Στίχοι μωλωπισμένοι, νοήματα ενίοτε ημιτελή, λέξεις που χορεύουν στον αέρα, χτυπημένες, αγέρωχες, σαν παράξενες αισθήσεις που απέδρασαν από κάποιον μακρινό κήπο κι έστησαν ένα καινούργιο σπίτι πάνω στο μηδέν.
Αυτή είναι η ποίηση της Andrea Applebee, της τυφλής, Αμερικανίδας ποιήτριας, η οποία μόλις πριν δύο χρόνια άφησε πίσω τα σεντόνια και τις μυρωδιές από την ζωή της στην Αμερική, αποχωρίστηκε το τελευταίο της βιβλίο και προχώρησε μπροστά, με το λευκό της μπαστούνι ν’ ανοίγει το μέλλον σαν πεινασμένος ιχνηλάτης.
Με στωική αυτοπεποίθηση και μοναχικότητα άρχισε να εξερευνά τα πεζοδρόμια της Αθήνας υποβασταζόμενη από τα τακούνια της και την Μέρσι, την τετράποδη οδηγό της. Σαν μια λέαινα που αναζητά το ξόδι του χρόνου στα κατατόπια της ικανότητας έχει βρει φωλιά στην πόλη μας σε μια περίοδο που εμείς, στριφνοί διαβάτες, στριφογυρίζουμε στα σεντόνια μας με στάσιμη οργή.
Την ρωτώ επίμονα πώς περνάει απέναντι στα φανάρια της πόλης και μου απαντά τρυφερά πως οι οδηγοί στην Αθήνα είναι πιο προσεχτικοί!
…Είναι που η Andrea Applebee επενδύει ενέργεια στη χαρτογράφηση άλλων μονοπατιών κι όχι στις λακκούβες. Τα ζωτικά νήματά της αγκυροβολούν στην καρδιά και στην πίστη, στο Χάος. Η πραγματικότητα που στην πλειοψηφία μας αντιλαμβανόμαστε μόνο ως ορατή, αναδημιουργείται μέσα από την ποίησή της.
Η Applebee δείχνει πιο ελεύθερη. «Ελεύθερη από όραση», όπως γράφει άλλωστε η δίδυμη αδερφή της Τζίνα. Γι’ αυτό και η Applebee έχει πλέον κατακτήσει την καθημερινότητα των σπασμένων κρασπέδων του κέντρου, τις κολώνες που επιμένουν απρόσμενα. Είναι λες και η Αθήνα, με τις δαιδαλώδεις δυσκολίες της, γίνεται η πίστα που το νόημα κάνει επανεκκίνηση. Γρονθοκοπεί διαρκώς τη ζωή στη μούρη, εκεί, στα μαθήματα μποξ που παρακολουθεί σχεδόν καθημερινά, κι όταν ψηλαφεί το ζεστό αίμα που τρέχει από τη μύτη, την αγκαλιάζει και την παρηγορεί με τα μαλακά της δάχτυλα.
Κατακαλόκαιρο ήταν όταν κοίταζα επίμονα τον πίνακα του Πήτερ Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου «Η παρέλαση των τυφλών», όπου έξι τυφλοί χωρικοί αναζητούν τροφή στα περάσματα της επαρχίας. Τρεις χρόνοι εγκλωβισμένοι μέσα στους τοίχους ενός κάδρου: ο πρώτος χωρικός έχει πέσει, ο δεύτερος πέφτει και σε λίγο θα πέσουν και οι επόμενοι. Δύο βδομάδες μετά έπεσα πάνω στο μονοπάτι της Applebee. Διάβασα την ποίησή της, την συναναστράφηκα, και ένα ερώτημα απελευθερώνεται τώρα από τα χείλια μου: «Κοίταξες, βλέπεις, μα τι θα δεις»;
Μια συνέντευξη βάθους με την Andrea Applebee στο 1-2.gr:
Πότε ήρθες για πρώτη φορά στην Ελλάδα;
Ήρθα στην Αθήνα το 2005. Ήμουν 19 χρονών, φοιτήτρια στο Davidson College της Β. Καρολίνας, εκεί όπου και γεννήθηκα. Είχα πάρει μέρος σ’ ένα ταξίδι που πραγματοποίησε το τμήμα Κλασσικών Σπουδών Αρχαιολογίας. Ταξιδέψαμε σε όλη την Ελλάδα και μετά συνεχίσαμε το ταξίδι μας στην Τουρκία, την Αίγυπτο, την Ιταλία και τη Σικελία. Μετά απ’ αυτήν την επίσκεψη, κάθε πέντε χρόνια επέστρεφα, καθαρά για λόγους ψυχαγωγίας, μέχρι που το Μάιο του 2015 αποφάσισα να εγκατασταθώ μόνιμα.
