόφορος Περραιβός. Επίσης, ανιστόρητο είναι και το μέχρι προ ετών αναγραφόμενο στα σχολικά βιβλία Ιστορίας, σαν τάχα πραγματικό όνομα, το "Αντώνιος Κυριαζής", που πλέον έχει διαγραφεί από τα βιβλία Ιστορίας.

Στη συγκρότηση του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασης του Ρήγα θα συνέβαλαν α) τα βιώματά του, β) οι μελέτες του και γ) τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του. Στη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, ο Ρήγας βίωσε την αγριότητα του Οθωμανού κατακτητή, όπως ο ίδιος την περιγράφει στα βιβλία του και στον Θούριό του. Όμως, στη γενέτειρά του, όπου βρίσκονται οι αρχαίες Φερές, και στη Μαγνησία γνώρισε τα ερείπια της αρχαίας ελληνικής δόξας, ψηλάφισε τα αρχαία μάρμαρα και περιέγραψε τα μνημεία της. Καθοριστικό ρόλο έπαιξαν και οι μελέτες των έργων της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς, όπως του Ομήρου, των τραγικών ποιητών, του Στράβωνα, του Απολλώνιου του Ροδίου. Επίσης, οι μελέτες των έργων του Γαλλικού Διαφωτισμού, του Μοντεσκιέ, του Ρουσσώ, του Βολταίρου, της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας, του Μπαρτελεμύ, καθώς και το δημοκρατικό Γαλλικό Σύνταγμα του 1793. Ωστόσο, τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του θα συνέβαλαν καταλυτικά στον Ρήγα, για να στηρίξει την επανάστασή του στις ελληνικές και μόνο δυνάμεις. Κι αυτά ήταν οι δύο Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, οι οποίοι κατέληξαν σε συμφωνίες ειρήνης, με επακόλουθο την απογοήτευση των σκλαβωμένων, από τις υποσχέσεις της χριστιανικής Ρωσίας για την απόκτηση της ελευθερίας. Επίσης, επίδραση στον Ρήγα είχαν και τα μεγάλα γεγονότα στη Γαλλία, με την κατάργηση της μοναρχίας και την εφαρμογή της δημοκρατίας στη λειτουργία του γαλλικού κράτους. Γι' αυτό και ο Ρήγας χρησιμοποίησε το γαλλικό δημοκρατικό σύνταγμα του 1793».

* Πολλοί συγγραφείς και ακαδημαϊκοί της ιστορίας των ιδεών και της πολιτικής φιλοσοφίας έχουν υποστηρίξει πως η σκέψη του Ρήγα έχει επηρεαστεί από την Ιακωβινική ιδεολογία, όπως διαμορφώθηκε στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Ποια είναι η άποψή σας;

«Ο Ρήγας, εκτός από τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, μελέτησε και χρησιμοποίησε και έργα του Γαλλικού Διαφωτισμού, όπως του Μοντεσκιέ, του Ρουσσώ, του Βολταίρου, της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας, του Μπαρτελεμύ. Επιπλέον, χρησιμοποίησε τον ήχο της γαλλικής καρμανιόλας για τον επαναστατικό παιάνα του "Ύμνος πατριωτικός", που αρχίζει με τον στίχο "Όταν τα έθνη πολεμούν", τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Γάλλου χαρτογράφου Ντελίλ και το γαλλικό σύνταγμα των Ιακωβίνων του 1793, που ήταν το δημοκρατικότερο τότε σύνταγμα. Πρέπει να τονιστεί ότι ο Ρήγας ακολούθησε μια συνθετική τακτική, παίρνοντας στοιχεία από τον Γαλλικό Διαφωτισμό και την Ελληνική Πνευματική Παράδοση. Ωστόσο, κάνει εντύπωση το γεγονός ότι σε κανένα του έργο δε μνημονεύει τη Γαλλική Επανάσταση».

