Η UNESCO μπορεί να απεντάξει μνημεία από τη λίστα της - Πώς μπορεί να αλλάξει την κατάσταση

Πολιτισμός
Η UNESCO μπορεί να απεντάξει μνημεία από τη λίστα της - Πώς μπορεί να αλλάξει την κατάσταση

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της υπόθεσης μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί... Πώς μπορεί ο Οργανισμός να αλλάξει την κατάσταση

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι το ότι περιλαμβάνεται στη λίστα των Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Όμως η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά έχει να κάνει με την κήρυξη όχι του μνημείου αυτού καθ’ εαυτού, αλλά της ιστορικής ζώνης στην οποία εντάσσεται, δηλαδή το ιστορικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης, όπου περιλαμβάνονται και άλλα μνημεία (Historic Areas of Istanbul).

Έχει γραφτεί αρκετές φορές τις τελευταίες ημέρες ότι η απόφαση Ερντογάν έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τους όρους της Συνθήκης της UNESCO για την προστασία των μνημείων και περιοχών παγκόσμιας κληρονομιάς του 1981, η οποία ορίζει ρητά πως για κάθε φυσική παρέμβαση και λειτουργικές αλλαγές στα καταγεγραμμένα κτήρια και τοποθεσίες θα πρέπει να υπάρχει η σχετική αδειοδότηση του Συμβουλίου Διατήρησης του Οργανισμού. Μια σημείωση καθοριστικής σημασίας που έχει ειπωθεί πολλάκις εδώ και καιρό από την UNESCO, χωρίς ωστόσο να τύχει της ανταπόκρισης που κάποιος θα ανέμενε.

Αυτό ωστόσο που δεν έχει προβληθεί τόσο και έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το ότι η UNESCO έχει τη δυνατότητα να πιέσει - και όχι μόνο σε επίπεδο εντυπώσεων - την τουρκική κυβέρνηση με την απειλή απένταξης, που θα μπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά. Άλλωστε κάτι τέτοιο είχε υπονοηθεί και στο παρελθόν σε αντίστοιχες τουρκικές απόπειρες μετατροπής του μνημείου από μουσείο σε τζαμί. Σε αυτό συνηγορεί το ότι υπάρχει προηγούμενο “αποκαθήλωσης” μνημείων από τη λίστα της UNESCO, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον πολιτισμό και τον τουρισμό μιας χώρας με τις επακόλουθες οικονομικές επιπτώσεις.

Και πριν βιαστείτε να πείτε ότι “σιγά τα αβγά”, σκεφτείτε πόσο αγώνα δίνει το δικό μας υπουργείο Πολιτισμού και οι τοπικές Αρχές της Κρήτης εδώ και τόσα χρόνια για την ένταξη της Σπιναλόγκας και του αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού στα εν λόγω μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας και με τη “βούλα” του οργανισμού του ΟΗΕ.

Σύμφωνα με το καταστατικό του Οργανισμού, ένας μνημειακός χώρος μπορεί να απολέσει τον τίτλο- “στέμμα” της “Εκπαιδευτικής Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών”, όπως υποδηλώνουν τα αρχιγράμματα UNESCO στα Αγγλικά, με το οποίο κατακτά μια περίοπτη θέση στον “εξώστη” του παγκόσμιου πολιτισμού, αν διαπιστωθεί ότι δεν προστατεύεται ή δε διαχειρίζεται σωστά. Πριν ξεκινήσει τη διαδικασία απένταξης, η Οργάνωση του ΟΗΕ επανεξετάζει τον φάκελο ώστε να διαπιστωθεί η μορφή των παραβάσεων του καταστατικού, εντάσσει το μνημείο στη λίστα των απειλούμενων - κίνηση που προσλαμβάνει τη μορφή παράτασης χρόνου ώστε να δοθεί περιθώριο αναθεώρησης των παρεμβάσεων - και διαπραγματεύεται με τις τοπικές Αρχές ώστε να διαπιστωθεί αν μπορεί να αλλάξει την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί. Στην περίπτωση που η διαπραγμάτευση αποτύχει, τότε η αρμόδια επιτροπή προχωρεί στην ανάκληση της ένταξης του συγκεκριμένου μνημείου από τη λίστα.

