Οι βιόλες της λαμπρής Κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου, μέρα του Άι Γιάννη του Θεολόγου, πλήθη πιστών προστρέχουν στο Μαρμακέτo περιμένοντας τα ξερά λουλούδια του επιταφίου να ανθίσουν ξανά!
Και σαν τελειώσει η λειτουργία ντόπιοι και ξένοι κρατούν από ένα ματσάκι παρατηρώντας προσεκτικά αν κάποιο από τα ξερά κλαδάκια έχει ανθίσει. Κάθε χρόνο την ίδια μέρα επαναλαμβάνεται ένα παμπάλαιο έθιμο στο Μαρμακέτo…
Τα λουλούδια του επιταφίου συνθέτουν ένα ιδιαίτερο έθιμο που η φήμη του ξεπερνά τα όρια του νησιού. Καθώς ακούγεται παντού ότι ανθίζουν για δεύτερη φορά ακόμη κι αν είναι κατάξερα, το Μαρμακέτo μετατρέπεται σε προσκύνημα πιστών που καταφτάνουν από πολλές περιοχές της Κρήτης.
Το γνωρίζουν ακόμη και πέρα από τον ελληνικό χώρο και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα λουλούδια «ταξιδεύουν» μέσα σε φακέλους αλληλογραφίας για να φτάσουν μέχρι την Αμερική και την Αυστραλία, σε ομογενείς!
Ωστόσο, δεν λείπουν και οι περίεργοι. Αυτοί που ανεβαίνουν στο Οροπέδιο για να διαπιστώσουν με τα μάτια τους αν είναι αλήθεια όσα ακούγονται.
Όπως συμβαίνει σε κάθε έθιμο που εκτυλίσσεται παράλληλα με κάποια θρησκευτική γιορτή, κανένας δεν ξέρει πότε άρχισε. Ξέρουν μόνο ότι είναι υποχρεωμένοι να το τηρούν με ευλάβεια κάθε χρόνο, να μην το αφήσουν να χαθεί.
Οι Μαρμακεθιανοί δηλώνουν: «Έτσι το βρήκαμε, έτσι το κάνουμε και εμείς. Πάππου προς πάππου οι πρόγονοί μας γνωρίζανε πως τα λουλούδια στο Μαρμακέτo ανθίζουν δυο φορές, μια τις μέρες της Λαμπρής και μια του Άι Γιάννη του Θεολόγου, την ώρα που τελειώνει ο παπάς το Ευαγγέλιο. Και ένας μήνας να περάσει, και παραπάνω καιρός να περάσει, θα δεις τα λουλούδια να ανθίζουν σαν να είναι η ώρα που τα κόβεις από το χώμα».
Ο Άη Γιάννης το Θεολόγος
Στο Μαρμακέτo το στόλισμα του επιταφίου δεν διαρκεί λίγες ώρες κατά το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, ή το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, όπως άρχισε να καθιερώνεται σε πολλούς ναούς της Κρήτης τα τελευταία χρόνια.
Αρχίζει τουλάχιστον μια εβδομάδα πιο πριν, ή και περισσότερο, καθώς οι γυναίκες του χωριού ξεχύνονται στις πλαγιές των τριγύρω βουνών αναζητώντας αγριολούλουδα, κυρίως άγριες ορχιδέες. Καλάθια, πανέρια και τσάντες πλαστικές γεμίζουν με τα πανέμορφα αυτά άνθη. Αν οι ορχιδέες δεν είναι αρκετές, τις συμπληρώνουν με λουλούδια από τον κήπο.
Είναι τόσο πολύ ταυτισμένες οι ορχιδέες με τον λασιθιώτικο επιτάφιο ώστε να είναι γνωστές μόνο με ονομασίες που παραπέμπουν σε θρησκευτικές τελετές. Τις λένε λουλούδια του επιταφίου, βιόλες της Λαμπρής, καλά ματάκια και γλυκά ματάκια. Δεν γνωρίζουν άλλες ονομασίες για τα λουλούδια που στολίζουν τον επιτάφιο στο Μαρμακέτo. Κοντά σ’ αυτά υπάρχουν τα μελισσόφτερα και τα μάτια της πέρδικας, είδη άγριας ορχιδέας κι αυτά.
Πρωί της Μεγάλης Παρασκευής όλα τα «γλυκά ματάκια», όλα τα «λουλούδια της Λαμπρής» συγκεντρώνονται μέσα σε μεγάλα κοφίνια στο ναό του Άι Γιάννη του Θεολόγου. Αμέσως σχηματίζονται μικρά συνεργεία από ηλικιωμένες γυναίκες και παιδιά και αρχίζουν να περνούν σε μακριές κλωστές όλα τα άνθη τρυπώντας τα στελέχη τους. Οι μεγάλες γιρλάντες που δημιουργούνται προσαρμόζονται στον επιτάφιο δημιουργώντας αλλεπάλληλες πολύχρωμες στρώσεις στις τέσσερις πλευρές του.
Την ώρα που οι γυναίκες ασχολούνται με τον επιτάφιο, οι επίτροποι απλώνουν παντού συρματόσκοινα σε ύψος δυο μέτρων περίπου από το δάπεδο. Θα χρειαστούν την επόμενη μέρα, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά τα λοιπά η θρησκευτική τελετή εξελίσσεται όπως σε κάθε ελληνικό χωριό.
