Ο Γιάννης Καστρίτσης, είναι ένας άνθρωπος που θαυμάζω. Με τα έργα του, είτε είναι ζωγραφικοί πίνακες, είτε έργα ξυλογλυπτικής και μικρογλυπτικής κλείνω τα μάτια και ονειρεύομαι.
Ονειρεύομαι ένα κόσμο άγνωστο, μιας και τα έργα του σε βυθίζουν στην αναπόληση του παλιού καιρού, παράλληλα όμως αυτό το άγνωστο και ονειρικό κατά ένα μαγικό τρόπο κυμαίνεται στο παρόν. Αφορμή της συνέντευξης που μου παραχώρησε, είναι η περιοδική του έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας «Ο δρόμος προς την θυσία».
Εκεί παρουσιάζονται «έργα μικρά» που έχουν δημιουργηθεί από πηλό για να μαρτυρήσουν μύθους μα και να σμίξουν τις ομορφιές της φύσης με αυτές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων.
- Που βρίσκει την αρχή του το νήμα της τέχνης σας;
Δύσκολο να εντοπίσω μια αρχή συγκεκριμένη. Μια αρχή προϋποθέτει σαφήνεια αλλά και το οριστικό τέλος της. Στις τέχνες δεν υπάρχουν ιδιαίτερα προσδιορίσημες αφετηρίες. Ίσως θα μπορούσα να αναφερθώ σε συμπτώσεις που είχα τη τύχη να πέσω πάνω τους όπως:
Ότι γεννήθηκα σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε εικόνες, ότι σχεδόν τυχαία μπήκα στη σχολή Καλών τεχνών και στο ότι εκεί συνάντησα ένα σημαντικό και σκεπτόμενο δάσκαλο τον Βαγγέλη Δημητρέα.
- Μέχρι το 1985 που ξεκινήσατε σπουδές στη ζωγραφική, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης, τι καλλιτεχνικές ανησυχίες και εκφράσεις είχατε;
Μέχρι να μπω στην σχολή έκανα πολλές δουλειές, ιδιωτικός υπάλληλος σε εταιρία, εργάστηκα σε εργαστήριο χρυσοχοΐας, μετά σε διάφορα εργαστήρια κεραμικής όπου ζωγράφιζα εμπορικά πιάτα για να καταλήξω να δουλεύω στο τέλος ως τροχαντζής. Παράλληλα έκανα φωτογραφία και πολύ λιγότερο ζωγραφική.
- Αν σας έλεγα σύντομα να μου περιγράφατε τον καθηγητή σας Βαγγέλη Δημητρέα, τι θα επιλέγατε να μου πείτε;
Ένας αφιλοκερδής άνθρωπος, με αγάπη για την διδασκαλία και με ένα τεράστιο εύρος θεωρητικής γνώσης. Πολιτικοποιημένος με κριτική ματιά στην τέχνη και την κοινωνία. Ένας άνθρωπος που τις ιδέες του τις έκανε πράξη στο έργο του, με την καλλιτεχνική του στάση και την προσωπική του ζωή.
- Ποιοι άλλοι καθηγητές σημάδεψαν τη ζωή και την καλλιτεχνική σας πορεία;
Σίγουρα θα ανέφερα τον Βαγγελη Δημητρέα περισσότερο για την αντισυμβατική και κριτική του ματιά στα πράγματα και για τον ρόλο του καλλιτέχνη στην κοινωνία. Θα ανέφερα και τον Αγγλικής καταγωγής ζωγράφο John Walker που συνάντησα στη N.Y. για την αγάπη του στην ύλη της ζωγραφικής, για την αμεσότητα της έκφρασής του και την ανοιχτότητά του ως προς την χρήση της ζωγραφικής γλώσσας.
- Γιατί επιλέξατε τη Νέα Υόρκη για μεταπτυχιακές σπουδές;
Ήταν θέμα πρακτικό εφόσον στην Ν.Υ. ζούσε η αδελφή μου έτσι μου δόθηκε η δυνατότητα έχοντας στέγη να πάω στο εξωτερικό. Βέβαια η Ν.Υ. ήταν ένα πολιτιστικό καλλιτεχνικό κέντρο που μου προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες.
- Η τέχνη για εσάς είναι ελευθερία, πάθος, ελπίδα…;
Η τέχνη είναι ένας τρόπος να ζεις, να ερμηνεύεις τα πράγματα και να παίρνεις θέση. Χωρίς ελευθερία και πάθος για αυτό που κάνεις το αποτέλεσμα θα είναι πιο φτωχό, όσο για την ελπίδα είναι συστατικό της δημιουργίας. Η δημιουργία όμως δεν έχει πάντα το αλάθητο ούτε περιέχει αυτονόητα την πρόθεση του καλλιτέχνη. Έχει το δικαίωμα και στην αποτυχία.
Πρέπει κανείς να κάνει θυσίες, να κινηθεί ανεξάρτητα με τις τρέχουσες ευκολίες, να μην συμβιβαστεί για να έχει πιθανότητες μια προσωπικής προσέγγισης με ταυτότητα.
- Η πρώτη σας ατομική έκθεση;
Χώρος Τέχνης «Χ» στα Εξάρχεια. Ήταν ένας εναλλακτικός εκθεσιακός χώρος. Ήταν ένα ελεύθερο σχόλιο πάνω στην Βυζαντινή παράδοση.