Γιατί επέλεξες την Ελλάδα, την Αθήνα συγκεκριμένα, κι όχι κάποιο άλλο μέρος της γης;
Επειδή είναι το πιο όμορφο και άνετο μέρος στη γη, το οποίο σηκώνει η τσέπη μου σαν ανεξάρτητη γυναίκα και καλλιτέχνιδα. Έχω ταξιδέψει στο Μεξικό, στον Καναδά, στην Αγγλία, στην Σκωτία, στην Ινδία, αλλά δεν έχω επισκεφθεί τη Γαλλία, τη Γερμανία ή την Ισπανία. Δεν με μαγνήτισε ποτέ η μουσική, το φαγητό, η τέχνη, ή η φιλοσοφία αυτών των χωρών. Ερωτεύτηκα το φως εδώ στην Ελλάδα, γατί στην κατάσταση που βρίσκεται η όρασή μου μπορώ και διακρίνω το μπλε… αυτό το ιδιαίτερο μπλε της θάλασσας και του ουρανού εδώ στην Ελλάδα! Όταν ήρθα πριν λίγα χρόνια να δω μια από τις καλύτερές μου φίλες, άκουσα το «My Funny Valentine» του Chet Baker τη στιγμή που μπαίναμε μέσα σε ένα καφέ, (stay little valentine…stay…) και πίστεψα πως αν πρέπει να αλλάξω τη ζωή μου, εδώ είναι το μέρος για να ζήσω.
Τι ακριβώς συμβαίνει με την όρασή σου; Σε ενοχλεί η ερώτηση αυτή;
Δεν με πειράζει καθόλου. Νοιώθω άνετα μ’ αυτό το θέμα. Η κατάσταση που αντιμετωπίζω είναι μια εκ γενετής πάθηση του αμφιβληστροειδή χιτώνα, η οποία προκάλεσε, σ’ εμένα και στη δίδυμη αδερφή μου, την αργή και σταδιακή σκίαση στο πεδίο της οράσεώς μας, καταστρέφοντας τις ράβδους που δέχονται το φως. Η πάθηση ήταν ήδη καταγεγραμμένη στο DNA μας, υπήρχε σαν πληροφορία ήδη από τη γέννησή μας, η διάγνωση έγινε όταν ήμασταν 5 χρονών. Με νομικούς όρους, δεν ήμουν επισήμως τυφλή, ούτε καν άτομο περιορισμένης όρασης μέχρι τα 20 μου χρόνια, μέχρι δηλαδή την αποφοίτησή μου από το κολέγιο. Πριν από αυτό ο νόμος με θεωρούσε αρτιμελή. Κρατούσα το μπράτσο κάποιου φίλου όταν περπατούσα το βράδυ στο σκοτάδι και βέβαια σκαρφιζόμουν αστεία γι’ αυτό, ή διάφορες δικαιολογίες…
Θυμάσαι πώς αντέδρασες όταν το άκουσες;
Ήμουν πολύ μικρή τότε, μόλις 5 χρονών και με άφησε αδιάφορη. Μου εξήγησαν, μα δεν πολυκατάλαβα. Τα παιδιά δεν κρίνουν όπως οι ενήλικες. Οι ενήλικες νοιάζονται περισσότερο για αυτά τα θέματα και δυστυχώς η μητέρα μου έκανε λες και δεν το έμαθε ποτέ. Λες και τίποτα δεν θα άλλαζε. Τέλος πάντων, αποφάσισε να μην επιστρέψουμε στο σχολείο καθώς ήμασταν υποχρεωμένες να πάμε σε ειδικό σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες, όπου το μαθησιακό επίπεδο ήταν πολύ χαμηλό. Άρχισε λοιπόν να μας διδάσκει αυτή στο σπίτι. Βέβαια υπήρχαν και θρησκευτικά θέματα… Ήταν φανατική Χριστιανή. Ενταχθήκαμε στην Ευαγγελική Εκκλησία, η οποία εστιάζει σε θέματα ηθικής, δίνοντας έμφαση στις οικογενειακές και συντηρητικές αξίες. Κάθε πιστός προσπαθεί να λυτρωθεί φροντίζοντας αποκλειστικά τον εαυτό του, απομακρυνόμενος από το γενικό σύνολο και την υπόλοιπη κοινωνία. Κι έτσι αποκοπήκαμε από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Όπως στον «Κυνόδοντα» του Λάνθιμου. Ακούγαμε μόνο Μότσαρτ και θρησκευτικούς ύμνους. Τα υπόλοιπα απαγορεύονταν. Φυσικά, βλέπαμε ανθρώπους μόνο μέσα από τον κύκλο των Ευαγγελικών.