* Ποια είναι η Χάρτα του Ρήγα;

«Ο Ρήγας ξέδωσε το 1797 τη μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη Χάρτα του, που αν συνενωθούν δημιουργείται ένας μεγάλος χάρτης του Βαλκανικού χώρου 2 μ. x 2 μ. Για την έκδοση της Χάρτας του ο Ρήγας επί έξι μήνες έπαιρνε συνεχώς άδεια από τον λογοκριτή της αυστριακής αστυνομίας, κατορθώνοντας ωστόσο να αποκρύπτει τους σχετικούς επαναστατικούς συμβολισμούς, που έχει καταχωρίσει. Εξέδωσε χάρτες και για τις Ηγεμονίες της Βλαχίας και της Μολδαβίας, και θα εξέδιδε στη συνέχεια και χάρτες για τις υπόλοιπες περιοχές του δημοκρατικού του κράτους, για τη Βουλγαρία, τη Σερβία και τη Βοσνία. Σημαντικό στοιχείο, όπως έχουν δείξει στις έρευνές μας, είναι πως ο Ρήγας έχει βάλει με ιδιαίτερη διαγράμμιση σύνορα στο βόρειο μέρος με τη Δαλματία και την Τρανσυλβανία, όπου ήταν και τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, αυτήν την ιδιαίτερη διαγράμμιση των συνόρων δεν τη μνημονεύει στο Υπόμνημα της Χάρτας, και τούτο διότι δεν ήταν δυνατόν να την εξηγήσει στον λογοκριτή. Ούτε μπορούσε να υποστηρίξει πως ήταν σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που πράγματι ήταν, και τούτο διότι η Χάρτα ήταν γεμάτη με αρχαία νομίσματα και τοπογραφίες αρχαίων ιστορικών τόπων και γεγονότων. Ούτε πάλι θα ήταν δυνατόν να ισχυρισθεί πως ήταν χάρτης του κράτους του, διότι θα αποκαλύπτονταν ο σκοπός του και δε θα έπαιρνε την άδεια εκτύπωσης από τον λογοκριτή.

Για το νότιο μέρος, από τον Αίμο και κάτω, ο Ρήγας πήρε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Γάλλου γεωγράφου Delisle. Δεν πήρε χάρτη της συγχρόνου του εποχής, και τούτο διότι ήθελε να έχει την ελληνική πολιτική διαίρεση σε επαρχίες και τοπαρχίες, καθώς και τα ελληνικά τοπωνύμια και όχι τα αντίστοιχα οθωμανικά. Έτσι, ο Ρήγας θα πρέπει να θεωρείται ο εισηγητής του εξελληνισμού των τοπωνυμίων του ελληνικού χώρου. Προσθέτουμε πως για το βόρειο μέρος της Χάρτας πήρε τον χάρτη του Rizzi Zannoni.

Πρέπει να τονιστεί πως ο Ρήγας εξέδωσε χάρτη μόνο για τον ελληνικό χώρο, που θα ελευθέρωνε με την επανάστασή του. Δεν ξέδωσε χάρτη για άλλο μέρος εκτός του Βαλκανικού χώρου του κράτους του, για τον οποίο επέλεξε το δημοκρατικό πολίτευμα. Οι χάρτες του είναι πολιτικοί χάρτες της δημοκρατικής του Πολιτείας, διότι ήθελε να κάνει εκλογές για να εκλεγούν οι αντιπρόσωποι, οι βουλευτές. Ο Ρήγας ενέταξε τους χάρτες του στο στρατηγικό του σχέδιο για τη δημοκρατική του πολιτεία, διαιρεμένη σε Επαρχίες και Τοπαρχίες για την ευκολία της διοίκησης και της δικαιοσύνης, όπως τονίζει στο 3ο άρθρο του Συντάγματός του».

* Η Μαρία Ευθυμίου στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου υποστήριξε πως το σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή περιλάμβανε τη συνένωση όλων των Βαλκανικών λαών (ακόμη και των Οθωμανών Τούρκων) εναντίον του Τούρκου σουλτάνου. Ήταν η ιδεολογική αυτή σημαία των έργων του Ρήγα;

«Ο Ρήγας στην Επαναστατική Προκήρυξη διακηρύσσει πως οι κάτοικοι "της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας... Χριστιανοί και Τούρκοι... στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του οθωμανικού δεσποτισμού". Και συμπληρώνει πως "κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια την ζωήν του, μήτε δια την τιμήν του, μήτε δια τα υποστατικά του». Είναι έρμαια της απολυταρχικής νοοτροπίας του σουλτάνου και των κατά τόπους εκπροσώπων του, που μένουν όλοι ατιμώρητοι. Κι αυτά συμβαίνουν, όπως τονίζει ο Ρήγας, δίνοντας μια σωστή πολιτικοκοινωνική απάντηση, "από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων". Γι' αυτό και προτείνει τη "Νέα Πολιτική Διοίκηση", που περιέχει "Τα Δίκαια του Ανθρώπου" και το Σύνταγμά του. Για να έχει ο κάθε πολίτης του κράτους του μπροστά στα μάτια του "τα θεμέλια της ελευθερίας, της σιγουρότητος και της ευτυχίας του".

