Μπορεί να είναι ένας μικρός πίνακας μόλις 66 επί 45 εκατοστά, όμως η αξία του είναι μυθική. Τα τελευταία 24ωρα, ένα απίστευτο θρίλερ βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη για το πού βρίσκεται ο εν λόγω πίνακας.
Το όνομά του είναι “Salvator Mundi”, δηλαδή “Σωτήρας του κόσμου”, και αποτελεί τον πιο ακριβό πίνακα στην ιστορία της τέχνης. Το ποσό για το οποίο πωλήθηκε τον Νοέμβριο του 2017 προκαλεί πραγματικό ίλιγγο και δικαιολογεί τον θόρυβο γύρω από αυτό το μικρό έργο τέχνης, με μεγάλη όμως ιστορία και ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο που τον περιβάλλει.
Δικαιολογημένα, καθώς οτιδήποτε σχετίζεται με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι αποτελεί μαγνήτη, πόσω μάλλον όταν αφορά σε ένα άγνωστο έργο που φέρεται ότι φιλοτέχνησε ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης και επιστήμονας της Αναγέννησης. Και γιατί “φέρεται”; Μα διότι οι ιστορικοί της τέχνης δεν ομοφωνούν για το κατά πόσον πρόκειται για γνήσιο έργο του μεγάλου μαέστρου ή απλώς ενός μιμητή του. Άλλωστε για χρόνια ο πίνακας θεωρούταν ένα αντίγραφο ενός χαμένου πρωτότυπου που είχε φιλοτεχνήσει ο Ντα Βίντσι, και το οποίο επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο ως αυθεντικό έργο πλέον του μαέστρου στα 2011-12, με αφορμή μια μεγάλη έκθεση για τον Ιταλό καλλιτέχνη στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.
Το «θρίλερ»
Το διάσημο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη του Λεονάρντο Ντα Βίντσι στην 500 επέτειο από το θάνατό του προσπαθεί να δανειστεί τον συγκεκριμένο πίνακα για να τον εκθέσει στις 24 Οκτωβρίου, δίπλα από τον διάσημο πίνακα της Μόνα Λίζα, έργο επίσης του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
Το έργο
Το έργο, που αναπαριστά τον “Σωτήρα του κόσμου” (“Salvator Mundi”) με την κρυστάλλινη ουράνια σφαίρα στο χέρι και τη χαρακτηριστική κίνηση της ευλογίας με το άλλο, πέρασε στην ιστορία ως το ακριβότερο έργο τέχνης του κόσμου όταν αγοράστηκε σε δημοπρασία, στις 15 Νοεμβρίου 2017, για 450,3 εκατομμύρια δολάρια για λογαριασμό, όπως όλα δείχνουν, του πρίγκιπα διαδόχου της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, κάτι που δεν αποδείχτηκε ποτέ.
Όμως ο χορός του μυστηρίου δε σταματάει εδώ. Ο πίνακας επρόκειτο αρχικά να εκτεθεί στον Λούβρο του Αμπού Ντάμπι, κάτι που δεν έγινε ποτέ. Η τελευταία φορά που εντοπίστηκαν τα ίχνη του πίνακα ήταν στα τέλη της άνοιξης, όταν ο συλλέκτης και έμπορος με έδρα το Λονδίνο, Κένι Σάχτερ, διατύπωσε σε άρθρο του στον ιστότοπο Artnet.com, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην αγορά των έργων τέχνης, την υπόθεση ότι ο πίνακας είναι κρεμασμένος σε κάποιον τοίχο της πριγκιπικής θαλαμηγού.
«Απ′ ό,τι φαίνεται, το έργο μεταφέρθηκε μαύρα μεσάνυχτα με το αεροπλάνο του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν κι εγκαταστάθηκε στο γιοτ του, το “Serene”», έγραψε ο Σάχτερ, επικαλούμενος διάφορες πηγές, ανάμεσά τους δύο πρόσωπα που είχαν εμπλακεί στην αγοραπωλησία. Αφού «ο πίνακας βρέθηκε κομματάκια», καθώς ήταν «χωρισμένος σε πέντε κομμάτια και χρειάστηκε να επανασυνδεθεί όταν αποκαταστάθηκε», πόσο «κακό θα του κάνει μια πιτσιλιά θαλασσινό νερό;», πρόσθεσε με γερή δόση ειρωνείας ο συλλέκτης.
