Ο Ιωάννης Λίλης, επίκουρος καθηγητής Συμβολικής και Δογματικής Θεολογίας της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης, παραχώρησε μια αποκαλυπτική συνέντευξη στη “Νέα Κρήτη”.
Ο κ. Λίλης μίλησε για την Παναγία, το χριστιανικό πρόσωπο που εμείς οι πιστοί λατρεύουμε τον μήνα Αύγουστο, διατυπώνοντας στοιχεία που αφορούν την ιστορικότητά της ως πρόσωπο, ενώ αναφέρεται λεπτομερώς στην κοίμησή της. Τέλος, ο κ. Λίλης μιλάει για τη σχέση Ελληνισμού-Παναγίας, κάνοντας ευκρινές πως η θεολογική διδασκαλία στο πρόσωπο της Παναγίας πραγματοποιείται μέσα από όρους αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
* Ποια ήταν η μητέρα του Ιησού;
«Η μητέρα του Ιησού ήταν η Μαρία - Μαριάμ στα Εβραϊκά - κόρη του Ιωακείμ και της Άννας. Για την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση αναφέρεται πολύ καθαρά στο βιβλίο “Ησαΐας” της Παλαιάς Διαθήκης, οκτώ αιώνες πριν τη γέννηση του Κυρίου, όπου γίνεται σαφής αναφορά πως μια παρθένος κοπέλα θα γεννήσει τον λυτρωτή του Ισραήλ, ο οποίος θα ονομάζεται Εμμανουήλ. Η εν λόγω Παρθένος είναι η Μαρία, η μητέρα του Κυρίου. Το όνομα του Ιησού ήταν Εμμανουήλ. Η εν λόγω αναφορά έχει βαρύτατη σημασία για τη θεολογία της Εκκλησίας μας. Όλοι οι μεγάλοι προφήτες της Εκκλησίας μας γεννήθηκαν από μητέρες που δεν μπορούσαν να τεκνοποιήσουν, και μάλιστα οι μητέρες τους ήταν σε προχωρημένη ηλικία. Είχαν όμως σύζυγο. Η Παναγία μας γέννησε τον Κύριο χωρίς να έχει ούτε σύζυγο. Έχουμε πλήρη επέμβαση της θείας χάριτος και ο άνθρωπος, που εκπροσωπείται από την Παναγία, λέγει μόνο το “ναι” για να εκπληρωθεί το έργο της θείας σωτηρίας μέσα στην ιστορία, η γέννηση του Θεανθρώπου. Και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και η ίδια η Παναγία γεννήθηκαν από υπέργηρους γονείς που δεν μπορούσαν να τεκνοποιήσουν. Η αρχή γίνεται από τον Αβραάμ με τη Σάρρα και φτάνει ως την Παναγία. Η Παναγία κορυφώνει αυτή τη σειρά των γεννήσεων με τον υπερφυσικό τρόπο συλλήψεως του Θεανθρώπου μέσα στην Ιστορία και εγκαινιάζει την Καινή Διαθήκη».
* Η Παναγία ήταν μόλις 14 ετών όταν συνέλαβε τον Ιησού Χριστό. Γιατί ένα κορίτσι 14 ετών να είναι η εκλεκτή που θα φέρει στον κόσμο τον Ιησού Χριστό;
«Εκείνη την εποχή δεν ήταν ιδιαίτερα μικρή ηλικία τα 14 χρόνια, εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών της εποχής. Ήταν έτοιμη υπαρξιακά και ηθικά να δεχτεί τον Θεάνθρωπο. Από τριών ετών αφιερωμένη από τους υπέργηρους γονείς της στον ναό, δε γνώριζε την αμαρτία, δεν είχε μολυνθεί από την αμαρτία και ήταν έτοιμη να δεχτεί τον Σωτήρα. Η Παναγία, ως δημιούργημα, έφερε μόνο το προπατορικό αμάρτημα που φέρει όλη η ανθρωπότητα. Το προπατορικό αμάρτημα δεν είναι θέμα βουλήσεως, ώστε η Παναγία να έχει προσωπική αμαρτία, αλλά θέμα φύσεως».
