H αγιοβασιλόπιτα με Ορθόδοξα μηνύματα

Πολιτισμός
H αγιοβασιλόπιτα με Ορθόδοξα μηνύματα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στην ορθόδοξη παράδοσή μας η βασιλόπιτα συνδέεται με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου (αγιοβασιλόπιτα) που η μνήμη του συνέπεσε την ημέρα εορτασμού της Πρωτοχρονιάς

Οι ρίζες του εθίμου της βασιλόπιτας πηγάζουν από τα πανάρχαια χρόνια. Στις τότε ειδωλολατρικές κοινωνίες οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν και προσέφεραν στους θεούς άρτους ανάλογα με την περίσταση όπως τον Άρη για προστασία στους πολέμους, την Αρτέμιδα για ένα επιτυχές κυνήγι και τη Δήμητρα για την ευφορία της γης.

Και στη Ρωμαϊκή εποχή όμως υπήρχαν σχετικές εορτές όπως τα σατουρνάλια για το θεό της γονιμότητας Κρόνο όπου έφτιαχναν «πλακούντες», δηλαδή μακρινούς προγόνους των πιτών και των κέικ στους οποίους πρώτοι εισήγαγαν το νόμισμα για τύχη.

Στην ορθόδοξη παράδοσή μας η βασιλόπιτα συνδέεται με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου (αγιοβασιλόπιτα) που η μνήμη του συνέπεσε την ημέρα εορτασμού της Πρωτοχρονιάς. Ίσως είναι γνωστή η καταγεγραμμένη ιστορία της. Πολλούς αιώνες πίσω στην Καισάρεια της Καππαδοκίας επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος (κοιμήθηκε στο 379 μ.Χ), όπου ο σκληρός έπαρχος της περιοχής έκανε επίθεση και απαίτησε από τον Άγιο όλο τον πλούτο των χριστιανών για να μην καταστρέψει την πόλη.

Οι άνθρωποι όμως που παρόλο ήταν φτωχοί κατάφεραν και περισυνέλλεξαν από ένα χρυσαφικό και το έθεσαν στα πόδια του αδίστακτου άρχοντα. Στο σημείο αυτό υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη ήθελε τον άγιο να προσεύχεται και να χρησιμοποιει το σωτήριο λόγο του Κυρίου μας που έκανε ακόμη και αυτόν τον σκληρόκαρδο ηγεμόνα να μετανοήσει και να φύγει αφήνοντας πίσω του τους λιτούς θησαυρούς.

Στη δεύτερη μόλις εκείνος φιλάργυρος πλησίασε να μαζέψει τα ποθητά για αυτόν λάφυρα μία λάμψη άστραψε στον ουρανό και εμφανίστηκε ένας λαμπρός καβαλάρης με τους στρατιώτες του με επικρατέστερη την παράδοση ότι ύστερα από θαυματουργική παρέμβαση του αγίου Μερκουρίου και στρατιάς αγγέλων η εισβολή του Επάρχου δεν έγινε. Στη συνέχεια αφού ο Μέγας Βασίλειος ευχαρίστησε το Θεό για το θαύμα του θέλησε να μοιράσει τους θησαυρούς στους πιστούς.

Μη έχοντας τον τρόπο προσευχήθηκε και πάλι στο Χριστό μας οπότε παρήγγειλε να φτιάξουν άρτους και μέσα σε αυτούς να κρύψουν και από ένα χρυσαφικό. Θαυματουργικώς όλοι οι Χριστιανοί πήραν τα δικά τους αγαθά! Έτσι έλαβε υπόσταση το φλουρί της βασιλόπιτας μέχρι τις ημέρες μας.

Στην λογοτεχνική μας παράδοση υπάρχουν πολλά στοιχεία σχετικά με τη βασιλόπιτα που αποκαλύπτουν το γνήσιο ορθόδοξο ήθος όπως το πολύ αποκαλυπτικό «Το φλουρί του φτωχού», ένα ζεστό διήγημα του Παύλου Νιρβάνα, όπου η χρυσή αγγλική λίρα θα βρεθεί ανάμεσα στο κομμάτι του φτωχού και του πρωτοτόκου γιου. «Ποιανοῦ εἶναι τώρα τὸ φλουρί; εἶπε ἡ μητέρα μου. Τοῦ φτωχοῦ ἢ τοῦ Πέτρου; Ἐγὼ λέω πῶς εἶναι τοῦ Πέτρου». Χωρίς όμως χρονοτριβή ο πατέρας: «Τὸ μισὸ λοιπὸν εἶναι τοῦ φτωχοῦ, τὸ μισὸ τοῦ Πέτρου». Όμως το παιδί ενθουσιάστηκε με αυτή την εξέλιξη αλλά δεν έλειψαν τα πειράγματα όπως «ο σύντροφος του φτωχού!». Πράγματι το πρωί: Ἦταν ἕνας γέρος φτωχός, μὲ κάτασπρη γενειάδα, γυρτὸς ἀπὸ τὰ χρόνια, καὶ τρέμοντας ἀπὸ τὸ κρύο μουρμούριζε εὐχές. Πάρε, παππού, τοῦ εἶπα». Ο φτωχούλης δεν πίστευε στα μάτια του και στα ακούσματα από το ευλογημένο παιδί αφού πήρε και τις απαραίτητες εξηγήσεις και στόλισε το ουρανόφερτο παιδί με πολύτιμες ευχές: «Ὁ Θεὸς εἶναι μεγάλος! Νὰ ζήσεις, παιδάκι μου, καὶ νὰ σὲ χαίρονται οἱ γονιοί σου. Καὶ ὁ Θεὸς νὰ σ᾿ ἀξιώσει νὰ ῾χεις πάντα ὅλα τὰ καλὰ καὶ νὰ τὰ μοιράζεις μὲ τοὺς φτωχοὺς καὶ τοὺς ἀδικημένους. Τὴν εὐχή μου νά ῾χεις!» Έτσι αναδεικνύεται και η αρετή της ελεημοσύνης στο βαθμό που της αρμόζει μέσα στα πλαίσια μιας ορθόδοξης ερμηνείας του εθίμου της βασιλόπιτας.