Στο άρθρο 7 του Συντάγματός του ο Ρήγας τονίζει πως κυρίαρχος λαός είναι όλοι οι κάτοικοι της δημοκρατικής του πολιτείας, "χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, Έλληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλλο είδος γενεάς". Περιλαμβάνει και τους Τούρκους, γιατί και αυτοί τυραννούνται από την απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου και των κατά τόπους εκπροσώπων του. Γι' αυτό και στον "Θούριό" του, στιχ. 19-20, επισημαίνει πως πολλοί σκοτώθηκαν, "κι αμέτρητ' άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί, / ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά 'φορμή".

Μάλιστα, τον σουλτάνο και τους εκπροσώπους του τους αποκαλεί λύκους, όπως γράφει πάλι στον "Θούριό" του, στίχ. 121-122, "να σφάξωμεν τους λύκους, που τον ζυγόν βαστούν / και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν". Ο Ρήγας ήθελε να γκρεμίσει την απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου και στον ίδιο χώρο με όλους τους ευρισκόμενους λαούς, χωρίς διάκριση φυλής, γλώσσας και θρησκείας, να δημιουργήσει τη δημοκρατική του πολιτεία, τη "Νέα Πολιτική Διοίκηση". Γι' αυτό και επισημαίνουνε το λάθος μερικών, που ομιλούν για τη "Βαλκανική Ομοσπονδία" του Ρήγα. Στην περίπτωση της Ομοσπονδίας, προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ήδη κρατικών οντοτήτων, που στο κράτος του Ρήγα του Βαλκανικού χώρου υπήρχαν οι λαοί, όπως και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία».

Ο Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός θεωρείται ο πρόδρομος της Επανάστασης του 1821

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Αυτεξουσία, δίκαιο, ελευθερία ή θάνατος

* Επηρέασε ο Ρήγας Βελεστινλής τα επαναστατικά συντάγματα;

«Το Σύνταγμά του ο Ρήγας το τύπωσε παράνομα στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου, και τούτο διότι δε θα έπαιρνε άδεια από τον λογοκριτή της αυστριακής αστυνομίας. Δυστυχώς όμως, μετά την προδοσία από τον Έλληνα έμπορο της Τεργέστης, τα τυπωμένα αντίτυπα κατασχέθηκαν, και μόνο λίγα είχαν διαμοιραστεί στους Έλληνες της Βιέννης. Έκτοτε, δεν είχε γίνει ευρύτατα γνωστό το Σύνταγμα του Ρήγα. Γνωρίζουμε ότι ο Άνθιμος Γαζής στη διακήρυξή του στους επαναστάτες του Πηλίου και της Μαγνησίας στις 9 Μαΐου 1821 μνημονεύει το Σύνταγμα του Ρήγα. Επίσης, ο Νικόλαος Υψηλάντης, αδελφός του Αλεξάνδρου, στην έκδοση των Στρατιωτικών Κανονισμών του 1820 περιλαμβάνει όσα γράφει ο Ρήγας στο παράρτημα του Συντάγματός του για το τι σημαίνουν τα τρία χρώματα της σημαίας των επαναστατών, που είναι τα ίδια που γράφει και ο Ρήγας. Το κόκκινο συμβολίζει την αυτεξουσιότητα των Ελλήνων, το άσπρο το δίκαιο της επαναστάσεως και το μαύρο την απόφαση ή να πεθάνουμε ή να ελευθερωθούμε».

ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Η συμβολή του στην αποτίναξη της σκλαβιάς

* Θα υπήρχε ανεξάρτητο ελληνικός κράτος δίχως τον Ρήγα Βελεστινλή;

«Ο Ρήγας Βελεστινλής με το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του έδωσε συγκεκριμένη απάντηση στο ερώτημα και πρόβλημα των σκλαβωμένων των ημερών του, πώς, με ποιο τρόπο θα γίνει η αποτίναξη της σκλαβιάς και η απόκτηση της ελευθερίας. Μέχρι τότε οι σκλαβωμένοι Έλληνες προσέτρεχαν στις αυλές του Πάπα και των χριστιανικών δυνάμεων Ανατολής και Δύσης, ικετεύοντάς στους να στείλουν στρατό για να τους απελευθερώσουν από τον Οθωμανό κατακτητή. Τομή αποτελεί η επαναστατική κίνηση του Ρήγα με το συγκεκριμένο στρατηγικό του σχέδιο, που διακρίνεται σε τρία μέρη:

Α) Στην προετοιμασία της επανάστασης με την εμψύχωση των σκλαβωμένων, για να πάρουν τα όπλα. Και αυτό το πετύχαινε με τον "Θούριο" και τον "Ύμνο πατριωτικό", που είχαν πλατιά διαδοθεί στον ελληνικό χώρο, και με τη σμίλευση της ιστορικής συνείδησής τους με την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα βιβλία του και τη Χάρτα του, δείχνοντας στους Έλληνες από ποιους προγόνους κατάγονται.

