Η ιστορία της Αμφίπολης και όλος ο «ντόρος» γύρω από το ή τα μνημεία επαναφέρει στο προσκήνιο όσα βρίσκονταν ως τα σήμερα απλά στο παρασκήνιο. Τον πολιτισμό, στις πίσω σελίδες της επικαιρότητας, την κακώς νοούμενη προβολή ως δημόσιες σχέσεις, με μια ατέλειωτη σειρά από χαμόγελα μπροστά στο φακό και σειρά δηλώσεων, κατά κανόνα ανούσιων, «άνευρων, άχρωμων και άοσμων».
Σε αυτόν τον τόπο έχουμε ασθενή μνήμη, ξεχνώντας εκείνο που αποτελεί τον κίονα πάνω στον οποίο στηρίζεται όχι μόνο η τουριστική μας βιομηχανία, αλλά η ίδια μας η ύπαρξη. Ότι ο πολιτισμός είναι η ιστορία μας, η οποία μας διδάσκει για να μην επαναλάβουμε τα λάθη μας. Αρκεί να τη διαβάσουμε προσεκτικά και να την κατανοήσουμε, χωρίς να την «εκμεταλλευόμαστε» κατά το δοκούν και κατά το πώς βολεύει.
Ιδέες στο τραπέζι
Ιστορία λοιπόν, και όσο και αν κινδυνεύω να φανώ γραφικός, θα ξαναρίξω στο τραπέζι όλες εκείνες τις ιδέες που δεν έχω κουραστεί να φωνάζω, αν όχι ουρλιάζω, ότι κάποια στιγμή πρέπει να γίνουν πράξη. Το Ηράκλειο έχει μια μακραίωνη ιστορία, που συχνά, αν όχι πάντοτε, ξεχνάμε. Και μια σειρά από μοναδικότητες. Ας αφήσουμε τη διάσημη Κνωσό και ας δούμε γύρω μας τα τείχη, τα μικρά και μεγάλα μνημεία της ενετοκρατίας, αναλογιζόμενοι το βάρος της ιστορικής μνήμης, ότι σε αυτόν τον τόπο γράφτηκε η πλέον μακροχρόνια πολιορκία της σύγχρονης ιστορίας, εκείνη του Χάνδακα από τους Τούρκους, ότι εδώ έζησαν μορφές γιγάντιες παραγνωρισμένες απ' όλους μας.
Ο Μποφόρ
Ο Γάλλος Δούκας Μποφόρ, που με την αυτοθυσία του έκανε τη Δύση να δακρύσει. Και οι μόνοι που τον θυμήθηκαν δεν ήταν οι Ηρακλειώτες, αλλά οι συγγενείς του, αφού χάρη σε αυτούς ο Χάνδακας του τότε και το Ηράκλειο του σήμερα απέκτησε το δρόμο του Δουκός Μποφόρ, που κατεβαίνει από το Μουσείο στο λιμάνι, και μια αναμνηστική πλάκα στον περίβολο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Ως τα 'κει...
Οι Μοροζίνι
Έναν Φραντσέσκο Μοροζίνι, που έσωσε τα κειμήλια και τους κατοίκους της μαρτυρικής πόλης χάρη στη μεγαλοφυΐα και την προνοητικότητά του, για την οποία κατηγορήθηκε, δικάστηκε, δικαιώθηκε, έμεινε στην αιωνιότητα (για τη Βενετία), αλλά ξεχάστηκε για το Χάνδακα, την αλλοτινή Candia. Και για τον οποίο δεν υπάρχει καν ένας δρόμος με το όνομα Μοροζίνι που να θυμίζει την ύπαρξή του στο σημερινό Ηράκλειο. Και μαζί, χιλιάδες ανώνυμοι πολεμιστές, Ενετοί και Ηρακλειώτες, που σκοτώθηκαν στη γιναντομαχία, για τους οποίους κανένα μνημείο ποτέ δε στήθηκε.
