Ήταν Νοέμβριος του 1898 όταν τίθεται σε κυκλοφορία το πρώτο γραμματόσημο της Κρήτης. Πρόκειται για χειροποίητο γραμματόσημο αξίας 20 παράδων, βάσει του τουρκικού νομίσματος που χρησιμοποιείτο εκείνη την περίοδο στο νησί. Η έκδοση των πρώτων γραμματοσήμων στη Μεγαλόνησο ήρθε μερικές μόνο εβδομάδες μετά την αποχώρηση των οθωμανικών Αρχών και την είσοδο της Κρήτης σε καθεστώς προσωρινής διοίκησης από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής.
Τη 19η Οκτωβρίου 1898 συστήνεται στη Σούδα το Συμβούλιο των ναυάρχων των Μεγάλων Δυνάμεων, το οποίο καθορίζει την προσωρινή διοίκηση της Κρήτης μετά την αποχώρηση των τουρκικών Αρχών: Το νησί χωρίζεται σε συνολικά 5 τομείς.
Το διαμέρισμα των Χανίων τίθεται υπό ιταλική διοίκηση, αυτό του Ρεθύμνου υπό ρωσική, ενώ το Ηράκλειο υπό αγγλική διοίκηση. Το Λασίθι θα τεθεί υπό γαλλική διοίκηση, ενώ το τμήμα μεταξύ Χανίων και Σούδας διοικείται από μικτό απόσπασμα.
Στις 9 Δεκεμβρίου του 1898, ο δευτερότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου Α’ της Ελλάδας, πρίγκιπας Γεώργιος, φτάνει στη Σούδα και διορίζεται ύπατος αρμοστής Κρήτης. Στρατιωτικός διοικητής των Άγγλων στο Ηράκλειο αναλαμβάνει ο συνταγματάρχης sir Herbert Chermside με βοηθό τον ταγματάρχη Fairholme.
Σύμφωνα με τον Ηρακλειώτη φιλοτελιστή-ερευνητή Νίκο Καρνιαουτάκη, ο ταγματάρχης Fairholme αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την οργάνωση της ταχυδρομικής υπηρεσίας. Η εγκύκλιος της οργάνωσης της ταχυδρομικής υπηρεσίας στο διαμέρισμα του Ηρακλείου προέβλεπε τη δημιουργία ταχυδρομικών γραφείων εντός του τομέα. Η αγγλική διοίκηση εξέδωσε γραμματόσημα που κυκλοφόρησαν στο διαμέρισμα του Ηρακλείου σε άξιες 10 και 20 παράδων, βάσει του τουρκικού νομίσματος που βρισκόταν ακόμα σε κυκλοφορία στην Κρήτη.
Το βιολέ των 20 παράδων
Από τα γραμματόσημα αυτά, ξεχωρίζει το πρώτο, χειροποίητο, βιολέ χρώματος, της αξίας των 20 παράδων (εικόνα 1), το πρώτο γραμματόσημο της Κρήτης, που τυπώθηκε στο Ηράκλειο και κυκλοφόρησε την 28η Νοεμβρίου 1898 για διάστημα περίπου 2 μηνών.
Την ορειχάλκινη σφραγίδα-μήτρα κατασκεύασε ο Τουρκοκρητικός χαράκτης Χατζής Χιλμής Τζιοντζάκης. Το γραμματόσημο φέρει την επιγραφή «ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ ΤΑΧΥΔΡΟΜ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΑΡΑΔΕΣ 20» σε 4 οριζόντιες στήλες, που ορίζονται μέσω κεντρικής ευθείας γραμμής και δύο διακοσμητικών ανθεμίων.
Όπως μας εξηγεί ο Νίκος Καρνιαουτάκης, η εκτύπωση των γραμματοσήμων με μελάνη ανιλίνης έγινε ανά τεμάχιο με το χέρι, με διαδοχικές μελανώσεις και πιέσεις της ορειχάλκινης σφραγίδας-μήτρας σε διαφόρων ποιοτήτων χαρτί της εποχής στην - σύμφωνα με τις πηγές, ανώτατη - ποσότητα των 3.000 τεμαχίων.
Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι γνωστά μερικά έγγραφα της αγγλικής διοίκησης Ηρακλείου τα οποία φέρουν έντυπο το αποτύπωμα της σφραγίδας τού εν λόγω τύπου, καθώς και γραμματόσημα με τη διάτρηση “28”, για την οποία έχουν γίνει διάφορες εικασίες.
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ
Άμεση εξάντληση και... απόπειρες πλαστογράφησης
Τα γραμματόσημα έγιναν δεκτά από ντόπιους κατοίκους και Άγγλους φιλοτελιστές των δυνάμεων κατοχής με ενθουσιασμό και εξαντλήθηκαν όλα εντός λίγων ημερών. Πολλά σφραγίστηκαν χαριστικώς με τη σφραγίδα «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» και προωθήθηκαν στο φιλοτελικό εμπόριο της εποχής, ενώ ελάχιστα ετέθησαν σε κανονική ταχυδρομική χρήση. Αργότερα, έγινε πρόταση στον Τζιοντζάκη να κατασκευάσει νέα σφραγίδα και να εκτυπώσει νέα γραμματόσημα, πρόταση την οποία αρνήθηκε.
Η εκτεταμένη φιλοτελική χρήση των γραμματοσήμων αυτών μαρτυρείται από το γεγονός πως υπάρχουν φάκελοι ταχυδρομημένοι εντός του βρετανικού τομέα με επικολλημένα δύο, τρία ή και περισσότερα από αυτά, τη στιγμή που το τέλος για τη διαβίβαση εντός του τομέα δεν υπερέβαινε τις 20 παράδες. Η διαχρονικά μεγάλη ζήτηση τού εν λόγω γραμματοσήμου κυριότερα από Κρήτες, Έλληνες και Άγγλους φιλοτελιστές είχε ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον Νίκο Καρνιαουτάκη, αρκετές απόπειρες πλαστογράφησης των τύπων της αγγλικής διοίκησης και κυρίως του βιολέ γραμματοσήμου των 20 παράδων.
Τις πρώτες ημέρες της κυκλοφορίας των γραμματοσήμων της αγγλικής διοίκησης, η ακύρωσή τους γινόταν χειρόγραφα, ενώ λίγο αργότερα κατασκευάστηκαν ορθογώνιες σφραγίδες για κάθε ταχυδρομικό γραφείο εντός του διαμερίσματος του Ηρακλείου. Οι σφραγίδες αυτές είναι οι «ΑΓ. ΘΩΜΑΣ», «ΑΓ. ΜΥΡΩΝ», «ΑΡΧΑΝΑΙΣ», «ΕΠΙΣΚΟΠΗ», «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», «ΚΑΣΤΕΛΛΙ», «ΜΟΙΡΑΙΣ», «ΜΟΧΟΣ», «ΧΑΡΑΚΑΣ» και «ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ». Στον φάκελο της εικόνας 2, ταχυδρομημένο από το Ηράκλειο προς τη Χερσόνησο, βρίσκονται επικολλημένα όλα τα γραμματόσημα της αγγλικής διοίκησης, το βιολέ των 20 παράδων του 1898 (εικόνα 3) καθώς και τα 4 λιθογραφικά γραμματόσημα του Δεκεμβρίου 1898 και 1899 που εκτυπώθηκαν στην Αθήνα (λιθογραφείο Grundmann-Stangel) για τις ανάγκες της ταχυδρομικής υπηρεσίας Ηρακλείου, ακυρωμένα με τη σφραγίδα του Ηρακλείου σε μαύρη μελάνη. Στην πίσω πλευρά (εικόνα 4) βρίσκεται η σφραγίδα αφίξεως της Χερσονήσου σε μελάνη χρώματος μπλε.
Πληροφορίες-αρχειακό υλικό: Νίκος Καρνιαουτάκης
Επιμέλεια: Νικόλας Αγγελίνος