Πώς και προσηλυτίστηκαν οι γονείς σου;
Η γιαγιά μου στη δεκαετία του ’50 ήταν εθισμένη σ’ ένα φαρμακευτικό σκεύασμα ίδιο με το LSD που το έδιναν οι γιατροί στις νοικοκυρές για να χάσουν βάρος και να αποκτήσουν ενέργεια προκειμένου να μαγειρεύουν για τα δείπνα, να σκουπίζουν το σπίτι γρηγορότερα και να χάνουν την όρεξή τους.
Κοίτα, μετά την πολιτιστική επανάσταση των 70s όπου υπήρχε τρομερή ελευθερία στα πάντα, πολλά ναρκωτικά, πειραματισμοί, ακολούθησε η ανάγκη για πνευματικές αναζητήσεις και κυρίως για πνευματικούς καθοδηγητές. Πολλοί Αμερικάνοι βρήκαν εκεί καταφύγιο. Είναι σύνηθες άτομα που έχουν ζήσει με ασυδοσία να καταλήγουν στο άλλο άκρο. Θρησκόληπτοι και συντηρητικοί. Λειτουργεί όπως ένα εκκρεμές. Από τη μια λοιπόν η γιαγιά μου στη δεκαετία του ’50 ήταν εθισμένη σ’ ένα φαρμακευτικό σκεύασμα ίδιο με το LSD που το έδιναν οι γιατροί στις νοικοκυρές για να χάσουν βάρος και να αποκτήσουν ενέργεια προκειμένου να μαγειρεύουν για τα δείπνα, να σκουπίζουν το σπίτι γρηγορότερα και να χάνουν την όρεξή τους. Ο πατέρας μου γεννήθηκε χωρίς νύχια και φρύδια εξαιτίας αυτού του σκευάσματος. Δεν ήξεραν τότε. Ούτε καν οι γιατροί. Αυτό συνεχίστηκε και στην επόμενη γενιά μέχρι που επήλθε ο κορεσμός.
Πολύ λογικό ακούγεται. Βέβαια εμείς στην Ελλάδα δεν βιώσαμε ποτέ τόσο ακραίες καταστάσεις. Αλλά γιατί χρειάζονταν τέτοια χάπια εκείνη την εποχή; Τι κούραζε τις γυναίκες τόσο πολύ;
Το να είναι νοικοκυρές…Εσείς εδώ δεν το είχατε; “Black horse” το έλεγαν ανεπίσημα.
Εμείς εδώ ήμαστε τότε μια φτωχή χώρα. Ούτε από τάπερ ήξεραν ακόμη οι γυναίκες, ούτε κι από ηλεκτρικές σκούπες. Με μια σκούπα μάγισσας έκαναν τη δουλειά… Πες μου όμως για το σχολείο στο σπίτι. Είναι κάτι άγνωστο στην κουλτούρα μας ακόμα αν και παραμένουμε προσηλωμένοι στο τρίπτυχο Θρησκεία-Πατρίδα-Οικογένεια…
Είναι σχετικά σύνηθες στην Αμερική. Πέντε στα εκατό παιδιά ακολουθούν αυτό το σύστημα. Μεγάλη ελευθερία, πολύς χρόνος έξω στη φύση, κανένα πρόγραμμα με την αυστηρότητα της ιδρυματικής δομής. Και βέβαια, επιλογή μαθημάτων! Διαβάζαμε ότι θέλαμε. Μας δινόταν όμως η δυνατότητα να μαθαίνουμε απίθανα πράγματα, όπως πώς να κόβουμε πολύτιμους λίθους και να τους λειαίνουμε σωστά προκειμένου να περνάει το φως. Ήξερα τα πάντα περί αυτού στα 11 μου χρόνια.