Και ο παππούς του Φραντσέσκο Μοροζίνι, ο Γενικός Προβλεπτής του Χάνδακα, με το ίδιο όνομα, Φραντσέσκο και αυτός, Μοροζίνι, που έλυσε το πρόβλημα του διψασμένου Χάνδακα, με το υδραγωγείο που φέρει το όνομα του, Μοροζίνι. Επίκαιρο, με αφορμή τις βυζαντινές δεξαμενές που ο ίδιος ξαναχρησιμοποίησε εντάσσοντάς τις στο σύστημα του δικού του υδραγωγείου, εκείνες που πρόσφατα ο φακός της "ΚΡΗΤΗ TV" και της "Νέας Κρήτης" αποκάλυψαν στους Ηρακλειώτες για πρώτη φορά.
Κλήμης Θ
Ο πάπας Κλήμης Θ, που πέθανε από τον καημό του για την πτώση του Χάνδακα, γέρος πια, στις 9 Δεκεμβρίου 1669, επιμένοντας ως την τελευταία στιγμή ότι η Candia δεν έπρεπε να χαθεί. Το Ηράκλειο όμως έχει ξεχάσει, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, ότι χάρη σ' εκείνη τη γιγαντομαχία σώθηκε η Γηραιά, αφού οι Τούρκοι, απασχολημένοι με την πολιορκία της πόλης, έχασαν πολύτιμο χρόνο και εφόδια, με αποτέλεσμα να ηττηθούν στα περίχωρα της Βιέννης, όταν ξεκίνησαν την επέλασή τους στην κεντρική Ευρώπη.
Κι εμείς απλώς χαράσσουμε πάνω στα τείχη συνθήματα, αμαυρώνουμε την ιστορική μας μνήμη με αυτοκόλλητα και μπογιές, και ξεχνάμε αυτό που μας ξεχωρίζει από τους βάρβαρους και μας κάνει - τρόπος του λέγειν - πολιτισμένους. Και όμως. Το Ηράκλειο θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει στο παγκόσμιο πολιτιστικό γίγνεσθαι με τρόπο απλό, διδακτικό και ανέξοδο. Πώς; Σκεφτείτε προσεκτικά. Αν αναδεικνύαμε την ιστορία του Κρητικού Πολέμου και τα διδάγματά του. Οι τρόποι πολλοί και σχετικά εύκολοι, τους οποίους καταθέτω για μια ακόμα φορά ενώπιόν σας.
Η Μεσοπαντίτισσα
Εν αρχή, ζητώντας μία φορά το χρόνο, την επέτειο της άλωσης του Χάνδακα, από τις Αρχές της Βενετίας να μας δώσουν ως δάνειο τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μεσοπαντίτισσας για προσκύνημα στο Ηράκλειο. Της εικόνας που ήταν το κόσμημα του σημερινού Αγίου Τίτου και την ύπαρξή της μαρτυρεί ακόμα ένα αντίγραφό της. Αυτή που φυλάσσεται με ευλάβεια στο ναό της Santa Maria della Salute της Γαληνότατης, με την επισήμανση στην επιγραφή ότι ήρθε από την Candia στα 1669. Με το απαραίτητο φυσικά αντίτιμο, μια ανάλογη μεταφορά κάποιου διάσημου π.χ. δικού μας εκθέματος στη Βενετία.
Το Corpus Christi
Την αναπαράσταση της διάσημης πομπής του Corpus Christi, που αναπαράστησε ο Κλώντζας στο γνωστό χαρακτικό του. Μια φορά το χρόνο, κάθε Σεπτέμβρη. Σε συνδυασμό με μια κοινή λειτουργία, μνημόσυνο στη μνήμη των θυμάτων του πολέμου, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, καθολικοί και ορθόδοξοι μαζί. Μια νηοπομπή αντίστοιχη με τη Ρεγκάτα της Βενετίας στο λιμάνι του Ηρακλείου, την επέτειο της πτώσης του Χάνδακα. Σε μια εκδήλωση παγκόσμιου κύρους.
