Η πρόταση της Μπιενάλε Θεσσαλονίκης για Στάση, για θέση, αναπροσδιορισμό και εμπλοκή, μας δίνει εκτός των άλλων μια αφορμή να επιδιώξουμε παρακάτω ένα διάλογο με την φωτογράφο και καθηγήτρια τέχνης Μαρία Χουλάκη, που συμμετέχει σε αυτήν την πρόταση, και γενικότερα να μιλήσουμε για «την προσωπική εμπλοκή της σ’ αυτήν την περιπέτεια που λέγεται δημιουργία».
Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του έργου σου με τίτλο After the Avant-Garde παρουσιάζονται στο πλαίσιο της 7ης ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, δίπλα στα έργα της ρωσικής πρωτοπορίας του MOMus – Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη σε ένα διάλογο μεταξύ τους, όπως αναφέρει η Μαρία Τσαντσάνογλου, αναπλ. Διευθύντρια του MOMus. Μίλησέ μας σε παρακαλώ σχετικά με αυτό το project.
Είναι μεγάλη τιμή για έναν εν ζωή καλλιτέχνη να βλέπει τα έργα του σε διάλογο με τα έργα κορυφαίων καλλιτεχνών, όπως είναι η Popova και ο Malevich. Θέλω να ευχαριστήσω την Μαρία Τσαντσάνογλου, επιμελήτρια της έκθεσης, για τη βαθιά και πολυεπίπεδη γνώση των έργων της συλλογής Κωστάκη, που την οδήγησαν σ’ αυτόν τον συνειρμό. Η διαπίστωση ότι πριν 100 χρόνια κάποιοι άλλοι καλλιτέχνες είχαν επιλέξει τους ίδιους εικαστικούς συσχετισμούς ήταν και για εμένα, ακόμη μια αποκάλυψη για τις υπόγειες διαδρομές της συνείδησης και της μνήμης που σχετίζονται με το έργο τέχνης και τις επιδράσεις του.
Η αναμονή αυτής της συγκυρίας είχε μια διάρκεια περίπου 15 χρόνων και είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που το project αυτό βρήκε τη θέση που προσδοκούσα μέσα στο πλαίσιο της Bienalle7. Όπως θα γνωρίζετε, το θέμα αυτής της Bienalle είναι ΣΤΑΣΗ.
Και όπως αναφέρεται στο επίσημο site: “….για να γίνει η Στάση προϋπόθεση για θέση, το σύγχρονο είναι απαραίτητο να τοποθετηθεί στο πεδίο των ερωτημάτων της ιστορίας και του διαλόγου, των συγκρούσεων, της ιδεολογικής διαμάχης. Η ιστορική ανάγνωση της σύγχρονης τέχνης, επομένως, δεν συνιστά το τέλος αλλά την αρχή μιας γνωστικής διαδικασίας που δίνει τη δυνατότητα ουσιαστικής πολιτικοποίησης της”.
Όπως αναφέρεται στον κατάλογο που εκδόθηκε για την έκθεση στο MOMus, πρόκειται για “συνθέσεις φόρμας, γραμμής και φωτός και είναι λεπτομέρειες από εγκαταλελειμμένα οικοδομήματα”. Αφαίρεση ή αναπαράσταση; Αναρωτιέμαι αν εσύ ως φωτογράφος συνθέτεις, ή χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες του μέσου σου, ξεκινώντας από το τυχαίο, περιγράφεις την ίδια την αποδόμηση της φόρμας. Είναι ένα σχόλιο αυτό ήδη πάνω στην σχέση φωτογραφίας – ζωγραφικής;
Είναι προφανές ότι όταν φωτογράφιζα αυτές τις εικόνες έκανα συνειδητά μια άμεση αναφορά στην αισθητική της Ρώσικης πρωτοπορίας και στους κανόνες ισορροπίας που διέπουν τα έργα της. Δεν ήταν μια απλή και ανώδυνη διαδικασία, καθώς το κίνητρο που με οδήγησε σε αυτήν την επιλογή δεν ήταν εγκεφαλικό αλλά υπαρξιακό. Είχα μόλις ολοκληρώσει την επταετή συνεργασία μου με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Ρέθυμνο και έψαχνα απεγνωσμένα τα έργα τέχνης γύρω μου. Είχα εστιάσει στο αστικό τοπίο και έτσι προέκυψε μια τριλογία με έργα που είχαν μια άμεση αναφορά στην ιστορία τη τέχνης αλλά παράλληλα μιλούσαν για την πεζή καθημερινότητα σε μια σύγχρονη πόλη. Οι αφαιρετικές αυτές συνθέσεις έγιναν για να βρω την ισορροπία και το μέτρο που έψαχνα γύρω μου και όχι για να μιμηθώ τεχνικές που είχαν ήδη παρέλθει. Σχοινοβατούσα πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί και όταν διαπίστωσα ότι και κάποιοι άλλοι είχαν βιώσει παρόμοια συναισθήματα πριν από έμενα, αισθάνθηκα ένα είδος συντροφικότητας με εκείνους τους καλλιτέχνες, ακόμα και εάν δεν πίστευα στην αλλαγή της κοινωνίας μέσα από την τέχνη, όπως φιλοδοξούσαν εκείνοι. Αυτή η καταγραφή δεν έγινε με την πρόθεση να αποδομήσω τη φόρμα, αλλά με την προσδοκία να εμποδίσω την δική μου αποδόμηση.