* Πότε η Μαριάμ καθιερώνεται στη συνείδηση των πιστών ως Θεοτόκος; Τι θέση καταλαμβάνει στην αγιοκατάταξη;
«Από την πρώτη στιγμή. Ο Χριστός στον Σταυρό ανέθεσε στον Ευαγγελιστή Ιωάννη να την φροντίζει ως μητέρα Του, τώρα που ο ίδιος έφευγε από κοντά τους. Η πρώτη Εκκλησία, που είναι βέβαια η Σύναξη των Αποστόλων, την είχε συνεχώς κοντά της ως τη μητέρα του Θεανθρώπου. Αργότερα στο διάβα των αιώνων η Εκκλησία αναγκάστηκε πολλές φορές να θεολογήσει για το πρόσωπο της Παναγίας. Κομβικό σημείο θα αναφέραμε τη Γ’ Οικουμενική Σύνοδο, το 431 μ.Χ., οπότε η Εκκλησία καθιέρωσε επίσημα τον όρο “Θεοτόκος” για την Παναγία, εξαιτίας της αιρέσεως του Νεστοριανισμού. Ο Νεστόριος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ισχυριζόταν πως η Παναγία έπρεπε να λέγεται μόνο Χριστοτόκος, καθώς δε γέννησε τον Θεάνθρωπο αλλά απλό άνθρωπο. Αργότερα πολλές φορές η Εκκλησία μίλησε για την Παναγία και την κοίμησή της έχοντας πάντοτε ως θεολογική βάση τις μέρες της πρώτης Εκκλησίας και τη Γ’ Οικουμενική Σύνοδο. Η σωστή θεολογική διατύπωση για το πρόσωπο της Παναγίας σχετίζεται άμεσα με τη σωστή θεολογία για το πρόσωπο του Θεανθρώπου, του Υιού και Λόγου του Θεού.
Η Παναγία είναι το πρώτο και κυριότερο πρόσωπο στην αγιοκατάταξη της Εκκλησίας μας. Μετά ακολουθούν όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα των Αγίων. Ο χαρακτηρισμός “Παναγία”, δηλαδή πάνω από όλους τους αγίους, το δείχνει πολύ καθαρά. Η Παναγία ένωσε τον ουρανό με τη γη και έδωσε στον Υιό, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, την ανθρώπινη φύση. Αν δεν είχε συμβεί αυτό δε θα μπορούσε να λυτρωθεί το ανθρώπινο γένος. Μετά την αποδοχή, εκ μέρους της Παναγίας, της προσκλήσεως του Θεού να γεννήσει τον Υιό και Λόγο, ολόκληρη η ανθρωπότητα πέρασε σε μια καινούργια φάση πιο κοντά στη Ζωή και την Ανάσταση. Φυσικά η Παναγία δεν είναι Θεός, δεν ανήκει στα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος... Παραμένει πάντοτε δημιούργημα».
* Τι γνωρίζουμε για το τέλος της Θεοτόκου;
«Στην Αγία Γραφή δεν έχουμε σαφείς πληροφορίες για την κοίμησή της. Γνωρίζουμε πολλά από την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας. Τρεις μέρες πριν αφήσει την επίγεια ζωή της, Άγγελος Κυρίου την προετοίμασε. Η Παναγία πήγε και προσευχήθηκε στο Όρος των Ελαιών. Την ημέρα της Κοιμήσεώς της δεν ήταν στα Ιεροσόλυμα όλοι οι Απόστολοι. Τους άρπαξε μία Νεφέλη και τους έφερε μπροστά στο κρεβάτι της Παναγίας, όπου ετοιμαζόταν για την Κοίμησή της. Μόλις κοιμήθηκε η Παναγία την τοποθέτησαν στο μνήμα της Γεθσημανή. Ο Θωμάς δεν ήταν παρών και ζήτησε μετά από τρεις μέρες να ανοιχθεί το μνήμα για να προσκυνήσει. Όταν άνοιξαν το μνήμα μετά από τρεις μέρες, διαπίστωσαν ότι το σώμα της Παναγίας δεν υπήρχε, καθώς είχε συμβεί η μετάστασή της. Όταν ήρθε η ώρα της θεολογικής διατύπωσης, η Εκκλησία χρησιμοποίησε τους όρους “Κοίμηση” και “Μετάσταση” για την Παναγία, ενώ τη λέξη “Ανάληψη” για τον Θεάνθρωπο. Με τη διαφορά των όρων η Εκκλησία ήθελε να δείξει πως ο Κύριος είναι ο Θεός, ενώ η Παναγία άνθρωπος. Η Ανάληψη αφορά το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, η ίδια η Αγία Τριάδα είναι ο χορηγός της ζωής, ενώ η Μετάσταση τον άνθρωπο. Ο Θεός πραγματοποιεί τη Μετάσταση και παρέχεται ως χάρισμα στον άνθρωπο και όχι ο ίδιος ο άνθρωπος».
Η αγάπη του λαού στη Θεοτόκο
* Τι σχέση έχει ο Ελληνισμός με την Υπεραγία Θεοτόκο;
«Πάρα πολλές εκκλησίες είναι αφιερωμένες στην Υπεραγία Θεοτόκο, με πάμπολλα προσωνύμια, τα οποία δείχνουν την αγάπη του πιστού λαού στη Θεοτόκο και τις περιστάσεις, στις οποίες φάνηκε βοηθός του. Αλλά και στο πέρασμα των αιώνων όλη η θεολογική διδασκαλία για το πρόσωπο της Παναγίας διατυπώθηκε με όρους της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, οι οποίοι έγιναν καθαρά θεολογικοί, όπως φύση, ουσία, πρόσωπο, υπόσταση, κοίμηση και μετάσταση».