Ο χάρτης του Βερτμίλερ
Τη μεταφορά ενός αντιγράφου του χάρτη του Ελβετού στρατιωτικού Χανς Ρούντολφ Βερτμίλερ στο Ηράκλειο από τη Γενεύη. Ενός χάρτη κολοσσιαίας σημασίας, καθώς αποτυπώνει με εκπληκτική λεπτομέρεια την πόλη και τα κτήριά της το 1668, λίγο πριν πέσει ο Χάνδακας στα χέρια των Τούρκων, ένα χρόνο αργότερα, σε βαθμό που αν τοποθετήσει κανείς τον αρχαίο αυτό χάρτη πάνω στο σύγχρονο του κέντρου του Ηρακλείου, θα ανατριχιάσει από τις ομοιότητες.
Η "Τερέζα"
Με την έκθεση, για πρώτη φορά στην ιστορία, των ευρημάτων από το θρυλικό ναυάγιο της υποναυαρχίδας του γαλλικού στόλου, της "Τερέζας", που σημάδεψε την τελευταία αποτυχημένη αντεπίθεση των δυτικών για τη σωτηρία του Χάνδακα. Ευρήματα που δεν τα έχει δει κανείς, καθώς παραμένουν από την εποχή των ανασκαφών του Ζακ Ιβ Κουστό στις αποθήκες (!) της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Αθήνα. Και έχει "μαλλιάσει η γλώσσα μου" να φωνάζω ότι κάποιος πρέπει επιτέλους να ταράξει τα νερά και να ζητήσει ώστε αυτά τα μοναδικά ευρήματα να έρθουν στο Ηράκλειο, εκεί όπου ανήκουν. Ανάμεσά τους αμφορείς, σκεύη, προσωπικά αντικείμενα, ακόμα και οι σόλες των δερμάτινων παπουτσιών των ναυτών που σκοτώθηκαν στην έκρηξη που σημάδεψε το τέλος του βενετσιάνικου Ηρακλείου.
Η πόλη θα μπορούσε να μετατρέπεται μια φορά το χρόνο σε ένα τεράστιο εκθεσιακό χώρο με πληροφοριακό υλικό και «καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις» σε κάθε της γωνιά. Με εκθέσεις στα τείχη. Με εκδηλώσεις παγκόσμιου κύρους. Όπως κάνει κάθε άλλη ευρωπαϊκή και όχι μόνο πόλη, γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Και μιλάμε για μια και μόνη περίοδο της ιστορίας μας. Γιατί, αν βάλουμε στην "εξίσωση" και την αρχαιότητα, η λίστα των όσων θα μπορούσαν να γίνουν θα έμοιαζε απίστευτα μεγάλη.
Μουσείο Κορέρ
Θα μπορούσαμε επίσης να ζητήσουμε από το διάσημο Μουσείο Κορέρ της Βενετίας μια φορά και μόνη να έρθουν στο Ηράκλειο κάποια από τα προσωπικά αντικείμενα του Φραντσέσκο Μοροζίνι, που εκτίθενται εκεί, ώστε να παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο κοινό της Κρήτης, προκειμένου να γνωρίσει αυτή τη μοναδική μορφή που σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή.
Δεν είναι δύσκολο. Δεν είναι ακατόρθωτο. Θέλει δουλειά. Θέλει έμπνευση. Θέλει αγάπη για την πόλη. Θέλει μεράκι. Ξενύχτια. Κόπο. Αλλά μπορεί να γίνει. Με ένα αποτέλεσμα που θα αποτελέσει ένα γεγονός πανευρωπαϊκού, αν όχι παγκόσμιου κύρους. Αρκεί κάτι να κάνουμε γι' αυτό. Επιτέλους ας κάνουμε κάτι γι' αυτό. Καιρός είναι να ξυπνήσουμε. Εκτός και αν αρκούμαστε στην αναμονή για το τι κρύβει η Αμφίπολη, πιστεύοντας ότι έτσι καθαρίσαμε με τον πολιτισμό και απαλλάξαμε από κάθε βάρος τη συνείδησή μας.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