Κατά τον Σάχτερ, ο πίνακας θα παραμείνει στη θάλασσα ωσότου η Σαουδική Αραβία να ολοκληρώσει τη μεταμόρφωση της ερήμου Αλ Ούλα σε κέντρο πολιτισμού, με σκοπό την προσέλκυση ξένων τουριστών. Το μυστήριο για τον πίνακα ίσως να μη λυθεί ποτέ, ακόμα κι έτσι όμως η χρυσόσκονη που ρίχνει παντού το όνομα Ντα Βίντσι θα τον συνοδεύει. Αν είναι πραγματικό έργο από το χέρι του μαέστρου, θα πρόκειται για ένα από τα μόλις 20 γνωστά του Λεονάρντο που έχουν φτάσει ως τις μέρες μας και το μόνο που βρίσκεται στα χέρια ιδιώτη. Αν πάλι ανήκει σε κάποιον μαθητή ή μιμητή του, θα έχει μείνει στην ιστορία ως ένα έργο θρύλος στην αγορά της παγκόσμιας τέχνης, με τον Ντα Βίντσι να παραμένει ο φάρος που ενέπνευσε τη δημιουργία του.
Το παρελθόν τού έργου είναι προβληματικό, όπως και η σύγχρονη ιστορία του. Στα 1900 εμφανίστηκε μετά από αιώνες μέσα σε ένα επίχρυσο πλαίσιο, όταν αγοράστηκε από τον Βρετανό συλλέκτη Φράνσις Κουκ. Ο πίνακας είχε ήδη υποστεί ζημιές από προηγούμενες προσπάθειες συντήρησης και για τον λόγο αυτό πωλήθηκε για μόλις 45 λίρες σε δημοπρασία του 1958, ως έργο του μαθητή του Λεονάρντο, του Τζιοβάνι Αντόνιο Μπολτράφιο. Στα 2005 επέστρεψε σε δημοπρασία χαρακτηριζόμενο ως έργο μιμητών του Ντα Βίντσι και εκτιμήθηκε για 1.200-1.800 δολάρια ΗΠΑ. Η ομοιότητά του με τον Άγιο Ιωάννη Βαπτιστή ήταν ένα από τα στοιχεία που άρχισε να “δείχνει” Ντα Βίντσι, με τους ιστορικούς να ψάχνουν το χαμένο ιστορικό νήμα.
Ο πίνακας, ο οποίος βρισκόταν σε κακή κατάσταση με επιζωγραφίσεις και φθορές, αγοράστηκε για 10.000 δολάρια σε δημοπρασία το 2005 από μια ομάδα εμπόρων τέχνης που πίστευαν ότι μπορούσαν να επαναφέρουν το έργο όσο πιο κοντά γινόταν στην αρχική του μορφή, εκτιμώντας ότι επρόκειτο για αυθεντικό Ντα Βίντσι. Σε αυτό συνηγόρησε και η αποκάλυψη ότι ο ζωγράφος πειραματίστηκε έως ότου επιλέξει τη θέση των δακτύλων τού δεξιού χεριού που θα ευλογούσαν. Οι πειραματισμοί του έγιναν ορατοί σε διαφορετικά ζωγραφικά στρώματα κάτω από το τωρινό, με το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο να είναι ότι όσα αντίγραφα του “Salvator Mundi” γνωρίζουμε ακολουθούν το σημερινό ορατό μοτίβο και δε φέρουν ίχνη πειραματισμών, άρα απλά αντέγραψαν το πρωτότυπο.
Το “σφουμάτο”, η τεχνική που γνωρίζουμε πολύ καλά από άλλα έργα του Ντα Βίντσι, η καλλιτεχνική ποιότητα των χαρακτηριστικών του προσώπου όπως τα χείλη, αλλά και οι αριστοτεχνικά δουλεμένες μπούκλες των μαλλιών ήταν από τα επιπλέον στοιχεία που “έδειχναν” για τους ιστορικούς της τέχνης το χέρι του Ντα Βίντσι, όπως επίσης και η ποιότητα των χρωμάτων που επέλεγε ο μεγάλος καλλιτέχνης. Η σύγκριση με τις λεπτομέρειες της “Μόνα Λίζα” ή της “Παναγίας των βράχων” ήταν εξίσου αποκαλυπτική.
Υπάρχουν όμως και τα προβληματικά στοιχεία, όπως η σφαίρα που κρατάει ο Χριστός και αναπαριστά την ουράνια. Το γεγονός ότι ο Ντα Βίντσι εκτός από καλλιτέχνης ήταν και κορυφαίος επιστήμονας και την περίοδο που φέρεται να ζωγράφισε τον “Salvator Mundi” ασχολούταν με τη μελέτη της οπτικής και του φωτός δε δικαιολογεί τις ατέλειες στην αναπαράσταση της σφαίρας και ειδικά της απουσίας πειστικών αντανακλάσεων και διάθλασης του φωτός. Η τελευταία πινελιά στην ιστορία του πίνακα μένει ακόμη να μπει από τους ιστορικούς, που συνεχίζουν να μελετούν το έργο. Προς το παρόν μένει να φανεί αν ο “Salvator Mundi” θα παρουσιαστεί μεταξύ των άλλων έργων που θα συμμετάσχουν στην κορυφαία έκθεση για τον Ντα Βίντσι στον Λούβρο, και η οποία θα ανοίξει τις πύλες της το φθινόπωρο.