Δε μπορούμε ωστόσο να μη μείνουμε κατά το δυνατόν και στο γλυκό διήγημα του Φώτη Κόντογλου «Γιάννης ο Βλογημένος», στο οποίο ο Άγιος Βασίλειος «...πῆρε τὸ ραβδί του καὶ γύρισε σ᾿ ὅλα τὰ χωριά, νὰ δεῖ ποιὸς θὰ τόνε γιορτάσει μὲ καθαρὴ καρδιά…». Μα σε όλα τα σπίτια τον περνάγανε για διακονιάρη και τον έδιωχναν, ώσπου μέσα στην παγερή και χιονισμένη βραδιά έφτασε στο σπίτι του «αθώου και απελέκητου» Γιάννη του Μπαρμπάκου: «Ἔλα, ἔλα μέσα. Καλὴ μέρα, καλὴ χρονιά!». Ο απλός Γιάννης τότε άδραξε την ευκαιρία να του διαβάσει ο γέροντας γράμματα του Αη Βασίλη γιατί «ἀγαπῶ τὰ γράμματα τῆς θρησκείας μας… δὲν ἔχουμε κοντά μας ἐκκλησία». Ο άγιος πήρε τη φυλλάδα από το ταγάρι του και έκανε όλο τον όρθρο και όλη τη λειτουργία της γιορτινής ημέρας, έκατσαν, έφαγαν και η γυναίκα του Γιάννη έφερε τη βασιλόπιτα.

Ο άγιος επικαλούμενος την Αγία Τριάδα: «πήρε το μαχαίρι και σταύρωσε τη βασιλόπιτα κι είπε: Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. κι έκοψε το πρώτο το κομμάτι κι είπε «του Χριστού» κι ύστερα είπε «της Παναγίας», κι ύστερα είπε «του νοικοκύρη Γιάννη του Βλογημένου». Του λέγει ο Γιάννης: Γέροντα ξέχασες τον άη-Βασίλη!

Του λέγει ο άγιος: Ναι, καλά! Κι ύστερα λέγει: Του δούλου του Θεού Βασιλείου. Κι ύστερα λέγει πάλι: Του νοικοκύρη, της νοικοκυράς, του παιδιού, του παραγυιού, των ζωντανών, των φτωχών…». Κλείνοντας αυτή την αναφορά εκπλησσόμαστε από την απλότητα, τη σεμνότητα και την ταπείνωση αυτού του «προβατάνθρωπου»: «Πές μου, γέροντα, ποῦ ξέρεις τὰ γράμματα, σὲ ποιὰ παλάτια ἄραγες πῆγε σὰν ἀπόψε ὁ ἅγιος Βασίλης; οἱ ἀρχόντοι κ᾿ οἱ βασιληάδες τί ἁμαρτίες νά ῾χουνε; Ἐμεῖς οἱ φτωχοὶ εἴμαστε ἁμαρτωλοί, ἐπειδὴς ἡ φτώχεια μᾶς κάνει νὰ κολαζόμαστε…» οπότε κι ο άγιος Βασίλης δακρύζων παρακάλεσε το Χριστό να δεχτεί με τη σειρά του τον Ιωάννη ως άξιο και ικανό του ελέους Του, όπως ακριβώς ένα νήπιο.

Ο Γιάννης ο Βλογημένος θα ποθούσε όπως είπε να παρευρίσκεται στη Λειτουργία της Πρωτοχρονιάς που προφανώς είναι αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο αλλά και στη δεσποτική εορτή της Περιτομής του Κυρίου μας. Σε αυτή υπάρχει το έθιμο οι πιστοί να πηγαίνουν εικόνες στην εκκλησία να ευλογηθούν. Οι περισσότεροι όμως από όλους μας συμπεριλαμβανομένου δυστυχώς ενίοτε και του συντάκτη του παρόντος άρθρου δε γνωρίζουν και δε βιώνουν αυτή την ημέρα ορθόδοξα και εκκλησιαστικά. Κι όμως μέσα από τη Θεία Λειτουργία ολοκληρώνεται η πανδαισία των χρωμάτων (βυζαντινές εικόνες), των γραμμάτων (βυζαντινοί ύμνοι) και των ακουσμάτων (βυζαντινή μουσική) της ημέρας ακόμη και αυτής της ευωδίας του λιβανιού με αποκορύφωμα το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, αυτού του από κοινού Αγιοπότηρου, που φέρνει σε κοινωνία όλους μας με τη Θεία Αγάπη που άλλωστε αποτελεί το ζητούμενο της εορτής.