Β) Στο επιτελικό σχέδιο του ένοπλου αγώνα, με έναρξή του στην Πελοπόννησο με τους εμπειροπόλεμους Μανιάτες, και την εξάπλωση με την παράλληλη εκπαίδευση των επαναστατών στην τέχνη του πολέμου και τη σύνδεσή τους με τους άλλους εμπειροπόλεμους, τους Σουλιώτες και την επέκταση του πολέμου. Εξέδωσε ακόμη ένα εγχειρίδιο περί της τέχνης του πολέμου ενός διάσημου Αυστριακού στρατάρχη, και επιπλέον συνιστούσε τη χρήση της ξιφολόγχης, που εκείνα τα χρόνια είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται στις πολεμικές επιχειρήσεις. Πόσο προνοητικός ήταν.

Γ) Ο Ρήγας ενδιαφέρθηκε και για τη δημοκρατική λειτουργία του ελευθερωμένου χώρου μετά την επανάστασή του, εμπνευσμένος από τη Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών, τη δημοκρατική λειτουργία των Ελληνικών Κοινοτήτων, κυρίως του Πηλίου, που βίωσε, και τη νέα πολιτειακή κατάσταση της Γαλλίας, με την κατάργηση της μοναρχίας και τη δημιουργία δημοκρατικού συντάγματος. Έτσι, ο Ρήγας μετέφρασε το γαλλικό Σύνταγμα του 1793, στο οποίο πρόσθεσε αρκετά δικά του στοιχεία, που δείχνουν το πολιτικοκοινωνικό επίπεδό του. Παράλληλα, εξέδωσε και τους χάρτες του (Χάρτα της Ελλάδος, Βλαχίας και Μολδαβίας), που αποτυπώνουν τον Βαλκανικό χώρο της δημοκρατικής του πολιτείας.

Τα επαναστατικά συνθήματα του στρατηγικού σχεδίου του Ρήγα, που συνέβαλαν αποφασιστικά στη χάραξη του δρόμου της επανάστασης ήταν:

α) Τώρα η επανάσταση των σκλαβωμένων. Το διατυπώνει στον "Θούριο", "Ως πότε παλληκάρια", καθώς και στον "Ύμνο Πατριωτικό", "Όλα τα έθνη πολεμούν", όπου απευθύνεται στους ονομαστούς κλεφταρματωλούς και τους προσκαλεί "τώρα" που ξεκινά την επανάσταση να ριχτούν στη "φωτιά", στον πόλεμο για τη λευτεριά.

β) Όλοι στην επανάσταση. Προσκαλεί όλους στον πόλεμο, κι αυτούς που πήγαν στην ξενιτειά και εκείνους που υπηρετούσαν σε ξένους στρατούς, τονίζοντάς τους πως η Ελλάδα τούς προσκαλεί με το απαράμιλλο "κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή".

γ) Επανάσταση με τις δικές μας δυνάμεις. Ο Ρήγας το 1797 δεν απευθύνει έκκληση για βοήθεια στις Μεγάλες τότε Δυνάμεις. Μόνοι τους οι σκλαβωμένοι θα αποκτήσουν την ελευθερία τους. Θα είχε στον νου του των συμπατριωτών του Δημητριέων, που λίγα χρόνια πιο πριν στη "Γεωγραφία νεωτερική" διακήρυσσαν "αλλοίμονο εις εκείνον οπού δεν ημπορεί να διαφεντεύση μόνος του την ελευθερία του".

Κι αυτόν τον δρόμο που χάραξε ο Ρήγας ακολούθησαν λίγα χρόνια μετά ο Ανώνυμος ο Έλλην με την "Ελληνική Νομαρχία" του, οι Φιλικοί και οι Επαναστάτες του 1821, που μόνοι άρχισαν την Επανάσταση του 1821. Γι' αυτό και τελικά είχαν την επιτυχία, τη λευτεριά».

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News