Κάθε Μεγάλο Σάββατο το μεσημέρι, στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως, στα Ιεροσόλυμα, επαναλαμβάνεται το μέγα θαύμα του Αγίου Φωτός, που συγκλονίζει, συγκινεί, αγαλλιάζει και σκορπίζει χαρά και πίστη σε όσους έχουν την τιμή και την ευλογία να παρευρίσκονται στην ιεροτελεστία αυτή.
Η τελετή που παρακολουθούν με ευλάβεια οι πιστοί, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από την ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, έχει ιστορία αιώνων. Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, πριν από την τελετή του Αγίου Φωτός, γίνεται πρώτα ένας σχολαστικότατος έλεγχος του Πανάγιου Τάφου και αμέσως μετά τον σφραγίζουν με το μελισσοκέρι που είχε ετοιμαστεί το πρωί.
Ο έλεγχος γίνεται για να διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει οτιδήποτε μέσα στον Πανάγιο Τάφο το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει φωτιά. Αφού σφραγιστεί ο Πανάγιος Τάφος με το μελισσοκέρι, οι Αρχές τοποθετούν πάνω στο κερί τις σφραγίδες τους.
Μεγάλο ενδιαφέρον για τον έλεγχο δείχνουν και όλα τα άλλα δόγματα, τα οποία με διάφορους τρόπους και πιέσεις έχουν από
παλιά αποκτήσει δικαιώματα στον Πανάγιο Τάφο. Το ενδιαφέρον αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Αν τύχει κάποια χρονιά να μη βγάλει το Άγιο Φως ο ορθόδοξος Πατριάρχης, τότε θα αναλάβουν το προβάδισμα της τελετής του Αγίου Φωτός άλλοι.
Ο έλεγχος αρχίζει στις 10 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου και τελειώνει στις 11. Όσο γίνεται ο έλεγχος, ορθόδοξοι Άραβες νέοι διαδηλώνουν μέσα στον Ιερό Ναό υπέρ των ορθόδοξων δικαιωμάτων. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σχολαστικό έλεγχο του Πανάγιου Τάφου παρακολουθούν εκπρόσωποι των Αρμενίων και άλλων δογμάτων.
Η τελετή του Αγίου Φωτός γίνεται στις 12 η ώρα το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου και αποτελείται από τρία στάδια: τη λιτανεία, την είσοδο του Πατριάρχη στον Πανάγιο Τάφο, και τις προσευχές του Πατριάρχη για να βγει το Άγιο Φως.
Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου ο ορθόδοξος Πατριάρχης με τη συνοδεία του - αρχιερείς, ιερείς και διακόνους - αλλά και με τον Αρμένιο Πατριάρχη, μπαίνει στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως, ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα. Πριν από την είσοδο του Πατριάρχη, ο σκευοφύλακας του Πανίερου Ναού φέρει την ακοίμητο κανδήλα, σβηστή εκείνη την ημέρα, για να αναφτεί με το Άγιο Φως. Από την εσωτερική είσοδο του Ναού του Αποστόλου Ιακώβου μπαίνει ο Πατριάρχης στο Ιερό Βήμα του Καθολικού, και κάθεται στον πατριαρχικό θρόνο.
Από αυτό το σημείο περνάνε και ασπάζονται το χέρι του Πατριάρχη οι εκπρόσωποι των Αρμενίων, των Αράβων, των κοπτών και άλλων, για να τους δοθεί το Άγιο Φως. Σύμφωνα με τα προνόμια, αν δεν ασπαστούν το χέρι του ορθόδοξου Πατριάρχη, δεν έχουν το δικαίωμα να λάβουν το Άγιο Φως από τα χέρια του.
Αμέσως μετά αρχίζει η ιερή λιτανεία, η οποία περιφέρεται τρεις φορές γύρω από τον Πανάγιο Τάφο, και μετά ο Πατριάρχης σταματάει μπροστά στον Τάφο όπου βρίσκονται και οι επίσημοι.
Μετά τη λιτανεία, αποσφραγίζεται ο Πανάγιος Τάφος και ο Πατριάρχης βγάζει την αρχιερατική στολή του και μένει μόνο με το λευκό στιχάριο. Κατόπιν ο διοικητής της Ιερουσαλήμ και ο αστυνομικός διευθυντής ελέγχουν σχολαστικά το Μακαριότατο Πατριάρχη μπροστά σε όλους, ώστε να διαπιστωθεί ότι δεν έχει τίποτα μαζί του το οποίο μπορεί να μεταδώσει φως.