Πώς ήταν η ένταξή σου στο εκπαιδευτικό σύστημα;
Ουφ, δύσκολη! Δυσκολεύτηκα πολύ στις καινούργιες μου φιλίες. Μου πήρε πάρα πολύ χρόνο ώστε να ενταχθώ. Στην εκπαίδευση η κοινωνικοποίηση είναι εξίσου σημαντική με το μαθησιακό κομμάτι. Εγώ απέκτησα συνείδηση μέσα από την επαφή μου με τα άλλα παιδιά. Όταν επιστρέψαμε στο σχολείο, στο Λύκειο ήταν, μπορεί μεν να σοκαριστήκαμε με το πρόγραμμα που έπρεπε να ακολουθήσουμε, αλλά σε επίπεδο γνώσεων ήμασταν δύο χρόνια μπροστά. Μπήκαμε σε τάξη με παιδιά κατά δύο χρόνια μεγαλύτερα.
Μετά από όλα αυτά δεν βρίσκεις την Αθήνα αρκετά συντηρητική;
Η Β. Καρολίνα είναι εξίσου συντηρητική. Ο Αμερικάνικος Νότος είναι βαθύτατα πατριαρχικός. Βέβαια όλος ο κόσμος είναι. Υπάρχουν κάποια επίνεια όμως στα οποία επικρατεί η πάλη για κάτι άλλο, εκεί όπου η γυναίκα μπορεί να ζήσει ελεύθερη και σε όρους ισότητας. Τα περισσότερα βρίσκονται μέσα στη γλώσσα…
Επιπλέον πίστα δυσκολίας για μια γυναίκα αν δεν κάνω λάθος… Ειδικά για μια γυναίκα δημιουργική.
Έτσι ή αλλιώς θα χαρακτηριζόμουν «αλλοπρόσαλλη» αφού δεν ακολούθησα ποτέ τον χρυσό κανόνα: βάφω τα μαλλιά μου ξανθά, ψάχνω να παντρευτώ πλουσιοπάροχα! Ζούμε ακόμα σε πατριαρχική κοινωνία όπου οι γυναίκες ξεκινάμε απέναντι από μεγάλες δυσκολίες.
Αναμφισβήτητα! Βέβαια, έτσι ή αλλιώς θα χαρακτηριζόμουν «αλλοπρόσαλλη» αφού δεν ακολούθησα ποτέ τον χρυσό κανόνα: βάφω τα μαλλιά μου ξανθά, ψάχνω να παντρευτώ πλουσιοπάροχα! Ζούμε ακόμα σε πατριαρχική κοινωνία όπου οι γυναίκες ξεκινάμε απέναντι από μεγάλες δυσκολίες. Πόσο μάλλον όταν τίθεται θέμα φροντίδας μιας γυναίκας -σχεδόν- ΑμεΑ. Όμως αισθάνομαι σα γυναίκα δυνατή και ταυτοχρόνως τρυφερή. Δεν με ενδιαφέρει το πρότυπο του αδύναμου θύματος. Δεν ταυτίζομαι με κάτι τέτοιο.
