default-image

Η υφάντρα της ψυχής μου!

Πολιτισμός
Η υφάντρα της ψυχής μου!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κάθε φορά που βλέπω αργαλειό θυμάμαι τη γιαγιά μου τη Ζαχαρένια, την πλούσια υφάντρα της ψυχής μου! Ήμουν τόσο δα μικρή όταν με έβαζε να κάτσω κοντά της όταν ύφαινε. Τοποθετούσε ένα μικρό σκαμνάκι δίπλα από τον αργαλειό. Ο αργαλειός της βρισκόταν σε ένα αποθηκάκι έξω από το σπίτι. Το αποθηκάκι ήταν τόσο μικρό που χωρούσε ίσα-ίσα τον αργαλειό. Η γιαγιά ύφαινε τόσο όμορφα σχέδια!

Το μυαλό της δημιουργούσε πανέμορφα μοτίβα. Το φοβερό μάλιστα ήταν ότι μπορούσε να υφαίνει δύσκολα σχέδια και παράλληλα να μου κουβεντιάζει. Καμιά φορά τραγουδούσαμε κιόλας και προσπαθούσαμε να συγχρονιστούμε με τον ήχο του αργαλειού. Τι γέλια! Τι χαρά! Πού να το φανταζόμουν ότι τη γιαγιά Ζαχαρένια, που θαύμαζα για τη ζωντάνια της, το μυαλό της, την ταχύτητα των κινήσεών της, θα την έβλεπα σήμερα κατάκοιτη στο κρεβάτι χωρίς να μπορεί να κινηθεί, να μιλήσει...

Στη γιαγιά Ζαχαρένια, λοιπόν, αφιερώνω και το άρθρο που ακολουθεί...

Ξετυλίγοντας το νήμα του μεταξιού αποκαλύπτεται μία ιστορία αιώνων που ακολούθησε πολλά μονοπάτια έως ότου ταυτιστεί με τη λαϊκή μας παράδοση.

Ιστορίες αναφέρουν ότι η εκτροφή του μεταξοσκώληκα ξεκίνησε στην Κίνα και ότι εκεί κατασκευάστηκαν και βάφτηκαν για πρώτη φορά μεταξωτά υφάσματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για τα αυτοκρατορικά ρούχα. Για μεγάλο χρονικό διάστημα η παραγωγή του μεταξιού ήταν μυστική και ήταν αποκλειστικό προνόμιο της αυτοκρατορικής αυλής της Κίνας.

Από κανένα χωρικό σπίτι τα περασμένα χρόνια δεν έλειπε ο αργαλειός.

Το μετάξι θεωρούνταν ιερό και η αξία του ήταν μεγάλη.

Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. και παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις η παραγωγή διαδόθηκε από την Κίνα στην Ιαπωνία και στη συνέχεια στις Ινδίες και στην Περσία. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν το μετάξι από την εποχή των Περσικών Πολέμων. Η Θεά Αθηνά θεωρούνταν προστάτιδα της υφαντικής. Σε πολλά υφαντά συναντάμε σχήματα και σύμβολα πολύ παλιά του ελληνικού πολιτισμού, όπως αρχαίοι μαίανδροι, το δέντρο της ζωής, οι δικέφαλοι αετοί, τα καράβια, τα πουλιά, τα παγώνια.

Κατά την ομηρική εποχή η υφαντική ήταν μια κύρια γυναικεία εργασία. Ο Όμηρος αναφέρει ότι η Ελένη κεντούσε σε κόκκινο πέπλο σκηνές από τον Τρωικό Πόλεμο.

Η υφαντική είναι μια πανάρχαια λαϊκή τέχνη που κατόρθωσε μέσα στους αιώνες να παγιδέψει το ταλέντο, τη φαντασία, την έμπνευση, τη χρήση πρώτων υλών όπως το λινάρι, το βαμβάκι, το μαλλί και το μετάξι. Κόπος, μεράκι, πολύχρωμα σχέδια, λαϊκά μοτίβα, έκφραση γυναικών ακόμα και σε εποχές που στα θεμέλια της κοινωνίας το γυναικείο φύλο περιφρονούνταν. Κι όμως οι γυναίκες, εκτός από το να φτιάχνουν τα ζεστά και καθημερινά τους ρούχα, εκτός από το να φτιάχνουν τα υφαντά της προίκας τους, ήξεραν να εκφράζονται ελεύθερα μέσα από την τέχνη τους, μέσα από τα σχέδια που έκαναν στα υφαντά τους.

Κατά την τουρκοκρατία, στα 400 χρόνια σκλαβιάς, η τέχνη αυτή ήταν αφορμή για διέξοδο. Κουρασμένες ψυχές, κουρασμένα χέρια δημιουργούσαν μια νέα ξεχωριστή γλώσσα πάνω σε υφαντά. Αμέτρητα έργα τέχνης της λαϊκής παράδοσης μπήκαν στην παλιά ξύλινη κασέλα κρατώντας φυλαγμένα καλά τη λαϊκή ψυχή. Μια ψυχή που έπαιρνε ζωή από τον ήχο του αργαλειού.

Με το πέρασμα του χρόνου η τέχνη αυτή δέχτηκε επιδράσεις, αλλά δεν άλλαξε. Είναι εντυπωσιακό το ότι κάθε υφαντό παρουσιάζει τον τόπο απ' όπου προέρχεται.