Μετά τον έλεγχο, ο Μακαριότατος Πατριάρχης Ιεροσολύμων λαμβάνει τους σβηστούς πυρσούς και εισέρχεται μαζί με το δραγουμάνο των Αρμενίων στο Ιερό Κουβούκλιο. Όλα τα καντήλια είναι σβηστά και τίποτα δεν είναι αναμμένο στον Ιερό Ναό, αλλά και στον Πανάγιο Τάφο.
Η αφή στον Πανάγιο Τάφο
Μέσα στον Πανάγιο Τάφο, ο Πατριάρχης γονατιστός κάνει προσευχή διαβάζοντας ειδικές ευχές και παρακαλεί τον Κύριο να στείλει το Άγιο Φως ως δώρο αγιασμού για τους ανθρώπους. Μέσα στην απόλυτη ησυχία, κατά την ώρα που προσεύχεται ο Πατριάρχης, ακούγεται ένας συριγμός και σχεδόν ταυτόχρονα γαλαζόλευκες αστραπές του Αγίου Φωτός περνούν από παντού, λες και λάμπουν εκατομμύρια φωτογραφικά φλας, ενώ τα καντήλια ανάβουν μόνα τους! Οι πυρσοί που κρατάει προσευχόμενος ο Πατριάρχης μέσα στον Πανάγιο Τάφο ανάβουν μόνοι τους από το Άγιο Φως. Ταυτόχρονα δάκρυα χαράς και πίστης τρέχουν από τα μάτια του κόσμου που βρίσκεται εκεί.
Το Άγιο Φως για λίγη ώρα δεν έχει τις ιδιότητες της φωτιάς. Αυτό συμβαίνει τα πρώτα δευτερόλεπτα όταν βγαίνει από τον Πανάγιο Τάφο ο Πατριάρχης και το δίνει στους πιστούς. Μπορεί οποιοσδήποτε να αγγίζει τη φλόγα, που βγαίνει από 33 κεριά, και να μην καίγεται! Μετά μερικά δευτερόλεπτα, η φλόγα είναι κανονική.
Μόνο ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης έχει το προνόμιο να βγάζει το Άγιο Φως. Κατά καιρούς έχουν γίνει απόπειρες και από άλλα δόγματα, αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο.
Για παράδειγμα, το 1549, σύμφωνα πάντα με ιστορικές καταγραφές, οι Αρμένιοι δωροδόκησαν το σουλτάνο Μουράτ για να τους δώσει την άδεια να εισέλθουν στο Ναό της Αναστάσεως και να βγάλουν αυτοί το Άγιο Φως. Πράγματι, ο σουλτάνος τούς έδωσε την άδεια και οι Αρμένιοι μπήκαν μέσα στο Ναό και τον κλείδωσαν.
Γεμάτος απελπισία ο Ορθόδοξος Πατριάρχης, όταν είδε τους Αρμένιους να βρίσκονται μέσα στον Πανάγιο Τάφο, γονάτισε στην είσοδο, έξω από το Ναό, κοντά σε μία από τις κολόνες. Ξαφνικά η κολόνα σχίστηκε και βγήκε το Άγιο Φως ανάβοντας τις λαμπάδες του Πατριάρχη! Ο Αγαρηνός εμίρης παρακολουθούσε τα γεγονότα από το μιναρέ τού τζαμιού που βρισκόταν απέναντι από το Ναό. Σύμφωνα με την παράδοση, μόλις είδε τα γεγονότα, φώναξε: «Μεγάλη η πίστη των Χριστιανών! Ένας είναι ο αληθινός Θεός, ο Θεός των Χριστιανών. Πιστεύω στον Αναστάντα εκ νεκρών Χριστό. Τον προσκυνώ ως Θεό μου». Μετά από αυτή την ομολογία του, πήδησε από το μιναρέ. Κατά την πτώση του, όμως, δεν έπαθε τίποτα. Τότε οι μουσουλμάνοι τον έπιασαν και τον αποκεφάλισαν. Το άγιο λείψανό του φυλάσσεται μέχρι και σήμερα στην Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγίας των Ιεροσολύμων.