Το θέμα αυτό επηρεάζει εμφανώς την ποίησή σου…
Η ταυτότητα της γυναικείας φύσης παίζει μεγάλο ρόλο στα ποιήματά μου και κυρίως στην «Αλήθεια» γιατί έγραψα την συλλογή αυτή την περίοδο που άφηνα πίσω μου μια σχέση δέκα χρόνων και αρκετά επιβαλλόμενη πάνω στην προσωπικότητά μου. Είχα αποφασίσει να αντιμετωπίσω διάφορα στερεότυπα και νόρμες, όπως ότι η γυναίκα προσφέρει το σώμα της προκειμένου ο άντρας να την ταΐσει. Η νόρμα ασκεί δύναμη πάνω στην πραγματικότητα. Αν αλλάξεις τον τρόπο σκέψης σου, αλλάζεις και τον τρόπο ζωής σου. Αυτό ισχύει σε κάθε κοινωνικό θέμα. Αν προτεραιότητά σου σαν άνθρωπος είναι να είσαι διακοσμητικός, όμορφος, και αλλάξεις αυτή την σκέψη, αυτή την ιδέα, τότε θα βγεις από την ψευδή κατασκευή της νόρμας. Ο κόσμος είναι λανθασμένα κατασκευασμένος. Μια στερεότυπη ιδέα που επικρατεί είναι η εξέλιξη, η καλυτέρευση του εαυτού μας. Αυτό για εμένα είναι ισοδύναμο με το μίσος προς τον εαυτό. Δεν πρέπει να κάνουμε πράγματα τα οποία δεν είμαστε. Δεν βρισκόμαστε εδώ για αυτό το λόγο. Ειδικά οι γυναίκες. Παίζουμε παιχνίδια μέσα στην πατριαρχία, όμως πιστεύω ότι εμείς οι γυναίκες γνωρίζουμε ότι δεν βρισκόμαστε εδώ για να κερδίσουμε στα παιχνίδια. Είμαστε εδώ για να δημιουργήσουμε σχέσεις, να συσχετιστούμε. Οι άντρες έχουν την εξουσία και από αυτούς μεταφέρεται στους άλλους.
Νομίζω ότι οι άντρες στην πλειοψηφία θέλουν την εξουσία αλλά όχι την ευθύνη. Κάπως η ευθύνη αυτόματα, μεταφέρεται στις γυναίκες, οι οποίες την αρπάζουν με μεγάλη ευκολία.
Κανείς δε θέλει την εξουσία. Γιατί αυτή φέρει και την ιδέα, την ικανότητα να ακούσεις και να νοιαστείς. Αυτή η ιδέα απαιτεί επίσης να μη φοβάσαι να εκφραστείς ελεύθερα. Διότι όταν εκφράζεσαι ελεύθερα, κρίνεσαι. Και κυριαρχεί μεγάλη πίεση για να είναι όλα όμορφα. Κυριαρχεί η άποψη… «αν δεν έχεις κάτι καλό και όμορφο να πεις, μη μιλήσεις καθόλου». Η ικανότητα να μιλήσεις και να ακουστείς είναι μεγάλη ελευθερία που έχουμε οι άνθρωποι αλλά δεν τη χρησιμοποιούμε και τόσο ορθά μάλλον γιατί φοβόμαστε.
Γιατί πιστεύεις ότι πλέον οι άνθρωποι θέλουν με τέτοιο ζήλο να κρίνουν τους άλλους και να τους κολλάνε ονόματα και επίθετα; Ιδιότητες, ταμπέλες;
Γιατί φοβούνται.
Οι άνθρωποι φοβούνται οτιδήποτε δεν είναι ο εαυτός τους. Θέλουν να κρατάνε τα πάντα στη σωστή θέση. Στη νόρμα.
Μια στερεότυπη ιδέα που επικρατεί είναι η εξέλιξη, η καλυτέρευση του εαυτού μας. Αυτό για εμένα είναι ισοδύναμο με το μίσος προς τον εαυτό. Δεν πρέπει να κάνουμε πράγματα τα οποία δεν είμαστε.
Όλοι θέλουν όμως να είναι Θεοί! Όμως ο θεός δεν κρίνει τους ανθρώπους. Γιατί οι άνθρωποι απομακρύνονται συνέχεια από την αγάπη;
Ωραία ερώτηση. Θα μου άρεσε πολύ να ήξερα την απάντηση. Ίσως να κουμπώνει η σκέψη του Ντελέζ, ο οποίος πίστευε στις πλευρικές σχέσεις, στη μεταφορά ότι οι ρίζες απλώνονται υπογείως και ο ένας συσχετίζεται τελικά με τον άλλον με έναν αθέατο τρόπο.