Οι παραλλαγές που εμφανίζουν τα υφαντά από νομό σε νομό μαρτυρούν και την περιοχή στην οποία κατασκευάστηκαν. Χρώματα, πολυσύνθετοι γεωμετρικοί σχηματισμοί, πολυπλοκότητα σχεδίων μπορούν κάλλιστα να μαρτυρήσουν την περιοχή όπου ανήκουν. Υφαντά, π.χ., με διάκοσμο στις άκρες συναντώνται στην ανατολική και τη δυτική Κρήτη (νομό Λασιθίου, νομό Χανίων) και καθόλου στην κεντρική (νομό Ηρακλείου, Νομό Ρεθύμνου).

Οι ντορβάδες, οι βούργιες που συναντάμε στο νομό Λασιθίου παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάνουν τα υφαντά αυτά να διαφέρουν από τα αντίστοιχα άλλων περιοχών. Η ιδιαιτερότητά τους αφορά τα χρώματα. Το φόντο είναι κατά κανόνα άσπρο, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των ξομπλιαστών από άλλες περιοχές της Κρήτης, που είναι κόκκινο. Στα επίσημα τραπεζομάντιλα, πάλι, που στρώνονται σαν διακοσμητικό επικάλυμμα των τραπεζιών, υπάρχει ένα κοινό μοντέλο σε όλους σχεδόν τους νομούς. Το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι το έντονο κόκκινο που χρησιμοποιείται και λειτουργεί σαν φόντο, πάνω στο οποίο αρθρώνονται σύνθετες ζώνες λεπτών ριγών.

Για χρόνια ο μεταξοσκώληκας και τα μεταξωτά κεντήματα ήταν η κύρια ασχολία των γυναικών. Η υφαντική τέχνη εξυπηρετούσε βασικές ανάγκες της ζωής και έδινε στις γυναίκες τη δυνατότητα να συμβάλλουν στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Από κανένα χωρικό σπίτι δεν έλειπε ο αργαλειός. Στα χωριά θεωρούνταν ντροπή η γυναίκα να μην ξέρει να υφαίνει.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΡΟΥΣΤΑ

Ακόμα και σήμερα παράγουν μεταξωτές κλωστές

Η παράδοση της υφαντικής αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στο χωριό Κρούστας του Μεραμπέλλου (στο χωριό της γιαγιάς Ζαχαρένιας). Αποθήκες γέμιζαν με ξύλινα ράφια πάνω στα οποία μεγάλωναν οι μεταξοσκώληκες. Γυναίκες πηγαινοέρχονταν στα σοκάκια με σακιά γεμάτα μουρνόφυλλα που προορίζονταν για τροφή του μεταξοσκώληκα. Πόσο μ' άρεσε να χαζεύω τους μεταξοσκώληκες την ώρα που έτρωγαν. Αργότερα, θυμάμαι το κλάδωμα, όταν δηλαδή ο μεταξοσκώληκας ανέβαινε σε κλαδιά που είχαν τοποθετηθεί πάνω στα ράφια προκειμένου να πλέξει το κουκούλι με το μετάξι. Έπειτα τρυπούσε το κουκούλι και μεταμορφωνόταν σε πεταλούδα.

Η πεταλούδα γεννούσε αυγά και έτσι τελείωνε ο κύκλος ζωής του. Προτού όμως μετατραπεί ο μεταξοσκώληκας σε πεταλούδα και τρυπήσει το κουκούλι, οι γυναίκες μάζευαν τα κουκούλια και τα φούρνιζαν προκειμένου να αποφύγουν το τρύπημα στο κουκούλι και τη συνέχεια ζωής του μεταξοσκώληκα σε πεταλούδα. Έπειτα, αφού είχαν φουρνίσει τα κουκούλια, με την πρώτη ευκαιρία τα ζεμάτιζαν σε ένα καζάνι ζεματιστό νερό για να παραχθεί η μεταξωτή κλωστή. Θυμάμαι τόσο έντονα την όμορφη ξανθομαλλούσα Κρουστιανή που έψηνε τα κουκούλια και έπαιρνε το μετάξι!

Στον Κρούστα ακόμα και σήμερα υπάρχουν γυναίκες που εκτρέφουν μεταξοσκώληκες και ασχολούνται με το μετάξι. Αναμφισβήτητα εκπληκτικό είναι και το καλλιτεχνικό ταλέντο των γυναικών και σε άλλες περιοχές της Κρήτης, όπως στην περιοχή Αμαρίου, στα Σφακιά, τη Σητεία, τη Βιάννο, το Σέλινο. Ο πλούτος και η ποικιλία των υφαντών, η ιστορία των κρητικών υφαντών και οι ιδιαιτερότητές τους ανά περιοχή παρουσιάζονται στο Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας στους Βώρους, μουσείο που προβάλλει με τον καλύτερο τρόπο την κρητική παραδοσιακή κοινωνία. (http://www.cretanethnologymuseum.gr).

Αιώνες τώρα γυναίκες εκφράζουν το μεγαλείο της ψυχής τους μέσα από την τέχνη της υφαντικής, την τέχνη που, όπως αποδεικνύεται, ταξιδεύει ακούραστα και ασταμάτητα μέσα στο χρόνο...

Γυναίκες στον Κρούστα πηγαινοέρχονταν στα σοκάκια με σακιά γεμάτα μουρνόφυλλα που προορίζονταν για τροφή του μεταξοσκώληκα.

Της Βούλας Νεονάκη

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News