Οι δύο περιπτώσεις

Έως σήμερα υπάρχουν δύο περιπτώσεις κατά τις οποίες η UNESCO έχει προχωρήσει σε ολική απένταξη μνημείων ή χώρων, η μία από τις οποίες μάλιστα ιδιαίτερα ηχηρή. Πρόκειται για το “ξήλωμα” της Δρέσδης στη Γερμανία ή, για να ακριβολογούμε, της κοιλάδας του Έλβα στη Δρέσδη, εξαιτίας της κατασκευής της αμφιλεγόμενης γέφυρας Waldschlosschen, που κατά την UNESCO αλλοίωσε το τοπίο. Είχαν προηγηθεί αρκετά τελεσίγραφα της UNESCO προς τις γερμανικές Αρχές, με την επισήμανση ότι η γέφυρα με τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας πάνω από τον ποταμό Έλβα, σε απόσταση περίπου 1,6 χιλιομέτρου από το ιστορικό κέντρο της Δρέσδης, θα κατέστρεφε την εικόνα της μοναδικής κοιλάδας του Έλβα, καθώς κατασκευάστηκε σε ιδιαίτερα ευαίσθητο σημείο κοντά στην παλιά πόλη, απ’ όπου είναι και ορατή. Οι εκκλήσεις δεν εισακούστηκαν και οι τοπικές Αρχές ξεκίνησαν στα 2007 την κατασκευή της γέφυρας, με το σκεπτικό ότι ήταν αναγκαία για την κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση της πόλης. Είχε προηγηθεί έντονη αντιπαράθεση στην τοπική κοινωνία με δημοψήφισμα, όπου ωστόσο οι πολίτες δεν είχαν ενημερωθεί για τον κίνδυνο απένταξης της κοιλάδας, ενώ απορρίφθηκε λόγω υψηλού κόστους η εναλλακτική της κατασκευής τούνελ κάτω από τον Έλβα. Έτσι η UNESCO έθεσε τον κηρυγμένο χώρο σε καθεστώς κινδύνου και, αφού οι τοπικές Αρχές δεν έκαναν πίσω στα σχέδιά τους για τη γέφυρα, στις 25 Ιουνίου 2009 η Επιτροπή Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς αποφάσισε στη Σεβίλλη με ψήφους 14 προς 5 να απεντάξει τη Δρέσδη από την πολύτιμη λίστα, προκαλώντας σάλο στη Γερμανία.

Για την ιστορία, η γέφυρα άνοιξε επισήμως το 2013. Σημειώνεται ότι η περιοχή της κοιλάδας του Έλβα, που είχε περιληφθεί το 2004 στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, έχει έκταση 18 χιλιόμετρα κατά μήκος του ποταμού και σε αυτήν περιλαμβάνονται το κέντρο της Δρέσδης, πύργοι του 18ου και του 19ου αιώνα και κήποι.

Το Ομάν

Το δεύτερο αντίστοιχο περιστατικό και πρώτο στα χρονικά ήταν η απένταξη στα 2007 μιας προστατευόμενης περιοχής στο κρατίδιο του Ομάν, λόγω της παρουσίας του αραβικού όρυγα, ενός είδους αντιλόπης που είχε ενταχθεί στη λίστα το 1994. Ο λόγος απένταξης ήταν διαφορετικός σε αυτή την περίπτωση και αφορούσε στην υποβάθμιση του εν λόγω πληθυσμού τού σπάνιου είδους κατά 90%, μετά την ανακάλυψη πετρελαίου στην περιοχή και των εξορύξεων που ακολούθησαν.

Μερική απένταξη

Υπάρχει όμως και περίπτωση μερικής απένταξης μνημείων όπως του Καθεδρικού Μπαγκράτι της Γεωργίας στα 2017. Το σκεπτικό ήταν ότι το έργο επανοικοδόμησης του μνημείου ήταν επιζήμιο για την ακεραιότητα και την αυθεντικότητά του. Ωστόσο η UNESCO διατήρησε το υπόλοιπο μοναστήρι, το Τζελάτι, στη σχετική λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2017.

Η περίπτωση της Αγίας Σοφίας

Η περίπτωση της Αγίας Σοφίας είναι όμως πιο περίπλοκη απ’ ό,τι θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, καθώς η ένταξη στον σχετικό Κατάλογο της UNESCO δεν αφορά αποκλειστικά στο μνημείο, αλλά στις ιστορικές ζώνες της Κωνσταντινούπολης (Historic Areas of Istanbul, όπως αναφέρει η σχετική λίστα) που έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 1985 μαζί με τον Ιππόδρομο, το Τοπ Καπί και άλλα μνημεία που τεκμηριώνουν, σύμφωνα με τον Οργανισμό, «τις ιδιοφυΐες των αρχιτεκτόνων κατά τη διάρκεια των αιώνων». Είναι απόλυτα σαφές και διακηρυγμένο ότι η αλλαγή της χρήσης του μνημείου, που λειτουργεί ως μουσείο από το 1935, δε συνάδει με τα κριτήρια της κήρυξης, προσβάλλει την έννοια “Παγκόσμιο Μνημείο” και αλλοιώνει την αυθεντικότητά του ως προς στις άυλες αξίες, τη χρήση και τη λειτουργία του. Όμως, κρίνοντας από τη συνολική ένταξη του ιστορικού κέντρου (ή ζώνης) της Κωνσταντινούπολης στον Κατάλογο και όχι μεμονωμένα της Αγίας Σοφίας, το θέμα γίνεται πιο σύνθετο και μένει να (αν) αποσαφηνιστεί στην προσεχή συνεδρίαση της UNESCO. Αν δηλαδή τα μέλη του Οργανισμού διαπιστώσουν ότι και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει αλλοίωση του χαρακτήρα προστασίας που αντιβαίνει στα κριτήρια της κήρυξης, λογικά μπορεί ή πρέπει να επικαλεστεί τις προηγούμενες δύο περιπτώσεις, της Δρέσδης, όπου επίσης η κήρυξη αφορούσε σε μνημειακό σύνολο (ως η κοιλάδα του Έλβα και η πόλη της Δρέσδης), του Ομάν ή ενδεχομένως και της Γεωργίας με μερική απένταξη. Κάτι που μένει να φανεί προσεχώς...

Τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Ως τον Ιούνιο του 2020 σε ολόκληρο τον κόσμο είχαν τον τίτλο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO 1.121 μνημεία και χώροι, τα οποία βρίσκονται στις 193 χώρες που έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη του 1972. Από αυτά, τα 869 είναι πολιτιστικά μνημεία, τα 213 μνημεία της φύσης και τα 38 αποτελούν ένα μείγμα και των δύο.

Η Κίνα και η Ιταλία βρίσκονται στην κορυφή της λίστας με 55 συνολικά μνημεία και χώρους, και ακολουθούν η Ισπανία με 48, η Γερμανία με 46, η Γαλλία με 45, η Ινδία με 38, το Μεξικό με 35, το Ηνωμένο Βασίλειο με 32, η Ρωσία με 29 και την πρώτη δεκάδα κλείνει το Ιράν με 24. Η Ελλάδα παραμένει στα 18 μνημεία στη 16η θέση μαζί με την Τουρκία, κάτω από τον Καναδά, που έχει 20 μνημεία στη λίστα, και πάνω από την Πορτογαλία που διαθέτει 17 καταγεγραμμένα στον κατάλογο της UNESCO. Το δε σκεπτικό για την ένταξή τους στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς σχετίζεται με την αξία τους ως τα καλύτερα παραδείγματα της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής ανθρώπινων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτισμικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ακόμα ή έχει εξαφανιστεί. Είναι άμεσα συνδεδεμένα με σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας και για τον λόγο αυτό έχουν εξέχουσα οικουμενική αξία και αποτελούν τμήμα της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

Και αν απορείτε για τη χαμηλή θέση της Ελλάδας στον Κατάλογο σε σχέση πάντα με την ιστορία και το μνημειακό πλούτο της χώρας, αναλογιστείτε πόσος χρόνος και τι προϋποθέσεις απαιτούνται προκειμένου ο φάκελος υποψηφιότητας ενός μνημείου πάρει το “πράσινο φως” και ενταχθεί στη λίστα.

Η UNESCO είναι εξαιρετικά απαιτητική σε αυτό το θέμα ώστε να ικανοποιηθεί ο βασικός στόχος ύπαρξης του Οργανισμού που είναι η προστασία από κάθε είδους φθορά και καταστροφή, προκειμένου αυτά τα μνημεία να κληροδοτηθούν στις γενιές του μέλλοντος.

Όσο για την UNESCO, αυτή ιδρύθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1945 και υπηρετεί τις πανανθρώπινες αξίες, με στόχο την ευημερία του ανθρώπου σε έναν ειρηνικό κόσμο, με μέσα την Εκπαίδευση, τις Κοινωνικές και Φυσικές Επιστήμες, τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία. Η UNESCO με τον όρο “Πολιτιστική Κληρονομιά” αναφέρεται σε μνημεία, ομάδες κτισμάτων και χώρων με ιστορική, αισθητική, αρχαιολογική, επιστημονική, εθνολογική ή ανθρωπολογική αξία. Ορόσημο για αυτή την προσπάθεια αποτελεί η Συνθήκη για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, η οποία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στις 16 Νοεμβρίου 1972 και επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 1981. Με την υπογραφή της, τα κράτη αναγνωρίζουν ότι οι χώροι που βρίσκονται στην εθνική επικράτειά τους και έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς αποτελούν, με κάθε επιφύλαξη της εθνικής κυριαρχίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, παγκόσμια κληρονομιά, «για την προστασία της οποίας είναι υπεύθυνη η διεθνής κοινότητα, που πρέπει να εργαστεί ως σύνολο για αυτό τον σκοπό».

Η UNESCO του Νίκου Καζαντζάκη

Για την ιστορία, η UNESCO έχει ιδιαίτερη σημασία για την Κρήτη και για έναν έμμεσο λόγο που αφορά στον μεγάλο Κρητικό συγγραφέα, τον Νίκο Καζαντζάκη. Ο άνθρωπος που άφησε με την πένα του τη σφραγίδα του στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά είχε εργαστεί για ένα διάστημα της ζωής του στην UNESCO στο Παρίσι, έχοντας τη θέση του λογοτεχνικού συμβούλου με αποστολή την προώθηση μεταφράσεων παγκόσμιων κλασικών λογοτεχνικών έργων, προς γεφύρωση των πολιτισμών στην Ανατολή και τη Δύση. Ο Νίκος Καζαντζάκης διορίστηκε στην UNESCO τη χρονιά κατά την οποία εκδόθηκε ο “Ζορμπάς” στο Παρίσι σε γαλλική μετάφραση, στα 1947, και διατήρησε αυτή τη θέση για ελάχιστο μόνο χρόνο. Τον Μάρτιο του 1948 παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του, για να αφιερωθεί στο συγγραφικό του έργο. Αυτή ήταν και η αιτία για την εγκατάστασή του στην Αντίμπ της Γαλλίας.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News