Η εξάλειψη του βάθους στην φωτογραφική σου απεικόνιση είναι στοιχείο υπερβατικό, συναισθηματικό. Από την άλλη όμως η προσέγγισή σου δεν δείχνει προσωπική εμπλοκή. Είναι τα ίδια τα υλικά από μόνα τους, που αφηγούνται;
Στις ατέλειωτες περιπλανήσεις μου στα μουσεία συντροφιά με τα έργα τέχνης διδάχτηκα κάτι πολύ σημαντικό. Κανένα έργο δεν μπορεί να διαρκέσει στον χρόνο, εάν δε βασίζεται στην αμεσότητα και την ειλικρίνεια. Η δημιουργία δεν σχετίζεται μόνο με την αναπαράσταση, όπως στην περίπτωση της φωτογραφίας ή στο χρώμα, το σημείο, τη γραμμή, το σχήμα, την υφή και τον όγκο, όπως στην περίπτωση της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Σχετίζεται περισσότερο με την προσωπική εμπλοκή του καλλιτέχνη σ’ αυτήν την περιπέτεια που λέγεται δημιουργία. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο επέλεξα την μετωπική φωτογράφιση, στην προσπάθεια μου να διαμορφώσω μια άμεση επαφή με το θέμα μου χωρίς παρεμβολές που ενδεχομένως να διατάρασσαν αυτήν την καθαρή αφήγηση.
Η χρήση του ασπρόμαυρου στις φωτογραφίες σου τι σηματοδοτεί;
Οι φωτογραφίες αυτές έγιναν με ασπρόμαυρο φιλμ, σε αντίθεση με τις δυο άλλες ενότητες της τριλογίας που είναι έγχρωμες. Το ίδιο το θέμα μού επέβαλε αυτήν την επιλογή. Οι συνθέσεις αυτές παραπέμπουν σε γραφισμούς και ήθελα να έχω απόλυτα μαύρες επιφάνειες, γκρίζες και λευκές. Φωτογράφιζα με πολύ δυνατό φως για να επιτύχω αυτήν τη συνθήκη και νομίζω ότι αυτό φαίνεται στο τελικό αποτέλεσμα. Σε μια τόσο αφαιρετική δουλειά οι επιλογές επιβάλλεται να είναι ξεκάθαρες.
Ποιο είναι το πρωτογενές υλικό ενός φωτογράφου;
Οι φωτογράφοι δεν διαφέρουν από τους άλλους δημιουργούς. Το πρωτογενές υλικό στην τέχνη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που την δημιουργεί. Η ψυχή του δημιουργού, οι φόβοι και οι προσδοκίες του, η παιδεία του και τα βιώματα του είναι εκείνα που καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα. Η ιστορική στιγμή, δηλαδή ο χρόνος και ο τόπος, διαμορφώνουν τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και για την τέχνη. Η τέχνη σε όλους τους αιώνες ήταν η αντανάκλαση της κοινωνίας. Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς είναι η ζωή σε έναν τόπο, μπορούμε να δούμε τι αφηγείται η τέχνη. Είναι αλήθεια ότι η σύγχρονη τέχνη δεν αφήνει περιθώρια για αισιόδοξες σκέψεις.
Θεωρείς ότι στη σημερινή εποχή όλα συμβάλλουν στην ανησυχία των ανθρώπων και πως αυτό επηρεάζει τη σύγχρονη φωτογραφία;
Ο Michel Poivert, ιστορικός της φωτογραφίας καθηγητής στο Παν/μιο της Σορβόννης αναφέρει στο βιβλίο του “Η σύγχρονη φωτογραφία”: “Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η σημερινή φωτογραφία, από τη δεκαετία του 1980, συμπεριλαμβάνει πολλές διαφορετικές παραγωγές, οι οποίες όμως χαρακτηρίζονται όλες από την ίδια ανησυχία της ηθικής. Πως βλέπουμε, τι κοιτάζουμε, πως μοιραζόμαστε ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό; Προσδοκώντας την σταθερότητα μέσα από τις αντανακλάσεις των διαφορετικών εκδοχών της, σε έναν κόσμο με καμένα μηνύματα, η σύγχρονη φωτογραφία συνοψίζεται σε μια κοινότητα με δημιουργικές πρακτικές που τοποθετούν τη φωτογραφία στο κέντρο της ευαίσθητης περιοχής των σύγχρονων αναζητήσεων.”