- Λαμβάνοντας όλα τα μέτρα ασφαλείας εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας η περιοδική έκθεση «Ο δρόμος προς τη θυσία». Η έκθεση παρουσιάζει μια σειρά των έργων σας στη μικρογλυπτική και αφορά τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με τα ζώα. Θέλω να μου πείτε από που παγιδεύτηκαν όλες αυτές οι εικόνες των δημιουργημάτων σας αλλά και πόσο πιο δύσκολη είναι η απόδοση σε μικρή κλίμακα.
Οι εικόνες αυτές μου είναι γνωστές από παλιά, γεννήθηκα μέσα σε αυτές τις εικόνες. Θα μπορούσαν βέβαια να ξεχαστούν, τις φρεσκάρω όμως μέσα από μια διαρκή παρατήρηση τόσο του τοπίου όσο και των ζώων αλλά και των ανθρώπων. Επιδιώκω μια ολιστική αντίληψη και επιχειρώ να δω αυτόν τον κόσμο ως μια ενιαία οντότητα όπου άνθρωποι, ζώα, φύση είναι ένα.
Το μικρό μέγεθος έχει την ιδιαιτερότητα να συμπυκνώνει πληροφορία αλλά και να δημιουργεί την προσδοκία να εκφράσει κάτι που το υπερβαίνει. Είναι κάτι οικείο που θέλουμε να το αγγίξουμε. Η σχέση μας μαζί του δεν είναι μόνο οπτική αλλά και απτική. Το μικρό όπως και το μεγάλο έχουν τον ίδιο βαθμό δυσκολίας. Όσο για μένα, μια και προέρχομαι από τον χώρο της χειροτεχνίας μια τέχνη που την ασκώ από πολύ μικρός, μου ήταν εύκολη η μεταπήδηση προς την γλυπτική. Να σημειώσω ότι το βασικό μου έργο είναι στη ζωγραφική και μεταπήδησα στη γλυπτική χωρίς ειδικές σπουδές στο αντικείμενο αυτό.
- Με εικαστικό ενδιαφέρον οι επισκέπτες της έκθεσης θα ταξιδέψουν στη μυθολογία, την αρχαιότητα, την ιστορία, το λαϊκό πολιτισμό κι έπειτα όλα αυτά θα τα τοποθετήσουν στο παρόν. Τι είναι αυτό που πραγματικά θέλετε να δώσετε μέσα από την έκθεση σας «Ο δρόμος προς τη θυσία»; Πως επιθυμείτε να φύγει ο επισκέπτης που θα ξεναγηθεί σ αυτό τον μικρόκοσμο;
Δεν νομίζω ότι κάποιος δημιουργός μπορεί να δώσει μια συγκεκριμένη οδηγία. Μόνο τα ακαδημαϊκά έργα έχουν μια συγκεκριμένη στόχευση και αποτέλεσμα. Ένα δημιουργικό έργο είναι και θα πρέπει να είναι ανοικτό στις ερμηνείες του στην κατεύθυνση βέβαια που ορίζει ο δημιουργός του. Στην συγκεκριμένη έκθεση πρόκειται για ένα ταξίδι στον κόσμο των ζώων και στην σχέση τους με τον άνθρωπο όπως εγώ την βίωσα. Ταυτόχρονα είναι και μια διαχρονική ματιά όπως αυτή διασώζεται μέσα από την μικρογλυπτική της αρχαιότητας, τις πρακτικές του λαϊκού πολιτισμού αλλά και ένα σχόλιο πάνω στην έννοια της θυσίας.
Θα είχα πετύχει τον στόχο μου αν οι θεατές έφευγαν από την έκθεση με την αίσθηση ότι στον δρόμο προς τη θυσία κανείς δεν περισσεύει…
- Πόσο δύσκολο είναι να συνδυάζεις τις απαλές κινήσεις του πινέλου με την ξυλογλυπτική και έπειτα την μικρογλυπτική;
Το πινέλο δεν έχει υποχρεωτικά απαλές κινήσεις, η γραφή μπορεί να ποικίλει σε ένταση και χειρονομία. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στην γλυπτική. Σίγουρα υπάρχουν σοβαρές διαφοροποιήσεις όπου στην ξυλογλυπτική π.χ. κανείς αφαιρεί κυρίως κομμάτια χωρίς να προσθέτει. Προχωρώ στη μορφοποίηση απευθείας στα ξυλόγλυπτα αλλά και τα μικρογλυπτά χωρίς να κάνω μεταφορά από κάποιο πρότυπο. Εντάσσω τα τυχόν λάθη μέσα στο έργο μου και αφήνω εμφανή τα σημάδια της όλης κατασκευαστικής διαδικασίας.
- Για την τέχνη έχετε κάνει κάποια θυσία;
Πολλές θυσίες. Χρόνια τώρα ακολουθώ μια πορεία όσο μπορώ ανεξάρτητη μακριά από καθωσπρεπισμούς και εύκολες λύσεις και άκριτα εισαγόμενες μόδες. Αυτή η έκθεση ήρθε να μιλήσει για αυτό ακριβώς το πράγμα με μια γλώσσα άλλες φορές άμεση και άλλες φορές υπαινικτική, για μια θυσία τόσο συλλογική όσο και προσωπική.