Οι Έλληνες σε γενικές γραμμές πώς σου φαίνονται;
Η ποίηση στην Ελλάδα έχει μεγάλη αξία. Στην Αμερική δεν μπορώ να απαντήσω ότι είμαι ποιήτρια στην ερώτηση «τι κάνεις». Αν τους πω ποιήτρια, μου λένε «ναι, οκ, αλλά τι κάνεις πραγματικά στη ζωή σου». Εδώ ανοίγουν με θαυμασμό και σεβασμό το στόμα τους και το θέμα τελειώνει εκεί.
Έχουν μεγαλύτερη συναίσθηση για τον διπλανό τους. Επίσης, δεν βιάζονται πολύ. Γενικά ο χρόνος κυλά πιο αργά εδώ. Δεν υπάρχει πολύ στρες. Αν αργήσεις δύο, ακόμα και δέκα λεπτά σε ένα ραντεβού δε θα σου πάρουν το κεφάλι. Θα φτάσεις και θα μπορείς να αναπνεύσεις! Δεν κυριαρχεί ο μοιραίος πολιτισμός του στρες…
Επίσης, η ποίηση στην Ελλάδα έχει μεγάλη αξία. Στην Αμερική δεν μπορώ να απαντήσω ότι είμαι ποιήτρια στην ερώτηση «τι κάνεις». Αν τους πω ποιήτρια, μου λένε «ναι, οκ, αλλά τι κάνεις πραγματικά στη ζωή σου». Εδώ ανοίγουν με θαυμασμό και σεβασμό το στόμα τους και το θέμα τελειώνει εκεί.
Έχεις γράψει αρκετά στην Ελλάδα;
Ναι, αλλά ό,τι έγραψα χάθηκε.
Τι εννοείς;
Ένας φίλος έστειλε με το ταχυδρομείο δύο ημερολόγια σε έναν άλλον φίλο και το δέμα κλάπηκε. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ να κάνω κόπιες. Αν έγραφα στον υπολογιστή ίσως δεν είχε συμβεί αυτό. Αλλά εντάξει, τα πράγματα χάνονται…
Δεν το βάζω κάτω. Με ενδιαφέρει η έννοια της μεταμόρφωσης. Πριν φύγω έκανα ένα πάρτυ προκειμένου να μοιράσω όλα μου τα βιβλία στους φίλους μου εκτός από τους «Ιταλικούς Μύθους» του Καλβίνο. Στο συγκεκριμένο βιβλίο του υπάρχει μια υπέροχη εισαγωγή που μιλάει για τη μεταμόρφωση, τη μαγική σπίθα στα παραμύθια. Ένοιωσα ότι αυτό ακριβώς χρειαζόμουν στην καινούργια μου ζωή, κι ας μην είμαι μυστηριώδης τύπος, ή νεραϊδοκόριτσο. Η ιδέα της μεταμόρφωσης ήταν πολύ σημαντική για μένα εκείνη την περίοδο.
Πιο σημαντική από την ιδέα της ποίησης;
Για μένα η ποίηση δεν είναι πολύ σημαντική σαν ιδέα. Ούτε η τεχνική. Στην εποχή μας το να γράψεις ένα ερωτικό ποίημα, ένα ρομαντικό ποίημα αγάπης θεωρείται πολύ αφελές. Σαν ένα παιχνίδι, ένα κατασκευασμένο παιχνίδι, που όμως οι άνθρωποι παίζουν με την δομή και την τεχνική, τους δήθεν κανόνες, μα δεν καταθέτουν μέσα στο ποίημα πλέον την καρδιά τους, τα συναισθήματά τους. Βέβαια δεν μπορούμε να είμαστε μόνο καρδιά όλη την ώρα…
Τι είναι για σένα ελευθερία, Άντρεα;
Ελευθερία είναι η ύπαρξη. Είναι η θάλασσα μέσα και γύρω από την οποία κινούμαστε. Όπως όλα τα πράγματα, είναι μεταβαλλόμενη και ατελής. Είναι όμως και αναπόφευκτη. Πιστεύω πως για να κινηθούμε μέσα της, πρέπει να αποβάλουμε όλο μας το άγχος. Θα επαναλάβω τα λόγια της Nina Simone «I’ll tell you what freedom is. Freedom is no fear. No fear».