Η έκθεσή σου συνεχίζεται στο MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη μονή Λαζαριστών. Ποιες είναι οι μελλοντικές σου προσδοκίες και το επόμενο σου project;
Μετά από τη συγκίνηση που εισέπραξα από την έκθεση στο MOMus, εύχομαι η επόμενη παρουσίαση των έργων μου να σχετίζεται με την τριλογία του αστικού τοπίου σε μια ολοκληρωμένη πρόταση που θα συμπεριλαμβάνει και τις τρείς ενότητες.
Το επόμενο project είναι μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από το 2015. Το φωτογραφικό project “Crete Photo Experience” είναι μια πλατφόρμα φιλοξενίας φωτογράφων στην Κρήτη. Στόχος είναι η δημιουργία σύγχρονων φωτογραφικών αρχείων για την Κρήτη και η διαμόρφωση μιας εναλλακτικής μορφής τουρισμού για τις μονάδες τουρισμού υπαίθρου, κυρίως της ενδοχώρας.
Η πρώτη φιλοξενία έγινε τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2015. To Ιστορικό Μουσείο Κρήτης συνεργάστηκε με την Ε.N.S.P. (Ανώτατη Εθνική Σχολή Φωτογραφίας) της Γαλλίας. Ο φοιτητής Guillaume Dellause φιλοξενήθηκε για δύο μήνες στην Κρήτη για μια πρακτική άσκηση. Το 2016 ο Dellause επιλέχθηκε και εξέθεσε τις φωτογραφίες του στο επίσημο φεστιβάλ της Arles. Μια φωτογραφία από την Κρήτη βρίσκεται μέσα στον κατάλογο του φεστιβάλ και τεκμηριώνει την αφετηρία της πλατφόρμας φιλοξενίας φωτογράφων στην Κρήτη.(Κατάλογος: Rencontres d’ Arles, ARLES 2016, σελίδα 286 : UNE ATTENTION PARTICULIERE).
Ελπίζω ότι σύντομα θα μπορέσουμε να μιλήσουμε γι’ αυτό το δημιουργικό project, καθώς ετοιμάζεται η πρώτη έκδοση με τις φωτογραφίες των φιλοξενούμενων φωτογράφων 2015-2020. (F.B.// Crete Photo Experience).
Η Μαρία Χουλάκη
H Μαρία Χουλάκη είναι φωτογράφος και καθηγήτρια τέχνης.
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης όπου ζει και εργάζεται.
Το 1982 ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη φωτογραφία, videoart και οπτικοακουστική επικοινωνία στη Σχολή Καλών Τεχνών στη Γαλλία.
Το 1983 εργάστηκε στην Ιταλία.
Το 1984 μετεκπαιδεύτηκε στη Γαλλική Τηλεόραση δίπλα στον J. C. Averty με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης.
Το 1989 – 1991 έζησε και δίδαξε στην Κύπρο.
Το 1994 έως 1997 εξειδικεύτηκε στη διδακτική της τέχνης, στο μουσείο Σύγχρονης τέχνης του Bordeaux και στο Centre Pompidou στο Παρίσι.
Το 1995 – 1998 δίδαξε αισθητική αγωγή στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστήμιου Κρήτης.
Το 1996 έως 2002 συνεργάσθηκε με το Δίκτυο Εικαστικών Εργαστηρίων του ΥΠ.ΠΟ ως υπεύθυνη Εκπαιδευτικού Τομέα, του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνου.
To 2007 υλοποίησε το project “H πόλη μέσα στην πόλη” στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κρήτης.
Το 2015 σχεδίασε το project Crete Photo Experience για τη δημιουργία μιας πλατφόρμας φιλοξενίας φωτογράφων σε συνεργασία με μικρές
ξενοδοχειακές μονάδες και πολιτισμικούς φορείς στην ενδοχώρα της Κρήτης.
Παράλληλα με την εικαστική της δραστηριότητα η Μαρία Χουλάκη συμμετέχει ενεργά σε εθελοντικές δράσεις σε συνεργασία με Κοινωνικούς φορείς, οπως το ΚΕΘΕΑ, εκπαιδευτικά Ιδρύματα και Μουσεία.
Έχει σχεδιάσει, συντονίσει και υλοποιήσει Ευρωπαικά προγράμματα,πρωτοποριακά projects, εκθέσεις και εκδόσεις ενώ έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και σε Μουσεία οπως το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, το Ι.Μ.Κ ,το C.C.A, το Μ.Ι.Ε.Τ, το MOMus-Mουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και το MOMus-Mουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.
πηγή: https://www.photologio.gr
(Κεντρική φωτογραφία: ©Αντονίνα Σοφρόνοβα, Γεωμετρική σύνθεση, 1922, γκουάς και μελάνι σε χαρτί, 22,3×18,3 εκ. MOMus-Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
Photo BW ©Μαρία Χουλάκη)
