Πηγαίνοντας για πρώτη φορά στα Φιλίσια δεν περιμέναμε ομολογουμένως αυτά που συναντήσαμε. Ένα χωριό που σε πήγαινε σχεδόν ένα αιώνα πίσω, στις μαύρες μέρες της καταστροφής του 1922 αλλά και ακόμα πιο πριν όταν οι Μικρασιάτες, οι Έλληνες της Μικρασίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας αλλά ακόμα και αυτοί οι λιγότερο ελεύθεροι στην Πόλη, ζούσαν ειρηνικά απολαμβάνοντας τον ανυπέρβλητο πολιτισμό που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει. Είχα διαβάσει για τα Φιλίσια αλλά και τα χωριά γύρω από το Αρκαλοχώρι που γέμισαν από πρόσφυγες κυρίως μετά την ανταλλαγή πληθυσμών αλλά σίγουρα βιώνοντας από κοντά τους σημερινούς κάτοικους και έχοντας βρεθεί μια ανάσα από τα προσφυγικά σπίτια που στέκουν ακόμα αγέρωχα στο χωριό, ένιωσα ιδιαίτερα συγκινημένος (άλλωστε περπατούσαμε στην οδό Καππαδοκίας)...
Στα Φιλίσια βρεθήκαμε για την εορτή της Αγίας Μακρίνας. Η εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη της 19 Ιουλίου και στα Φιλίσια ανήμερα της Αγίας Μαρίνας (προπαραμονή) και την παραμονή, έχουν το δικό τους γλέντι. Με παραδοσιακά μικρασιάτικα και κρητικά εδέσματα, με μικρασιάτικη αλλά και κρητική μουσική και με στίχους γραμμένους σε τοίχους προσφυγικών σπιτιών ή και σε πλακάτ που θυμίζουν προσφυγιά και την Αγία, Μικρασιάτισσα Μάνα που έχασε άντρα και παιδιά εκεί στη θάλασσα της Σμύρνης, λίγο πριν μπει στη βάρκα ή το σαπιοκάραβο για να περάσει απέναντι. «Καρσί» όπως λένε στα τούρκικα. Καρσιλαμά και άλλους χορούς με παραδοσιακές στολές της Καππαδοκίας αλλά και τα κουτάλια… που γίνονται μουσικά όργανα στα χέρια των Μικρασιατών καλλιτεχνών, χόρεψαν τα μέλη του Μικρασιατικού Συλλόγου Βουναίνων Λάρισας που βρέθηκαν παραμονή της Αγίας Μακρίνας στα Φιλίσια. Ήρθαν από τη Θεσσαλία για να ξεσηκώσουν τους εδώ Καππαδόκες, άλλωστε η Μικρασία είναι παντού και πάντα ξεχωρίζει…
Οσία Μακρίνα, η αδελφή του Μ. Βασιλείου
Η Οσία Μακρίνα (324-379 μ.Χ) γεννήθηκε το 324 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ήταν η πρώτη ιδρύτρια κοινοβίου μοναστηριού για γυναίκες. Κύρια πηγή για τη ζωή της είναι το έργο του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης "Εις τον Βίον της Οσίας Μακρίνης".
Ήταν η πρωτότοκη κόρη του ρήτορα Βασιλείου και της Αγίας Εμμέλειας, οι οποίοι έκαναν ακόμη άλλα οκτώ παιδιά. Ανάμεσά τους αναδείχθηκαν οι άγιοι Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης και Πέτρος Σεβαστείας. Ο παππούς της από την πλευρά της μητέρας της είχε μαρτυρήσει κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού και η γιαγιά της, κι αυτή Μακρίνα, ήταν μαθήτρια του Αγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας του Θαυματουργού.
Η Μακρίνα, φανερώνει από μικρό παιδί μεγάλη ικανότητα μάθησης. Η μητέρα της, Εμμέλεια, προτιμά να σπουδάσει η κόρη της τη Θεία Σοφία, αλλά όλη η μετέπειτα διαγωγή και δράση της Μακρίνας φανερώνει τη δυνατότητά της να επιχειρηματολογεί και να πείθει τους μορφωμένους και ικανούς αδελφούς της. Διαθέτει και εξαιρετική ομορφιά, που την καθιστά περιζήτητη για νύφη. Ο πατέρας της επιλέγει τον εκλεκτό νέο που θεωρεί αντάξιό της. Αναπάντεχα, όμως, ο νέος πεθαίνει και η Μακρίνα θεωρεί ότι η ίδια στο Χριστό πλέον μόνο ανήκει. Ύστερα γίνεται στήριγμα της μητέρας της και καθοδηγός των αδελφών της.