Και κάτι άγνωστο! Η Εκκλησία μας που τα προβλέπει όλα δε θα μπορούσε να μην έχει ευχή για τη βασιλόπιτα που λόγω έλλειψης χώρου ενός μικρού άρθρου δεν παραθέτουμε ολόκληρο αλλά απλώς στην αναφορά: «…Ἐπίβλεψον μεγαλόδωρε ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου σου καὶ κατάπεμψον ἐφ’ ἡμᾶς, τούς τε τὰ δῶρα ταῦτα εὐτρεπίσαντας καὶ τοὺς ἐξ αὐτῶν μεταλαμβάνοντας, τὰς οὐρανίους δωρεάς σου, ὅτι ἐπὶ σοὶ ἠλπίκαμεν, τῷ ζῶντι Θεῷ, εἰς τοὺς αἰῶνας…».

Και βέβαια αυτό το άρθρο δε θα μπορούσε να τελειώσει παρά μη με μια εκλεκτή παραδοσιακή συνταγή βασιλόπιτας που σας προτρέπουμε να εκτελέσετε για μια δημιουργική, ψυχαγωγική, ευφρόσυνη και ευλογημένη νέα χρονιά.

Βασιλόπιτα κέικ

Υλικά:

  • 650 γρ. Βούτυρο γάλακτος 82% (Όλυμπος - Κέρκυρας κ.λπ.) σε θερμοκρασία δωματίου.
  • 800 γρ. Ζάχαρη κρυσταλλική
  • 450 γρ. Αυγά (8 τμχ)
  • 2 τμχ Βανίλια
  • 1κουτ, μαχλέπι τριμμένο
  • Ξύσμα και χυμό ενός πορτοκαλιού
  • 1 σφηνάκι κονιάκ
  • 1000γρ. Αλεύρι Μαλακό Ζαχ/κής
  • 40 γρ. Baking Powder (2φακελάκια)
  • 500 γρ. Γάλα

Στον κάδο του μίξερ χτυπάμε πολύ καλά με το φτερό το βούτυρο με τη ζάχαρη να αφρατέψουν.

Ρίχνουμε σταδιακά ένα - ένα τα αυγά, τις βανίλιες, το μαχλέπι το ξύσμα και το χυμό και το κονιάκ, χτυπώντας διαρκώς μέχρι να γίνουν κρέμα. Είναι πολύ σημαντικό να πετύχει η «κρεμοποίηση».

 Σταματάμε το μίξερ και προσθέτουμε το αλεύρι με το baking powder (κοσκινισμένα) , εναλλάξ με το γάλα, αναδεύοντας με σπάτουλα ή μια μαρίζ.

 Αδειάζουμε το μίγμα σε βουτυρωμένη και αλευρωμένη φόρμα ή ταψάκι. Ψήνουμε στους 180οC για 60-70 λεπτά στις αντιστάσεις.

Εάν ψήσουμε με αέρα χαμηλώνουμε την θερμοκρασία κατά 10 βαθμούς.

Μετά το ψήσιμο, γυρίζουμε ανάποδα και βάζουμε το τυχερό νόμισμα, διακοσμούμε με άχνη και γράφουμε τις ευχές μας με κάποιο γλάσο χρωματιστό ή μια γκανάζ σοκολάτας.

Πανταζής Σιμόπουλος, Σεφ, Μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας Αρχιμαγείρων και Ελληνικής Ακαδημίας Γαστρονομίας

  1. «Η ιστορία της Βασιλόπιτας», Ορθόδοξα Ελληνικά Χριστούγεννα, εκδ. ΤΕΡΤΙΟΣ, σ. 57.
  2. Βασιλόπιτα: ένα ελληνικό έθιμο, http://argolikivivliothiki.gr/tag
  3. Π. Νιρβάνα, «Το φλουρί του φτωχού», Ορθόδοξα Ελληνικά Χριστούγεννα, εκδ. ΤΕΡΤΙΟΣ, σ. 215.
  4. «Μικρό Εορταστικό Φώτη Κόντογλου», εκδ. ΑΚΡΙΤΑΣ.
  5. Δ.Σ. Λουκάτου, «Αγιοβασιλόπιττα», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τομ. Α., εκδ. ΜΑΡΤΙΝΟΥ.
  6. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/fwths_kontogloy/giannhs_o_eyloghmenos.htm
  7. http://www.christopherklitou.com/prayer_of_the_vasilopita_greek.htm

Ιωάννης Τσαγκατάκης

Διδάκτορας Χημείας

Προπαιδευτής Κρητικής Διατροφής

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News