Η συμμετοχή είναι πάνδημη, οι άνθρωποι σκύβουν μέσα στο ξύλινο κουβούκλιο, ομοίωμα του τάφου του Ιησού και προσκυνούν την εικόνα του επιταφίου. Το βράδυ γίνεται η περιφορά και η επίσκεψη στο νεκροταφείο σχηματίζοντας κύκλο γύρω από τον οικισμό.
Το ξεστόλισμα
Ξεχωριστή για το Μαρμακέτo είναι η συνέχεια του εθίμου το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Την ώρα που σε όλους τους άλλους ναούς ξεστολίζουν τον επιτάφιο και διανέμουν στους πιστούς τα άνθη ως ευλογία, στο Μαρμακέτo αρχίζει το δεύτερο μέρος της τελετουργίας. Ξεστολίζουν κι εκεί τον επιτάφιο αλλά τα άνθη μένουν στο ναό.
Οι γυναίκες είναι και πάλι εκεί για να τα κρεμάσουν στο τεντωμένο συρματόσκοινο, μια εργασία που κρατά κάμποσες ώρες. Άλλες με σκάλες, άλλες ανεβασμένες σε καρέκλες προσπαθούν να καλύψουν κάθε σημείο του ναού. Και πάλι τα συνεργεία, κυρίως των ηλικιωμένων γυναικών, φροντίζουν τα περάσουν σε κλωστές τα άνθη που είχαν περισσέψει από το χθεσινό στολισμό και τα είχαν κρατήσει μέσα στην εκκλησία.
Προς το μεσημέρι του Σαββάτου μια λουλουδένια ψευδοροφή με διασταυρούμενες γιρλάντες από ορχιδέες και άλλα αγριολούλουδα καλύπτει σε όλο το μήκος και το πλάτος τον σταυροειδή ναό.
Καθώς το Πάσχα είναι κινητή γιορτή, οι μέρες που μεσολαβούν από το Πάσχα μέχρι τις οκτώ Μαΐου δεν είναι σταθερές. Αν γιορτάζεται το Πάσχα στα τέλη του Απρίλη, τα άνθη του επιταφίου μαραίνονται αλλά δεν ξεραίνονται εντελώς. Αν έχουν μεσολαβήσει όμως τρεις βδομάδες, ξεραίνονται.
Στόλισμα του Επιταφίου, Μαρμακέτo
Το θαύμα!
Στις επτά του Μάη, παραμονή της γιορτής του Θεολόγου, ο ιερέας και οι επίτροποι ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες της εκκλησίας. Οι προσκυνητές που καταφτάνουν ανάβουν κεριά και ερευνούν τις γιρλάντες με τις ορχιδέες. Κάποιοι θέλουν να διαπιστώσουν αν είναι όντως ξερές.
Ωστόσο, ο μεγάλος συνωστισμός γίνεται κατά την ημέρα της εορτής. Πάνω από τα κεφάλια των πιστών, κρεμασμένες στα τεντωμένα συρματόσχοινα, αιωρούνται οι χιλιάδες ορχιδέες του επιταφίου. Την ώρα που ο παπάς διαβάζει το ευαγγέλιο δεν ακούγεται ούτε ψίθυρος. Η τοπική παράδοση αναφέρει πως τα ξερά λουλούδια ανθίζουν όταν ακούγεται η τελευταία φράση του Ευαγγελίου.
Την ώρα αυτή όλα τα χέρια υψώνονται προς τις γιρλάντες. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα έχουν μείνει μόνο τα γυμνά συρματόσκοινα, ούτε ένα ανθάκι, ούτε μια ορχιδέα δεν υπάρχει. Αρκεί μια και μόνη στιγμή για να αλλάξει ριζικά η εικόνα, για να περάσουμε από την απόλυτη σιγή και την αγωνία της αναμονής σε φωνές και ήχους θριάμβου.
Όλοι κοιτάζουν τα λουλούδια που κρατούν στα χέρια ερευνώντας αν έχουν ανθίσει. Δεν ανθίζουν όλα τα λουλούδια της λαμπρής, αλλά αυτά που ανθίζουν αρκούν για να πιστοποιήσουν το ετήσιο θαύμα.
Κατά καιρούς έχουν ακουστεί διάφορες ερμηνείες, στηριγμένες όχι στην θρησκευτική παράδοση αλλά στους φυσικούς νόμους. Έχει λεχθεί ότι οι ορχιδέες συγκρατούν μεγάλες ποσότητες υγρασίας και ξεραίνονται δύσκολα. Ακόμη, λόγω του μεγάλου συνωστισμού, οι ορχιδέες συγκρατούν υγρασία από τα χνώτα των πιστών και αναγεννιούνται. Ότι και να είναι, είναι ένα μοναδικό έθιμο που αξίζει να περάσει στις επόμενες γενιές μας.
*Το κείμενο έχει γραφτεί με τη βοήθεια του άρθρου «Μαρμακέτo Λασιθίου. Ολάνθιστο θαύμα» της Έφης Ψιλάκη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Explore Nature της εφημερίδας ΕΘΝΟΣ, τ. 13, Απρίλιος 2009
Πηγή: marmaketo.gr