Η Μακρίνα ήταν μνηστευμένη, αλλά ο μνηστήρας της πέθανε. Τότε, μαζί με τη μητέρα της, αποσύρθηκε σε γυναικεία μονή στον Πόντο, κοντά στον ποταμό Ίρη (ίδρυσαν κοινόβιο μοναστήρι). Αυτό έγινε μετά την ενηλικίωση των αδελφών της. Μαζί τους εγκαθίσταται και ο αδελφός της Πέτρος, μέχρι τον θάνατο της μητέρας τους. Μετά αυτός χειροτονείται κληρικός και αναλαμβάνει ποιμαντικό έργο δίπλα στον Βασίλειο που είχε ήδη εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας. Η Μακρίνα μένει μόνη ως ηγουμένη της Μονής, στην οποία μόναζαν γυναίκες και άνδρες σε χωριστές συνοδείες ("ανδρώνα" και "παρθενώνα").
Πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατο του αδερφού της, Αγίου Βασιλείου του Μέγα, η Μακρίνα ασθενεί. Ο αδελφός της Γρηγόριος επίσκοπος Νύσσης, αποφασίζει εκείνες τις ημέρες να την επισκεφθεί. Η Μακρίνα, αν και βαριά άρρωστη, ανασηκώνεται και δοξολογεί Τον Θεό που της έκανε τη χάρη και έφερε τον υπηρέτη Του κοντά της. Η συνομιλία μαζί του, όπως ο ίδιος την έχει καταγράψει, κινείται σε υψηλό πνευματικό επίπεδο και στρέφεται γύρω από την Ψυχή και την Ανάσταση. Τελικά αφήνει την τελευταία της πνοή στα χέρια του και αυτός την κηδεύει με όλες τις απαραίτητες τιμές.
Στα γραπτά του ο Γρηγόριος την ονομάζει "Μεγάλη", "φιλόσοφο" και "δασκάλα", παρουσιάζοντας "με λεπτά και ευγενικά χρώματα το πορτραίτο της, που έζησε ζωή ασκητική και υποδειγματική". Τη θεωρεί ως σημαντικότατο παράγοντα για την εξέλιξη των αδελφών της και λέει ότι έγινε για αυτούς "πατέρας, δάσκαλος, παιδαγωγός, μητέρα, σύμβουλος για κάθε αγαθό".
Τα Φιλίσια και η ιστορία τους
Τα Φιλίσια είναι ένα χωριό κτισμένο στη κορυφή ενός καταπράσινου καλλιεργημένου λόφου με αμπέλια και ελιές, σε υψόμετρο 340 μέτρων. Στο χωριό που απέχει μόλις 24,5 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, σήμερα ζουν 32 οικογένειες και συνολικά 59 κάτοικοι.
Κοντά στο χωριό βρίσκονται τα ερείπια του παλαιότερου οικισμού που αναφέρεταια από τον “Καστροφύλακα” με το όνομα FELISSIA, ενώ για πρώτη φορά γίνεται μνεία του οικισμού το έτος 1271 μ.Χ σε συμβόλαια του συμβολαιογράφου του Χάνδακα PIETRO SCARDON. Σύμφωνα με το παραπάνω συμβόλαιο, ένας Ενετός κάτοικος του Χάνδακα πωλεί σε άλλον Ενετό 100 μιστάτα(μονάδα μέτρησης όγκου των υγρών) γνήσιο Κρητικό κρασί από τα αμπέλια του στο χωριό FELISSIA. ‘Εκτοτε αναφέρεται σε διάφορες απογραφές κατά τα έτη 1577, 1583 και 1630 με το ίδιο όνομα και κατοίκους ‘Ελληνες αλλά και Τούρκους.
Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ότι τα Φιλίσια υπάγονται στο Δήμο Αγιών Παρασκιών με 56 Τούρκους κατοίκους, ενώ το 1900 με 8 μόνο κατοίκους. Στην απογραφή του 1920 δεν αναφέρεται πουθενά, καθώς το πιθανότερο είναι ότι μετά την επανάσταση του 1897, οι Τούρκοι κάτοικοι έφυγαν από το χωριό. Αναφέρεται ξανά στην απογραφή του 1928 σαν οικισμός της κοινότητας Βόνης με 99 κατοίκους, όλους πρόσφυγες που ήλθαν στο χωριό το 1923 με τά τη Μικρασιατική καταστροφή κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι οποίοι κατάγονται όλοι από το χωριό “Αξός” ή “Ναξός” της Καππαδοκίας, σημερινό Χασακιόι (κιόι στα τούρκικα είναι το χωριό). Μάλιστα στην εκκλησία του χωριού υπάρχουν και πολύτιμα αντικείμενα (στη φωτογραφία που ακολουθεί μπορούμε να τα δούμε) που ήρθαν από την Καππαδοκία των προγόνων...
